Роман Дмитриев уонна тренерэ Томас Барба туһунан

Биһиги аатырбыт тустуукпут Роман Дмитриев 1972 сыллаахха Мюнхеҥҥэ (Арҕаа Германия) буолан ааспыт Олимпиадаҕа аан маҥнай кыттан, Советскай Союз спорка чиэһин килбиэннээхтик көмүскээбитэ. Онно кини сахалартан аан  бастаан көҥүл тустууга  аан дойду саамай улахан, үрдүк таһымнаах спортивнай күрэхтэһиитигэр кыттан, олимпийскай чемпион үрдүк аатын ылары ситиспитэ. Дойдутугар кыһыл көмүс мэтээллээх эргиллибитэ. Бу спорка, саха норуотугар үйэлэр тухары умнуллубат улахан кыайыы, ситиһии буолбута.   

Сотору соҕус тренерин Сергей Преображенскайы үрдэтэн, ССРС Госкомитетын государственнай тренеринэн анаабыттара. Саҥа дуоһунаһа үксүн кумааҕыны кытта бачыыстаһыы, сурук үлэтэ этэ. Онон Роман Дмитриевка саҥа тренер наада буолбутугар, иккиэн сүбэлэһэн баран, дойду элбэх биллэр тренердэртэн, уопуттаах, киэҥ билиилээх, көҥүл тустууга бэйэтэ туспа көрүүлээх Томас Самиулович Барбаны талбыттара. Сыаллара, соруктара диэн, 1976 сыллаахха Монреальга (Канада) буолуохтаах Олимпиадаҕа кыттар инниттэн, Советскай Союз сүүмэрдэммит  хамаандатын састаабыгар киирии этэ. Ол иһин, 48 киилэҕэ туох да саарбаҕа суох Роман Дмитриев лидер буолуохтааҕа. Ону кини дойду иһигэр да, таһыгар да буолар күрэхтэһиилэргэ куруук инники сылдьан, күүстээҕин көрдөрүөхтээҕэ, дакаастыахтааҕа. Биир тылынан эттэххэ, хамаандатыгар, туох да мөккүөрэ суох лидер буолуохтааҕа. Бу  ыарахана биллэрэ. Тоҕо диэтэххэ, Советскай Союз курдук көҥүл тустуу улаханнык  сайдыбыт дойдутугар, сылын аайы дойду чемпионатын кэнниттэн  саҥаттан саҥа ааттар, талааннар көстөннөр, биллэннэр, сулус курдук өрө күөрэйэн тахсаллара. Роман Дмитриевка сүрүн конкуреннарын ортотугар, Арсен Алахвердиевы, Тельман Пашаевы, Виталий Токчинаковы, Федор Баумбаҕы, Анатолий Харитонюгу уонна да атыттары ааттаталыахха сөп.

Роман Дмитриев уонна тренер Томас Барба бэркэ тапсан, уон сыл устата тахсыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Улаханнык доҕордоспуттара. Кэлин элбэх сыллар ааспыттарын кэннэ, Томас Барба, Роман Дмитриев курдук аатырбыт тустуукка (олимпийскай чемпион) тренер буола сылдьыбытынан киэҥ туттара. Онтон Роман Дмитриев: “Томас Самойлович мин саамай ыарахан кэмнэрбэр куруук  аттыбар баара”, – диэн улаханнык махтанара.

Томас Барба уопуттаах тренер быһыытынан көҥүл тустууну үчүгэйдик билэрэ, киэҥ билиилээҕэ- көрүүлээҕэ. Сыыһаны-халтыны биллэҕинэ, бэйэтин тус санаатын аһаҕастык этэрэ. Сытыы, сороҕор хатыылаах тыллары этиэн сөптөөҕө. Тренердэр уонна спортсменнар ортолоругар улахан авторитеттааҕа. Сорохтор киниттэн дьулайар, дьаахханар этилэр.

ССРС үтүөлээх тренерэ Т.С. Барба кэлин бэйэтин аатырбыт үөрэнээччитин Роман Дмитриевы Олимпийскай оонньууларга үстэ килбиэннээхтик чемпионнуохтааҕа диирэ улахан оруннааҕа.

Улахан уопуттаах, элбэҕи билбит-көрбүт тренер Барба Т.С. бэйэтин үөрэнээччитин Роман Дмитриевы күүһүн, кыаҕын уонна кыайыыга булгуруйбат эр санаалааҕын, дьулуурдааҕын, эппитин толорорунан, онтон  харыс да халбаҥнаабатын үчүгэйдик билэр буолан, итинник улаханнык эттэҕэ. 1972, 1976 уонна 1980 сылларга буолан ааспыт Олимпийскай оонньуулар тула тахсыбыт событиелар, чахчылар, түгэннэр уонна мөккүөрдэр Барба Т.С. этиитин уонна  сабаҕалааһыннара барыта, оруобуна сөрү-сөпкө түбэһэллэр. Кини санаалара, анаарыылара (анализтара) улахан оруннаахтар уонна кырдьыктаахтар.

1976 сыл. Олимпийскай оонньуулар ыыттыллар сыла үүнэн кэлбитигэр Роман Дмитриев сөптөөх эрчиллиини, объемы ылан, үчүгэй бэлэмнээх дойду сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирбитэ. Онуоха тренерэ Томас Барба үтүөтэ-өҥөтө үгүс. Иккиэн Олимпийскай оонньууларга бастыыр иһин суоттаммыттара чахчы. Романы таһынан сүүмэрдэммит хамаандаҕа өссө Александр Иванов уонна Павел Пинигин киирбиттэрэ.

1976 сыллаахха Монреаллааҕы Олимпиадаҕа Роман Дмитриев бастаабыта буоллар, икки төгүллээх чемпион буолуохтааҕа. Ол гынан баран, манна көбүөр арбитрдара көбүөргэ буолан ааспыт хапсыһыылары чиэһинэйэ, объективнайа суохтук, ньүдьү-балайдык сууттаабыттарын түмүгэр, Роман Дмитриев эрэллээхтик бастаан иһэн, иккис миэстэҕэ үтүрүллүбүтэ. Бу Ромаҥҥа олус улахан охсуу буолбута. Олимпийскай оонньууларга кини көбүөргэ алта төгүл тахсан тустубута. Ол курдук, американец Росаданы, венгр Гуллайы, турок Оздемиры уонна монгол Хишигбаторы ыраастык кыайталаабыта. Кутталлаах утарылаһааччытын Хасан Исаевы очконан баһыйбыта. Бүтэһик, алтыс тустуутугар японец Акира Кудоны кытта көрсүһүүтүгэр, очконан баһыйа сырыттаҕына, тусталлара мүнүүтэ хаалбытын кэннэ, үһүс сэрэтиини биэрэннэр, иккиэннэрин көбүөртэн уһулан кэбиһэллэр, эбэтэр дисквалификациялыыллар. Иккиэнэригэр хотторууну ааҕаллар. Онон, ыстырааптыыр очконан, болгарин Исаев инники түһэр. Бүтэһик хапсыһыыга аны Кудо Исаевы кытта тустарыгар, япон тустуугар эмиэ үһүс сэрэтии биэрэн, иккис төгүлүн көбүөртэн үүрэн кэбиһэллэр. Онон Олимпиадаҕа хаһан да буолбат түбэлтэ тахсыбыта. Чемпионунан биир хотторуулаах Исаев (Болгария), иккис – Роман Дмитриев (ССРС) уонна үһүс миэстэҕэ – Кудо (Япония) буолаллар.

Маннык чиэһинэйэ суох судьуйалааһыны тустууктар уонна атын олимпиецтар билэн, бэйэлэрин санааларын аһаҕастык биллэрбиттэрэ. Биир оннук киһинэн көҥүл тустууга икки төгүл олимпийскай чемпион Леван Тедиашвили буолар. Кини: «Бэйэм спорка олохпор арааһы көрөн кэбитим, ол гынан баран, судьуйалар Роман Дмитриевка сыһыаннаах маннык мөкү, куһаҕан быһыыларын урут көрө илигим. Киниттэн көрдөрөн туран кыһыл көмүс мэтээли былдьаатылар», – диэн ахтыбыта.

Судьуйалар тоҕо маннык чиэһинэйэ суох быһыыланнылар? Томас Барба эппитинэн, судьуйалар Роман Дмитриевы Олимпийскай оонньуулар икки төгүлээх чемпионунан оҥоруохтарын баҕарбатахтар. Барба эппитэ оруннаах.

Бу иннинэ, Олимпиадаҕа классическай тустуу күрэхтэһиитэ буолан бүппүтэ, онно советскай хамаанда тустууктара уонтан – 7 кыһыл көмүс мэтээли ылбыттара. Классиктар маннык улахан ситиһиилэрэ тустуу аан дойдутааҕы федерациятын президенигэр уонна атын чиновниктарга сөбүлэппэтэҕэ чахчы. Тустуу көрүҥнэригэр советскай атлеттар эрэ кэлтэй кыайаллар диэн.

Онон, советскай спортсменнар салгыы күрэхтэһэллэригэр араастаан мэһэйдэспиттэрэ.

Тустуу аан дойдутааҕы федерациятын президенэ Милан Эрцеган Югославияттан төрүттээх буолан, бэйэтин биир дойдулаахтарыгар итиэннэ Балкан тумул арыыга киирэр государстволар (Югославия, Болгария, Румыния, Греция, Албания уо.д.а.) тустууктарыгар улаханнык “ыалдьара” биллэрэ. Онон, Монреальга буолбут оонньууларга, сорох федерация чиновниктара, судьуйалар биэрбит андаҕар тылларын умнан, нүдьү-балайдык быһыыламмыттара. Ол курдук, көбүөр арбитрдара көбүөргэ туста сылдьар бөҕөстөргө туох да төрүөтэ суох, була сатаан сэрэтиилэри уонна көбүөртэн үүрүү (дисквалификация) курдук кытаанах дьарыйар миэрэлэри олоҕо суохтук, була сатаан элбэхтик туттубуттара. Көбүөргэ сэрэтии биэрэр дьарыйар миэрэлэри советскай хамаанда сорох тустууктарыгар аһары элбэхтик туттубуттара. Ити түмүгэр, үчүгэй бэлэмнээх, күүстээх, чемпион уонна призер буолуохтаах спортсменнар кэнники миэстэлэргэ үтүрүллүбүттэрэ. Итинник, объективнайа суох  судьуйалааһын түмүгэр, Роман Дмитриев иккис төгүлүн Олимпиада чемпиона буолбатаҕа.

1980 сыллаахха Москваҕа ыытыллыбыт Олимпийскай оонньууларга Роман Дмитриев кыттар эмиэ кыахтааҕа. Роман Дмитриев тренерэ Томас Барба салалтатынан сөптөөх бэлэмнэниини ааһан, дойду чемпионатыгар алтыс төгүлүн бастаабыта.

Ол курдук, кини 1980 сыллаахха ыам ыйыгар буолбут Советскай Союз чемпионатыгар бастаабыта. Сүрүн утарылаһааччытын Сергей Корнилаевы сирэй көрсөн кыайбыта. Олимпиадаҕа кыттарга бастакы нүөмэрдээх кандидатынан сылдьыбыта. Олимпийскай оонньуулар – аан дойду государстволарыттан саамай бастыҥ, чулуу спортсменнара тиийэн күрэхтэһэр түһүлгэлэрэ. Ол аата, дойдулар чемпионнара тиийэн күрэхтэһиэхтээхтэрэ. Ол гынан баран, биһиги дойдубутугар спорт сорох чиновниктара, тустуу тренердэрэ ити принцибы тутуспатахтара. Бэйэлэрин тус интэриэстэрин өрө туппуттара.

Тренерскэй совет уһуннук барбыт мунньах кэнниттэн, Сергей Корнилаевы Олимпиадаҕа туһуннарга быһаарыы ылыммыта. Дойдутугар, Москваҕа буолбут Олимпийскай оонньууларга Корнилаев үһүс миэстэнэн эрэ дуоһуйар.

2013 сыллаахха Дьокуускайга “Бичик” кинигэ кыһатыгар “Наука побеждать” диэн Роман Дмитриевка анаммыт кинигэҕэ, Томас Барба “Достойным быть трехкратным диэн” ахтыыта киирбитэ. Онно тренер Томас Барба 1980 сыллаахха тренерскэй совет Олимпиадаҕа барыахтаах тустууктары хайдах, ханнык хаачыстыбаларынан көрөн талбыттарын туһунан сиһилии сырдаппыта. Саамай чэпчэки ыйааһыҥҥа претенденнэр иккиэ этилэр, Роман Дмитриев уонна  Сергей Корнилаев. Куоластааһын иннинэ, тренердэр, тустууктар бэйэлэрин санааларын эппиттэрэ. Загалав Абдулбеков (Дагестан), Роман Дмитриев үчүгэй бэлэмнээҕин биллэрбитэ. Научнай биригээдэ салайааччыта, тренер Пилоян, Дмитриев Корнилаевтааҕар техническэй бэлэмэ намыһах диэн эппит. Онтон Барба, Дмитриевы биэс, эбэтэр аҕыс албаһы үчүгэйдик оҥорорун билэрэ. Дьиҥинэн, үөрэнээччитэ оннооҕор элбэҕи оҥороро, ону чопчу билбэт. Онтон Корнилаев биир-икки албастааҕа. Дмитриев  көбүөргэ тугу баҕарар оҥоруон сөптөөх. Көбүөргэ утарылаһааччытын албаһыгар тутуон, утары киирдэҕинэ хайдах баҕарар көрсүөн, эбэтэр баһыйан барыан сөптөөҕө. Тренер Барба, Пилоян этиитин кытта олох сөбүлэспэтэҕэ. Кэлин ол киһитин олох суобаһа суох, мөкү киһигин диэн аһаҕастык эппитэ. Куоластааһын түмүгэ 4:4 буолбута.

Онуоха ССРС Спорткомитетын председателин солбуйааччы А.Колесов Барбаҕа, эн Роман Дмитриев тус тренерэ буолаҕын, онон эн куолаһын ааҕыллыбат диэн эппит. Онон куоластааһын түмүгэ 4:3 буолан, Корнилаев Олимпиадаҕа барар буолбут. Барба сөбүлэспэккэ, Корнилаев Олимпиаданы ылыа суоҕа диэн бэйэтин санаатын аһаҕастык биллэрбит. Кырдьык, Корнилаев Олимпиадаҕа кореецка чыыстайдык хотторон, дойдутугар буолбут Олимпиадаҕа үһүс призер буолар. Чемпионунан итальянец Клаудио Поллио буолбута.

2010 с. балаҕан ыйыгар “Дуораан спорт” сурунаалга 1973-1981 сылларга ССРС сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тренерэ Ю.А. Шахмурадов саха спортивнай суруналыыһыгар Родион Кривогорницыҥҥа биэрбит интервьюта тахсыбыта.

Онно, отут сыл ааспытын кэннэ Шахмурадов: «Тренерскэй үлэбэр биир алҕаһы оҥорбутум», – диэн билиммит этэ. Ол алҕаһа диэн, Роман Дмитриевы Москваҕа Олимпиадаҕа киллэрбэтэҕэ буолар. Дойду сүрүн тренерин быһыытынан, кини хамаандаҕа 48  киилэҕэ Сергей Корнилаевы, оччолорго аан дойду икки төгүллээх чемпионун талан туруорбута. Киһитэ биллибэт тустуукка хотторбута. Шахмурадов этэринэн, Роман Дмитриев Олимпиадаҕа тустубута буоллар, бастыахтааҕа хаалбыт. Онтон, сахалар Роман Дмитриев Олимпиадаҕа  кыттыбыта буоллар, хайаан да эрэбил бастыахтааҕа, чемпионнуохтаах диэн билигээҥҥэ диэри бигэ санаалаахтара, эрэллэрэ туолуохтааҕа.

Тренер Барба Т.С. билгэлээбитэ, сабаҕалаабыта олох чахчыларынан толору бигэргэтиллэр. Били саха өс хоһоонугар: «Куһаҕан киһи көрбүтүнээҕэр, үчүгэй киһи сэрэйбитэ ордук», – диэн бэргэн  этиитэ биллиилээх тренер Томас Барбаҕа быһаччы сыһыаннаах. Роман Дмитриев үс төгүл  Олимпийскай оонньуулар чемпионнара буолар кыахтааҕа.

Виталий СЛЕПЦОВ.

Василий Семенов (Москва) хаартыскаҕа түһэриитигэр: Роман Дмитриев тренерэ Томас Барбалыын.