Николай Неустроев: “Дмитрий Петрович улуу тренер буоллаҕа!”

Бэҕэһээ, хаһыат атыылаһа таарыйа куорат киинигэр сылдьан соһуччу, уруккута биллиилээх бөҕөс Николай Неустроевы көрсө түстүм. Итиэннэ санаам буолбакка тута өрүсүһэн, тустуу историятыгар сыһыаннаан аҕыйах ыйытыыга хоруйдууругар, бэйэтин санаатын этэригэр көрдөстүм.

Бары билэргит курдук, Николай Петрович көҥүл тустууга ССРС спордун норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах маастара, Саха АССР үтүөлээх тренерэ, бэйэтин кэмигэр республика тустууга хамаандатын государственнай тренеринэн үлэлээбит улахан аптарытыаттаах киһи. Николай Неустроев бэйэтин дойдутугар эрчиллэн, бэлэмнэнэн тиийэн Советскай Союзка чемпионнаабыт бастакы бөҕөспүт.

Уулуссаҕа кылгас сэһэргэһиибит – кэпсэтии, санаа атастаһыытын быһыытынан сүрүннээн бэйэтин кэминээҕи доҕотторун тустарынан барбыта. Ону тустууну таптааччыларга билиһиннэрэргэ сананным.

Бастакы туоһулаһыы, кини төрөөбүт күнүн туһунан этэ. Ол курдук, араас источниктарга Н.П. Неустроев төрөөбүт күнэ араастык сурулла сылдьар. Холобур, 1945 сыл атырдьах ыйын 10 күнэ, атырдьах ыйын 14 күнэ, атырдьах ыйын 16 күнэ, атырдьах ыйын 25 күнэ диэн. Ону бэйэтэ, атырдьах ыйын 16 күнүгэр төрөөбүтүн чопчулаан этэр.

-Дмитрий Петрович Коркин туһунан тугу этиэҥ этэй?

-Дмитрий Петрович улуу тренер буоллаҕа! Саха сиригэр тустуу оскуолатын кини уонна Николай Николаевич Волков олохтообуттара уонна улахан таһымҥа таһаарбыттара. Дмитрий Петрович Коркин диэн бу – Роман Дмитриев! Олимпийскай чемпион. Онтон ордук үрдүк ситиһии, сыана суох. Салгыы аны Монреальга үс саха өрөгөйө. Санаан көр, сүдү ситиһии! Коркин уонна Н.Н. Волков тэҥҥэ сыаналаныахтаахтар. Сорох “тустууну олус билээччилэр” кинилэри тэҥнии, утары туруора сатыылларын истэбин. Ити олох сыыһа. Бэйэлэрин икки ардыгар сыһыаннара үчүгэй этэ диэн, кинилэрдиин уһун кэмҥэ бииргэ алтыспыт киһи быһыытынан этэбин.

Онтон Саха сиригэр көҥүл тустууну төрүттээбит киһинэн чахчы Николай Николаевич Тарскай буолар. Мин кинини уонна кини табаарыһа, оччотооҕу Саха сирин комсомолун салайааччы Егор Дмитриевич Кычкины көрбүт, кинилэр саҥаларын-иҥэлэрин истибит дьоллоохпун.

–Николай Петрович, онтон Сахаачча туһунан…

-Коля Захаров күүстээх тустуук этэ. Омос көрдөххө, кэнники сылларыгар тупсубута, ити Загалав Абдулбековтааҕар ордуга. Кини бу олохтон соһуччу барыыта наһаа хомолтолоох. Биһиги ол сураҕы истээт, спортивнай суруналыыс Иван Кычкинныын тута Аммалаабыппыт.

Норуот Сахааччаны аһыйбыта. Өссө элбэҕи ситиһиэхтээҕэ. Ол гынан баран, сорох дьон таайа сатаан, баара эбитэ буоллар оннук кыайыахтааҕа, маннык бастыахтааҕа диэн оҥорон көрөн этиилэрин сөбүлээбэппин. Бу олоххо туох барыта буолбутунан, оҥоһуллубутунан эрэ сыаналаныахтаах.

-Эн Саха сириттэн тиийэн аан бастаан ССРС чемпиона буолбутун. Тоҕо улахан күрэхтэһиилэргэ кытыннарбатахтарай?

-Оччолорго улахан күрэхтэһиилэргэ ССРС хамаандатын сүүмэрдээһин атыннык барара. Советскай Союз чемпиона буоллун да – ЧЕ, эбэтэр ЧМ кыттаҕын диэн буолбатах. Эппиэттээх күрэхтэһиигэ хамаанданы сүүмэрдээһин элбэх түһүмэҕинэн ыытыллара. Ол түһүмэхтэри ситиһиилээхтик ааспыт эрэ дьон хамаанда састаабыгар киирэллэрэ. Мин ыйааһыммар састаап наһаа күүстээх этэ.

-Тустуук быһыытынан омук дойдутугар сылдьыбытыҥ дуо?

-Тустуук быһыытынан суох. Онтон тренер, хамаанда салайааччытын быһыытынан хас да дойдуга, ол иһигэр Турцияҕа, Болгарияҕа, Венгрияҕа сылдьыбытым.

Холобур, 1974 сыллаахха Турцияҕа аан дойду чемпионатыгар. Онно биһиги Роман Дмитриевпит 52 киилэҕэ тустубута. Чемпионат таһырдьа, стадиоҥҥа ыытыллыбыта. Аһара итии этэ. Роман Дмитриев быһаарыылаах киирсиигэ дьоппуон Такеданы кытта тустубута. Хапсыһыы наһаа сытыытык барбыта. Мин ону илэ харахпынан көрбүт киһи санаабар, Роман дьоппуону баһыйбыта. Такеда куота сылдьан кэриэтэ тустубута. Кыайыыны киниэхэ биэрбиттэрэ. Ол саҕана албан аатырбыт Сасахара ФИЛА президенин солбуйааччыта этэ, кини көбүөр кытыытыгар бочуоттаах ыалдьыттар остуолларыгар олорбута. Хапсыһыы түмүгэр кини орооспут буолуохтаах.

Ону көбүөр кытыытыгар көрөн, ыалдьа турбут Шота Ломидзе, балыйдылар диэн баран сапсыйан кэбиспитэ харахпар көстөн кэлэр.

-Манна даҕатан, Роман Дмитриеви Монреальга бастыыр кыахтааҕын, судьуйалар балыйаннар иккис оҥорбуттарын хайдах сыаналыыгын?

-Ити политика этэ. Кырдьык, ити Олимпиадаҕа Роман таһыччы этэ. Ол эрээри, тэҥ балаһыанньаҕа мэтээли үллэриигэ дойдуҥ, омугун оччотооҕу таһыма быһаарар оруолламмыт буолуохтаах дии саныыбын. Хомойуох иһин, кыайыы аҥардас көбүөргэ эрэ быһаарыллыбат. Киниттэн судьуйалар кыһыл көмүс мэтээли сирэйэ-хараҕа суох балыйан былдьаабыттара…

х х х

Ити курдук, Николай Петрович эдэр сааһын санаан өссө бэйэтин туста сылдьыбыт доҕотторун Нодар Хохашвилины, Зарбег Бериашвилины, Руслан Плиевы, Насрулла Насруллаевы, Юрий Шахмурадовы биирдиилээн ахтан-санаан, этэргэ дылы, харахтара сырдаан ылбыта. Биллэн турар, тренердэр Дмитрий Петрович Коркин, Николай Николаевич Волков тустарынан үтүөтүк ахтар.

Николай Петрович Неустроев (16.08.1945) Абыйга төрөөбүтэ. Көҥүл тустууга ССРС спордун норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах маастара. Хапсаҕайга Саха АССР спордун маастара. Тренердэрэ: И.В. Павлов, Н.Н. Волков. ССРС чемпионатын боруонса призера (1970), РСФСР чемпиона (1970), Советскай Союз чемпиона (1971), Саха сирин чемпиона (1967, 1969, 1970, 1973), элбэх Бүтүн Союзтааҕы турнирдар кыайыылаахтара. Саха АССР (1975) уонна РСФСР (1985) үтүөлээх тренерэ. Абый улууһун бочуоттаах гражданина. Тустан бүтэн баран республика хамаандатын старшай тренеринэн, государственнай тренеринэн үлэлээбитэ. Билигин Дьокуускайга бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.   

Петр ПАВЛОВ.

Атырдьах ыйын 24 күнэ 2023 с. Дьокуускай.