Ватанабелыы тустуохха!

Хотторууну билбэтэх бөҕөс

Тустууну таптааччыларга кини аата аан бастаан 1961 с. иһиллибитэ. Ити сыл бэс ыйыгар Япония Йокогама куоратыгар көҥүл тустууга аан дойду чемпионата ыытыллыбыта. Чемпионат түмүктэммитин кэнниттэн Турция уонна Япония хамаандаларын икки ардыгар табаарыстыы көрсүһүү тэриллибитигэр, 63 киилэҕэ субу аҕай түмүктэммит аан дойду чемпионатын үрүҥ көмүс призера С.Пехлеван кимиэхэ да биллэ илик Ватанабены утары тахсыбыта. Киһи эрэ барыта турок кыайарыгар эрэммитэ. Ол эрээри, соһуйуох иһин эдэр японец утарсааччытын хапсыһыы саҕаламмыта бэһис мүнүүтэтигэр ыраастык кыайан, көрөөччүлэри эрэ буолбакка, тустуу специалистарын эмиэ сөхтөрбүтэ.

Бу кыайыытыттан сиэттэрэн тренердэр Ватанабены ССРС устун турнеҕа барар хамаанда састаабыгар киллэрэллэр. Онон кини Япония сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнин быһыытынан кыраныысса таһыгар бастакы сүрэхтэниитин Советскай Союзка ааспыта. Москваҕа буолбут көрсүһүүгэ аан дойду чемпиона Владимир Рубашвилига бэрт сытыы тэҥ киирсиигэ хотторор. Ити кэмҥэ Рубашвили үрдүк кылаастаах, улахан таһымнаах маастарыстыбата саҥа тахсан эрэр эдэр японецтан ордук этэ.

Бу, тустуук Осаму Ватанабе бастакы уонна бүтэһик хотторуута этэ, мантан салгыы кини наар кыайыы кынаттаммыта. 1961 сыллааҕы табаарыстыы көрсүһүүлэргэ төнүннэххэ, Орджоникидзе куоракка РСФСР хамаандатын кытта көрсүһүүгэ Г.Киракосяны, оттон Минскэйгэ буолбут Белоруссия бөҕөстөрүн кытта киирсиигэ В.Суриновы таһаҕас оҥостубакка кыайталаабыта. Мантан салгыы Осаму этэргэ дылы, сулустаах чааһа саҕаламмыта. Бииртэн биир, Толидоҕа (1962) уонна Софияҕа (1963) ыытыллыбыт аан дойду чемпионаттарыгар, Азия дойдуларын оонньууларыгар, АХШ аһаҕас чемпионатыгар наар кыайыы көтөллөммүтэ. Биир да бөҕөс улахан утарсыыны оҥорботоҕо. Ол иһигэр, били улахан көбүөр аартыгар тахсыыга көрсүбүт киһитэ – Рубашвилины 1963 с. аан дойду чемпионатыгар кыайан, хотторуутун боруостаабыта.

1964 сыллаахха Токиотааҕы Олимпийскай оонньуулар иннилэринэ киһи эрэ барыта 63 киилэҕэ модьу-таҕа көрүҥнээх японец кыайарыгар эрэллээх этэ. Оннук да буолбута, аан дойду икки төгүллээх чемпиона утарсааччыларын холкутук кыайталаабыта.

Хомойуох иһин, официальнай күрэхтэһиилэргэ хотторуу диэни амтаһыйбатах, сүһүөхтээхтэн бүдүрүйбэтэх Осаму Ватанабе 23 сааһыгар олимпийскай чемпион буолаат, аар-саарга аҥардастыы аатыран баран, тустарын тохтоппута. Кини тустан бүппүтүн кэнниттэн 1965 с. аан дойду чемпионатыгар иранец Сейпфур бастаабыта. Оттон Ватанабе иранеһы бу иннинэ 23:0 ахсаанынан кыайа сылдьыбыта, кини тустар кылааһа чахчы да үрдүгүн итэҕэтэр.

Ол да буоллар, 2003 с. Будапешт куоракка тэриллибит ветеран-маастардар аан дойдутааҕы чемпионаттарыгар көбүөргэ иккистээн эргиллэн, син биир кыайыыны ситиспитэ.

Кинини “Көтөҕөр кыраан” дииллэрэ

Ватанабе төһө да үһүс ыйааһыҥҥа туһуннар, бэйэтин хамаандатыгар саамай намыһах уҥуохтааҕынан биллэрэ. Үрдүгэ баара-суоҕа 160 см этэ. Ол аата, кыттар кэмигэр 52, 57 кг тустууктарынааҕар уҥуоҕунан кыра этэ. Ол эрээри, бэйэтин модьу-таҕа, киппэ көрүҥүнэн, былларыттаҕас быччыҥнарынан киһини барытын сөхтөрөрө. Төһө да уҥуоҕунан намыһах буоллар, күүһүнэн-уоҕунан утарсааччыларын биир төбөнөн баһыйара. Кинини маҥнай көрөн, тустуукка буолбакка – штангистка маарыннаталлара. Көбүөргэ таҕыстаҕына тустуу хаамыытын бэйэтэ баһылаан-көһүлээн ыытарын сөбүлүүрэ, куруук кыайыыга дьулуурдааҕа, кимэн тустара. Бэйэтин кэмигэр Япония тустууга оскуолатын саамай чаҕылхай бэрэстэбиитэлинэн ааҕыллара. Ватанабены баай албастаах бөҕөс диэбэккин, кини уустук албастарынан, комбинацияларынан умсугуйбат этэ диэн бэлиэтииллэр. Сүрүн куоһура – утарсааччыларын күүһүнэн баһыйа тутарыгар буолар. Саамай сөбүлүүр албаһа – киһини атаҕыттан ылан өрө көтөҕөн таһааран быраҕыы. Этэргэ дылы, кини тарбаҕын төбөтө утарсааччытын атаҕын тилэҕэр тиийиэ эрэ кэрэх, тиргэҕэ иҥнибит кус курдук, кэбэҕэстик өрө баһан таһааран быраҕар. Бу албастан биир да бөҕөс быыһамматаҕа.

ССРС үтүөлээх тренерэ Сергей Андреевич Преображенскай: “Хапсыһыы кэмигэр Ватанабе туох баар болҕомтотун тустууга биэрэрэ. Стойката үрдүгэ суоҕа. Атаҕын киэҥник уурара, хаҥас атаҕын арыыйда инники үктүүрэ. Кини үксүгэр утарсааччытыгар ыга киирэн тутуһан тустарын ордорор. Киһитин сүһүөҕүн сүтэрээри умса тардыалыыр, туора садьыйталыыр. Ол сылдьан көнөн ылыыларыгар хаптас гынан атахтарыттан хабан ылан, күүстээх санныгар олордо түһээт, быраҕан хабылыннарар. Түргэн уонна имигэс тустуук. Өскөтүн ыга тутуһан тустар түгэн үөскээтэҕинэ, кууһан ылан кэдэрийэн быраҕарын сөбүлүүр. Партерга тустууга “обратнайы” табыгастаахтык туттар. Ол эрээри, Ватанабе сүрүн албастара көтөҕөлөөн тустууга көстөллөрө”, — диэн бэйэтин кинигэтигэр суруйар.

Ватанабе уонна сахалар

1961 сыллаахха Москваҕа табаарыстыы көрсүһүүгэ кэлэ сылдьан Осаму Ватанабе эрчиллии кэмигэр биһиги биир дойдулаахпыт Анатолий Габышевы кытта тутуһан-хабыһан көрбүтүн туһунан айах кэпсээнэ баар.

СР үтүөлээх тренерэ Иннокентий Семенович Кочкин 2003 сыллаахха ветеран-маастардар күрэхтэһиилэригэр чемпионнаан баран, аатырбыт японеһы кытта триколаах туран хаартыскаҕа бииргэ түспүтүн көрдөххө, Ватанабе этэ-сиинэ син уруккутун курдук төһө да сааһырдар модьу-таҕа, ханан да уойбута, истэммитэ көстүбэт этэ.

Биллэрин курдук, биһиги улуу тренербит Дмитрий Петрович Коркин 1964 с. Токиотааҕы Олимпиадаҕа тиийэ сылдьан Осаму Ватанабены сөҕө-махтайа көрбүтүн, кини тустуутун астыммытын туһунан хаста да бэйэтин бэлиэтээһиннэригэр сырдатан турар. Өссө бэйэтин иитиллээччилэригэр улуу японец сөбүлээн туттар албаһын үөрэтэн, ол сахха күрэхтэһии кэмигэр “Ватанабелаа” диэн тылы элбэхтэ истиэххэ сөбүн билигин тустуу бэтэрээннэрэ умсугутуулаахтык кэпсииллэр.

Оҥорон көрөн эттэхпинэ, намыһах уҥуохтаах, киппэ көрүҥнээх Роман Цыпандины аатырбыт японецка маарыннатан, Ромаҥҥа кини тустар ньыматын үөрэппит буолуохтаах. Ол иһин биһиги бөҕөспүт өрүү Ватанабе курдук атахха киирэн өрө көтөҕөн ылан быраҕар албастааҕа. Күүс-уох өттүнэн айылҕа атаҕастаабатах бөҕөһө этэ. Быһыыта-таһаата даҕаны Япония тустуугар маарынныыра. Дэлэҕэ даҕаны тустууну сэҥээрээччилэр Роман Цыпандины син эмиэ Осаму Ватанабе курдук “Көтөҕөр кыраан” диэхтэрэ дуо?!

Ол мин, албан аатырбыт японец тустан бүппүтүн кэнниттэн төрөөбүт киһи, хайдах тустарын илэ харахпынан көрбөтөрбүн даҕаны, кини утарсааччыларын түү курдук өрө көтөҕөн таһааран быраҕан эрэр хаартыскаларын элбэхтэ сыныйан көрбүт уонна Сергей Андреевич Преображенскай, Александр Владимирович Иваницкай, Дмитрий Петрович Коркин кини туһунан ахтыыларын үгүстүк аахпыт буоламмын, харахпар ойуулаан көрөрүм.

Петр Павлов. 2013 с.