Бэҕэһээ курдук өйдүүбүн

Мин төһө да көбүөргэ көлөһүммүн тохпоторбун, маат сытын сыттаабатарбын, хаһан эрэ тустуу фаната этим. Тустуу туһунан үс түгэҥҥэ тохтоон ааһыахпын баҕарабын.

Николай Тарскай аатынан күрэхтэһиигэ

1980-с сыллар саҕана көҥүл тустууга Н.Н. Тарскай аатынан күрэхтэһии саҥа сөргүтүллэн эрэр кэмэ этэ. Ол иннинэ бу Улуу киһибит аата умнуллан, кини аатынан күрэхтэһии “Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бирииһэ” диэҥҥэ кубулуйа сылдьыбыт кэмнээҕэ. Николай Николаевич үтүө аатын тилиннэриигэ спорт пропагандистара В.П. Кочнев, Л.Н. Кычкин, Р.Р. Бурнашев, А.А. Протопопов улахан өҥөлөөхтөр.

Кэтэһиилээх күрэхтэһиибит Бороҕоҥҥо буолбута. Хамаанда бөҕө кэлбитэ, ыалдьааччылар кулууп дьиэҕэ “лыык” курдук симиллибиттэрэ. Мин, чороччу улаатан эрэр уол аҕам булан биэрбит билиэтинэн киирэн көбүөртэн олох чугас, бүтүннүү кулгаах-харах иччитэ буолан олорон тугу да куоттарбакка көрбүтүм.

Кэнники саныыбын ээ, хараҕым дьолугар оччотооҕу ааттаах-суоллаах тустууктары барыларын кэриэтэ көрбүт эбиппин. Ордук РСФСР чемпиона Егор Борисов уонна эдэр маастар Петр Бурцев өйбөр хатанан хаалбыттар. Дьэ, чахчы да чочуйан оҥорбут курдук эттээх-сииннээх, дьиҥнээх атлет көрүҥнээх уолаттар этилэр. Мин өйдүүрбүнэн, ол күрэхтэһиигэ международнай кылаастаах маастардар иккиэлэр эрэ этэ: Григорий Христофоров уонна Иннокентий Аянитов. Бэл, Василий Гоголев оччолорго бу үрдүк ааты ыла илигэ. Кини ол кэмҥэ күөгэйэр күнүгэр сылдьара уонна СКА-тан кэлэн тустан кими да илиилээх-атахтаах оҥорботого. Итинтэн ыла Гай Бааска бииртэн-биир улахан күрэхтэһиилэри кыайталаан, “сулустаах” кэмнэрэ саҕаламмыттара.

Семен Морфунов, Роман Неустроев, Иван Захаров, Василий Борисов, Иван Соловьев, Решетников (Будулай), Игорь Кудрявцев курдук бэйэлэрин кэмнэригэр республика хас эмэ төгүллээх кыайыылаахтара, Союзка тиийэ тустубут дьоннор хамаандаларын чиэһин көмүскээбиттэрэ. Ол арааһа, кинилэр көбүөргэ бүтэһик да тахсыылара буолуон сөп эбит.

Кыра ыйааһыҥҥа убайдыы-бырааттыы Василий, Егор Алексеевтар, Семен, Пётр, Виктор Черкашиннар, Сергей Степанов, Федот Мигалкин, Реворий Андросов, Гаврил Окоемов, Никита Никифоров, Егор Старостин, Михаил Каженкин, Алексей Стручков, Прокопий Иванов, Егор Борисов, Петр Бурцев, Степан Заморщиков, Степан Сивцев, Николай Крылов курдук күүстээх маастардар бааллара. Бары да абытайдаах, биир тэҥ баайыылаах уолаттар этилэр. Ол саҕана бырахсыылаах, көрөргө быдан “зрелищнай” хапсыһыылар буолаллара.

Онтон арыый үөһээ ыйааһыҥҥа Роман Цыпандин, Валерий Керемясов, убайдыы-бырааттыы Анатолий, Николай Константиновтар, Ефрем Ефремов, Иннокентий Захаров, Борис Борисов, Николай Рожин, Михаил Корякин, Кирил Захаров, Николай Матвеев, Максим Аммосов курдук ааттаах-суоллаах бөҕөстөр тустубуттара.

Ыарахан ыйааһыннарга Ньурбаттан Юрий Андреев, Максим Васильев, Өлүөхүмэттэн Александр Киселев, Орто Халыматтан Захар Чукров, Уус Алдантан Роман Егоров, Юрий Парников, Чурапчыттан Сергей Скрябин, Амматтан Садот Назаров курдук дуулаҕа бухатыырдар күөн көрсүһүүлэрин, көлөһүн-балаһын аллан күрдьүөттэһэ туралларын илэ харахпынан көрбүтүм. Бары да киһи хараҕа туолар, били олоҥхоҕо хоһуйалларын курдук, хастаабыт тиит мас курдук харылаах, суллаабыт тиит мас курдук сотолоох, биэстээх атыыр оҕуһу туруору тутан кэбиспит курдук быһыылаах-таһаалаах дьоннор этилэр. Ордук кэрэхсэбиллээҕэ диэн, бу бөҕөстөр бары кэриэтэ Бөтүрүөбүскэ дьарыктанан, буһан-хатан, дьон буолан тахсыбыттара.

Уус Алдан хамаандата бу улахан күрэхтэһиигэ сэттэтэ субуруччу кыайан, биир дойдулаахтара Н.Н. Тарскай кубогын бэйэтин дойдутугар үйэ-саас тухары хааларын ситиспиттэрэ.

ССРС хамаандата – Суоттуга

Ити сыллардаахха мин аҕам Степан Гаврильевич Охлопков “Лена” совхоз директорынан олус таһаарыылаахтык үлэлии олорбута. Ол кэмҥэ Суоттуга көҥүл тустууга ССРС сүүмэрдэммит хамаандатын таһааран ыалдьыттаппыта, нэһилиэнньэни кытта көрүһүннэрбитэ.

Онно Аан дойду түөрт төгүллээх чемпиона Сергей Корнилаев, Аан дойду чемпиона Виктор Алексеев, Европа чемпионнара уонна призердара Александр Киркиснер, Андрей Ярцев, Михаил Костопуло, Юрий Воробьев бааллара.

Дейв Шульцтан автограф ылбытым  

1988 сыллаахха дуу, 89 эбитэ дуу, Дьокуускай куоракка көҥүл тустууга ССРС-АХШ хамаандаларын табаарыстыы көрсүһүүтүн тэрийбиттэрэ. Көбүөр Опера уонна балет театрын сценатыгар тэлгэммитэ.

Океан уҥуоруттан кэлбит хамаанданы олимпийскай чемпион Дейв Шульц салайан аҕалбыта. Мин онно аатырбыт тустууктан автограф ыламмын, үөрүүм өссө үрдээбитэ. Кэлин Дейв дойдутугар массыына сааххалыгар түбэһэн суорума суолламмытын туһунан хомолтолоох сурах кэлбитэ.

Ол күрэхтэһиигэ ССРС хамаандатын чиэһин саха уолаттара Андрей Христофоров, Николай Яковлев, Михаил Протопопов, Олег Корнилов уонна Аан дойду чемпиона бурээт бухатыыра Борис Будаев көмүскээбиттэрэ. Дьэ, онно Борис Будаев утарсааччытын прогибтаан түһэрбитэ көрүөххэ астык да этэ.

АЙЫМ.