Олус аламаҕай киһи этэ

Мин Роман Дмитриеви кытта 1972 с. Өктөөп бырааһынньыгар билсэн турабын. Ол иннигэр Армия киин спортивнай кулуубугар (ЦСКА) бырааттыы Гавриил уонна Роман Дмитриевтэр – саха тустуук уолаттара кэлбиттэр диэн истибитим. Оччолорго саха студеннара тэрилтэлэртэн кулуубу арендалаан бырааһынньыктары көрсөр-атаарар этибит.

Романы көрсөн, билсэн баран, мыына санаабытым. Ханан да улуу бөҕөс – олимпийскай чемпион көрүҥэ суоҕа. Кыра уҥуохтаах, кууран-хатан хаалбыт хатыҥыр уолчаан эбит этэ. Дэлэҕэ, 48 кг ыйааһыҥҥа тустуо дуо.

Советскай Союз саҕана сүүмэрдэммит хамаандаҕа киирбит дьону армияҕа ылан, ЦСКА-ҕа түмсэллэрэ уонна спортсменнарга байыаннай киһиэхэ курдук сыһыаннаһаллара. Тренердэр эн ийэҥ-аҕаҥ ыалдьалларын, дьиэҕэр кыра оҕолор ытаһа хаалбыттарын ахсааҥҥа ылбат буолаллара. Онон спортсменнар куруук сбортан сборга сылдьаллара. Бу маннык кытаанах режим ордук саха оҕотугар ыарахан буоллаҕа буолуо дии саныыбын. Тоҕо диэтэххэ, мин итини барытын бэйэм эппинэн-хааммынан билэн турабын.

Ыраах тэлэһийэ сырыттахха уруу-аймах, олох-дьаһах, төрөөбүт алаас тардыыта диэн баар. Сахалыы кэпсэтээри Москва киинигэр Кыһыл болуоссат таһыгар ГУМ-ҥа кэлэрбит уонна “Кыым” көстөр гына илиибитигэр тутан маҕаһыын иһигэр өрө-таҥнары хаамарбыт. Сахалары көрдүүрбүт.

Роман иннигэр саха чулуу тустууктара баар этилэр. Ол гынан баран, алаас ахтылҕанын тулуйбакка, Союз сүүмэрдэммит хамаандатыттан күрүүр түбэлтэлэрэ баара. Онтон маннык кытаанах режими 12 сыл устата тулуйан дьарыктаммыт киһинэн – Роман Дмитриев буолар.

Кинини спортан чиновниктар балыйбатахтара эбитэ буоллар, мин санаабар, үс төгүллээх олимпийскай чемпион буолбут буолуо этэ. 1972 сыллаахха Германия Мюнхен куоратыгар чемпион буолар. 1976 с. Канадаҕа Монреаль куоракка Олимпийскай оонньууларга Япония уолунуун финалга туста сырыттахтарына, «Көҕө суоххут» диэн түһүлгэттэн иккиэннэрин устан кэбиһэллэр. Түмүгэр Роман иккис миэстэ буолан, үрүҥ көмүс мэтээли ылар.

Онон туох эмэ сыдьааны, сылтаҕы булан, кими эмэ Советскай Союз спортсменнарыттан уһула сатыыр мөккүөр буолбута.

1980 с. Москваҕа сайыҥҥы XXII Олимпиада ыытыллыбыта. Ол иннинэ Спорткомитекка сүүмэрдэммит хамаандаҕа кими ыларга улахан мөккүһүү буолан турар. 48 киилэҕэ кандидаттар иккиэ этилэр: ССРС 1980 сыллааҕы чемпиона Роман Дмитриев уонна Советскай Союз хамаандатын чилиэнэ Сергей Корнилаев. Спорткомитекка кинилэртэн кими да киллэрбитин иһин, кыһыл көмүс мэтээл бэлэм диэн өй-санаа хоппута. Онон, Роман Дмитриев уруккуттан олимпийскай чемпион, аны Сергей Корнилаевы олимпийскай чемпион оҥоруохха диэн буолбута. Инньэ гынан, Романы Олимпиадаҕа кытыннарбаттар.

Миэхэ Роман, С.Корнилаев туһунан бу курдук этэн турар: «Сергей үчүгэй элбэх ньымалары (албастары) сатаан туһаммат. Илиитигэр күүһэ бэрт буолан, утарсааччытын кум-хам тутан, албас оҥотторбокко хототтуур. Физически бэйэтигэр баһыйтарар бөҕөскө туста киирдэҕинэ, кини хотторуоҕа», – диэн.

Олимпиадаҕа оруобуна Роман эппитин курдук буолбута. Корнилаев бастаан Болгария уолугар хотторор. Ону биһиги дьоммут бырачыас түһэрэн, кыайыыны Сергейгэ бэрдэрэллэр. Салгыы КНДР уолугар хотторон, үһүс эрэ миэстэҕэ тиксэр.

Бу кэмҥэ мин түһүлгэ кытыытыгар хаартыскаҕа түһэрэ сылдьарым. Аттыбар ССРС аатырбыт тренердэрэ олороллоро. Кинилэр ортолоругар Роман урукку тренерэ С.А. Преображенскай баара. Корнилаев хотторуутун көрөөт кини, тура эккирээн түһүлгэ таһыгар төттөрү-таары хаамыталаабыта уонна саҥа аллайбыта: «Ити баар дии, киһи тылын истибэттэрэ! Романы киллэрбиттэрэ буоллар, кини хайаан да хотуо этэ», – диэбиттээх.

Роман тоҕо тренерин уларыппытын мин билбэппин. Киниттэн хаһан да ыйыппатаҕым. Мин санаабар, Преображенскайга дьарыктана хаалбыта буоллар, Сергей Андреевич бэйэтин аптарытыатын туһанан Романы Москва Олимпиадатыгар киллэттэриэ этэ дии саныыбын. Кэлин Армия Киин спортивнай кулуубугар атын саха тустууктара баар буолбуттара. Кинилэр тустарынан Роман миэхэ: «Ити уолаттары наһаа хайҕаама, олимпийскай чемпион буолар кыахтара суох», – диэн этэн турардаах.

Роман бу уолаттарыгар сөп сыана биэрэрэ, өтө көрөрө-билэрэ миигин кэлин олус сөхтөрбүтэ.

Кини олимпийскай чемпион буолбут кыһыныгар нуучча кыыһа Леналыын ыал буолбуттара. Миигин бэйэтин сыбаайбатыгар ыҥырбыта. Войсковскай метроттан тэйиччи соҕус турар башня дьиэҕэ икки хостоох кыра квартиралаах этэ. Сыбаайба, билигин көтүрүллүбүт «Россия» гостиница рестораныгар ыытыллыбыта. Мин билбэт дьонум онно элбэх этилэр.

Кэлин кинилэр икки оҕоломмуттарын кэннэ, Москва Ясенево диэн оройуонугар улахан киэҥ-куоҥ квартираны ылбыттара. Оччолорго туох барыта кэмчи буолара. Онон Саха сирэ туруорсуутунан, Роман «Волга» массыынаны ылан турар. «Волга» массыына сыаната үс хостоох квартираҕа тэҥнэһэрэ – 10000 солк. Онон массыынаны бэйэтэ атыыласпытын, эбэтэр Саха сирэ бэлэх биэрбитин билбэтим. Эппитим курдук, Роман уҥуоҕунан кыра буолан, ол массыынатын сатаан сүүрдүбэтэҕэ. Онон кэлин атыылаан кэбиспитэ.

Роман оҕолоругар улаханнык убаммыт этэ. Кыра кыыһын олус таптыыра. Сайынын мин кинилэри бэйэм массыынабынан таһан, Москва таһыгар тахсан бииргэ сынньанарбыт.

Роман бэйэтин улаханнык туттубат, олус аламаҕай киһи этэ. Биирдэ мин үлэбэр МАИ-га Ленинградскай шоссеттан киирээри үктэллэри саҥардыы дабайан эрдэхпинэ, шоссеҕа такси тохтуу биэрдэ уонна көрбүтүм Роман миэхэ утары сүүрэн иһэр эбит…

Кэлин кини Москваҕа Ил Түмэн бэрэстэбиитэлэ буолбута уонна сонно тута телефоннаан ыҥыран, кини хоһугар көрсүбүппүт.

Өссө да олорбохтоһуох киһи биһиги кэккэбититтэн соһуччу туораабыта. Ону, улахан спорка өр сыл бэриниилээхтик дьарыктаныы дьайыыта дии саныыбын. Романы кытта быраһаайдаһыы Армия Киин спортивнай кулуубугар буолбута. Бэрт элбэх киһи мустубут этэ. Бу курдук эмискэ Роман Михайлович орто дойдуттан атаарыллыа диэн өйгө даҕаны суоҕа.

Мин өйбөр Роман сэмэй киһи, үс төгүллээх олимпийскай чемпион быһыытынан хаалар.

Василий Васильевич СЕМЕНОВ, техническэй наука доктора, профессор, Космонавтика академиятын академига, Москватааҕы авиационнай институт профессора, ССРС Суруналыыстарын союһун чилиэнэ, Москватааҕы Олимпиадаҕа аккредитацияламмыт фотокорреспондент, Саха Республикатын государственнай бириэмийэтин лауреата.

Москва, 2024 с. олунньу.

Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.