Тустууга бэлиэ суолу хаалларбыта

Хас биирдии киһиэхэ тѳрѳѳбүт-үѳскээбит ийэ түѳлбэтэ, дьоно-сэргэтэ, бииргэ тѳрѳѳбүттэрэ ураты кэрэ, уйаҕас иэйиилэри үѳскэтэллэр, олус истиҥнэр уонна күндүлэр. Бу иэйии үѳскээбит, улааппыт тѳрүт буоруттан, кини күндү, мааны дьонуттан-сэргэтиттэн, иитиллибит ийэ айылҕатыттан, бииргэ үѳскээбиттэригэр сѳҕүрүйбэт истиҥ тапталыттан силис тардан, үнүгэс анньан, тыллан тахсан, киһи үйэ-саас тухары сүрэҕин ортотугар илдьэ сылдьар дьикти абылаҥнаах тапталыгар кубулуйар буолар эбит.

Саха аймахха былыр-былыргыттан элбэх уоллаах ыал үлэни-хамнаһы ѳрѳ тутан байаллара-тайаллара, кэҥииллэрэ, аҕа уустарын туох да ааҥнаан киирбэт гына халыҥаталлара, элбэх сири-уоту бас билэллэрэ, кѳмүскэллээх буолаллара. Ол иһин биһиги муударай ѳбүгэлэрбит оҕолоругар, ордук уоланнарга – убайдыы-бырааттыыларга улахан болҕомто уураллара, кинилэри иитиигэ туспа сыһыан баар буолара.

Ол курдук, кинилэри бэрт кыра саастарыттан батыһыннара сылдьан ийэ айылҕаны таптыырга, сатаан бултуурга, дьон иннигэр эппиэтинэһи ылынарга, аҕа ууһун ѳрѳ тутарга, кинини сатаан кѳмүскүүргэ бэлэм буоларга ыксаабакка, дуоспуруннаахтык ылсан такайаллара, бадьыыстаһаллара, бэйэлэрэ сатыылларын барытын сатыыр гына үѳрэтэллэрэ. Кыра эрдэхтэриттэн үлэни таптыыр, тымныыны-куйааһы, уустугу, моһолу тулуйар гына иитэргэ сыал туруоран анаан дьарыктыыллара. Ол түмүгэр түмсүүлээх, күүстээх санаалаах, барыны бары кыайар эр бэртэрэ үүнэн, сайдан үс саханы үксэттэхтэрэ дии, баччаҕа кэлиэххэ диэри.

Сахааччалар

Бэһис кылааһы бүтэрэн баран сайын «Маякка» Михайлов Е.Х. звенотугар оттуу сылдьабыт. Мин унньуктаах уһун күнү быһа күн уотун сыралҕаныгар ат кравкатынан икки уолу кытта от мунньабыт. Биир күн Кээдэгэргэ от кэбиһэ сырыттахпытына ѳйүѳ, килиэп таһааччы Смитин Сэмэн (Аахыс Сэмэн) чоккуруос харахтаах элэмэс атыгар икки мэрэмэдэйдээх бу дьоруолатан кэлэн, атын үүнүн күрүѳ тоһоҕотугар иилэ быраҕаат, ойон түһэн ындыытын сүѳрэ тардан сулбурутта уонна чэпчэки баҕайытык туттан биһиэхэ, омурҕанныы олорор отчуттарга кэлэн чэй иһэ-иһэ сонунун кэпсии олордо.

Ол бу быстах холкуос, дэриэбинэ сонуннарын, ким тѳһѳнү оттообутун эҥин кэпсээн баран: «Ээ, арба, били тустуук Захаровпыт-Сахаачча ууга түһэн куһаҕан буолбут», – диэн «чап» гыннаран кэбиспититтэн бэйэтэ да соһуйан ѳрѳ кѳрѳ түстэ. Мустубут отчуттар суугунаһа түстүлэр…

Мин кырачаан уолчаан, Николай Захаров – Сахаачча туһунан истиим, билиим ол сайын итинник хомолтолоох сурахтан саҕаламмыта.

Сэттис кылааһы бүтэрэн баран, оттоон кэлбитим кэннэ Чурапчыттан Михайлов Варфоломей Васильевич Соморсуҥҥа кэлэн, Чурапчы спортивнай оскуолатыгар оҕолору сүүмэрдээтэ. Сэттис кылаастартан миигин уонна Иванов Коляны талла. Коляны ийэтэ Мария Николаевна Чурапчыга ыыппата, онтон миигин аҕам күһүн мотоциклынан, интэринээт-оскуолаҕа Д.П. Коркиҥҥа таһааран биэрдэ. Спортоскуолаҕа Амма уолаттара: Никитин Андрей, Бубякин Дима, Неустроев Алеша, Ефремов Ефрем, Скрябин Миша, Соловьев Витя, Аргунов Афоня, Захаров Ваня, Неустроев Петя, Никитин Витя, Сутаков Коля, Неустроев Ваня уо.д.а. бааллар эбит. Никитин Витя 8-с кылааска кылааһыгар хаалла, 9-с кылааска кылааһыгар хаалбыт Константинов Вася (Бадьаай) уонна Абаҕаттан Еримеев Никита эбиллэннэр, салгыы кѳҕүрээбэккэ бииргэ үѳрэнэн, тустууга дьарыктанан, доҕордоһон, спортивнай оскуолабытын 1973 сыллаахха этэҥҥэ бүтэрбиппит.

Иван Захаров

Сахаачча быраата Ваня Захаров миигин кытта биир паартаҕа олорон, оскуоланы 1973 сыллаахха бүтэрбиппит. Эмиэ бары Сахааччалар курдук кѳссүѳ, сэмэй киһи. Оччолорго биһиги бары да үѳрэхтэн, дьарыктан ураты атын «ойоҕос» ѳйѳ-санаата суох оҕолор этибит. Сыра-сылба быстар дьарыгын кэнниттэн соло булларбыт, уруокпутун ааҕар уонна утуйар эрэ айдааннаах дьоммут. Биир паартаҕа олорбутум диибин даҕаны, Баанньам кэнники икки сылга сбортан сборга, күрэхтэһииттэн күрэхтэһиигэ сылдьан үксүн үѳрэх, онон билии уустук «гранитын» паартабар соҕотоҕун олорон «кирбитим».

Ваня 9-с кылааска үѳрэнэ сылдьан «Спартак» ДСО Киин сэбиэтин, ССРС тыатын сирин ыччаттарга чемпиона этэ. Салгыы, Советскай Союз сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ буолан, 1972 сыл от ыйыгар Гавана куоракка (Куба) социалистическай дойдулар эдэрдэргэ «Доҕордоhуу» диэн ааттаах турнирдарыгар чемпион аалай лиэнтэтин кэппитэ. Онно Ваня эмиэ ССРС сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ уһулуччу улахан Сослан Андиевтыын куустуһан түспүт хаартыскаларын уолаттар сѳҕѳ-махтайа кѳрѳн турабыт.

1972 сыл от ыйыгар Ваня Югославияҕа, эдэрдэргэ Европа чемпионатыгар тахсыбытыгар биhиги, бары даҕаны, улаханнык сурах-садьык истээри кэтэспиппит аҕай. Оччолорго сотовай телефон, факс, интернет диэн суоҕа. Ол Европа күрэхтэһиитигэр сахалартан Иван Захаров 65 кг уонна Витя Рукавишников 48 кг тустубуттара. Ваня үс утарсааччытын кыайан баран, финалга болгардыын тэҥнэhэр уонна хотторуута суох, Европа үрүҥ кѳмүс призера буолар! Оттон Виктор Рукавишников финалга болгар Хасан Исаевы ыраастык кыайан (утары албаhынан) чемпионнуур.

Иван Захаров 1952 сыллаахха сэтинньи 10 күнүгэр Амма сэлиэнньэтигэр тѳрѳѳбүтэ. Тустуунан 1966 сыллаахтан дьарыктаммыта. Бастакы тириэнэринэн Саха АССР үтүѳлээх тириэнэрэ Николай Михайлович Давыдов этэ. Убайа Сахаачча соһуччу ѳлбүтүн кэннэ, 1969 сыл күһүнүттэн улуу тириэнэр Дмитрий Петрович Коркин ыҥырыытынан Чурапчы спортивнай оскуолатыгар үѳрэммитэ.

Иван Семенович тустуук буолбутун туһунан маннык кэпсиир:

– Кыра эрдэхпинэ биһиги олбуорбутугар оҕо бѳҕѳ мустан сүүрүүлээх–кѳтүүлээх араас оонньуулары оонньуурбут. Убайдарым Володя уонна Коля спорт элбэх кѳрүҥнэринэн баҕаран туран дьарыктаналлара. Ол курдук волейболлууллара, баскетболлууллара, теннистииллэрэ уонна сѳбүлээн биллиард оонньууллара. Улахан убайым Володя ѳссѳ гимнастиканан дьарыктанара. Мин Коляны кѳрѳн, кини курдук буолуохпун баҕаран, 1966 сыллаахтан тустуунан дьарыктанан барбытым.

Иван Захаров – көҥүл тустууга ССРС спордун маастара. Саха АССР, «Спартак» ДСО Киин сэбиэтин, Таджикистан республикатын, Бүтүн Сойуустааҕы турнирдар элбэх төгүллээх чемпионнара. 1971 с. эдэрдэргэ ССРС иккис призера, РСФСР тыатын сирин спортсменнарын чемпиона. 1972 сыллаахха Гаванаҕа (Куба) ыытыллыбыт «Олимпийскай эрэллэр» диэн аан дойдутааҕы турнирга немец, кубинец, монгол уонна болгарин уолаттарын кыайан бастаан турар. 1972 с. Югославияҕа (Хвар куорат) ыытыллыбыт Европа эдэрдэргэ чемпионатыгар югослав Дардановы 6:0 очконан, швед Нансхзены ыраастык, румын Зангеры 6:2 баалынан кыайан баран, финалга болгарин Ивановтуун тэҥнэһэн, хотторуута суох иккис призер буолан турар. Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо Иван Семенович Захаров билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа тѳрѳѳбүт Амматыгар олорор. Кэргэнэ – Захарова Наталья Николаевна, үлэ бэтэрээнэ, бухгалтер идэлээх.

Иван Семенович уонна Наталья Николаевна улахан уолллара – Захаров Николай Иванович, урбаанньыт. Кэргэнинээн Алена Алексеевналыын икки уол оҕолоохтор, иккис уоллара – Захаров Евгений Иванович, «Сахасталь» компания солбуйааччы дириэктэрэ, кэргэнинээн Ньургуйаана Федосеевналыын икки уоллаах кыыс оҕолоохтор.

Барыбытыттан чорбойор этилэр

Николай Захаров – Сахаачча бииргэ тѳрѳѳбүт бырааттара Ваня, Проня, Сеня Захаровтар дойдуларын аатырдар бэртээхэй тустууктар буолалларын, 70-80-с сыллаахха тустуу кѳбүѳрүгэр кѳлѳһүннэрин тохпут саастаах кѳлүѳнэ тустууктар, эбэтэр тустуу фанаттара эрэ билэллэр дии саныыбын. Кинилэри билиҥҥи аныгы кэм ыччаттара, тустууну таптааччылара ааттаан-суоллаан, сирэйдээн-харахтаан билэллэригэр саарбахтыыбын. Ол, аммалар дуу, тустуу Федерациятын дуу итэҕэһэ буолара буолуо дии санаабаппын. Кэм кэрдии түргэнэ, спортивнай олох кылгаһа уонна бырааттыылар бэйэлэрэ даҕаны биллэ-кѳстѳ сатаабатах бэрт чуумпу, холку дьон буолалларынан биричиинэлиэххэ сѳп.

Сахааччалар», биһиги кинилэри итинник ааттыыр этибит, кѳнѳ майгыларынан, дьоҥҥо биир тэҥ сыһыаннарынан, дуоспуруннаахтарынан, тустууга уһулуччу талааннарынан, киһи-личность быһыытынан эҥкилэ суохтарынан барыбытыттан чорбойор этилэр.

Михаил ЖИРКОВ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, спорт бэтэрээнэ.

Амма.

Хаартыскаҕа: Көбүөргэ Иван Захаров уонна Ихаку Гайдарбеков. 1977 сыллаахха сайын Дьокуускайга ыытыллыбыт ССРС – Саха АССР сүүмэрдэммит хамаандаларын табаарыстыы көрсүһүүлэрэ.