Эдэрдии эрчимнээх тренер

Көҥүл тустууга бэтэрээннэргэ аан дойду икки төгүллээх чемпиона Иннокентий Кочкин 75 сааһын туолла. Эҕэрдэлиибит!

Саха тустууктара көҥүл тустууга бэтэрээннэр ортолоругар аан дойду чемпионатыгар аан маҥнай 1993 сыллаахха тиийэн  кыттыбыттара. Ити сыл кинилэр ситиһиилээхтик  тустаннар, дойдуларыгар үс кыһыл көмүс мэтээли аҕалбыттара. Кыайыылаахтарынан олимпиецтар Павел Пинигин, Александр Иванов уонна республика биллэр тустууга  Анатолий Константинов тахсыбыттара.

Бу кэнниттэн, саха бэтэрээн тустууктара аан дойду чемпионаттарыгар элбэхтик кытыннылар. Олорго биир дойдулаахтарбыт аан дойдуга ааттаах-суоллаах, биллэр омук  тустууктарын кытта соргуулаахтык тустаннар, кыайан-хотон кыһыл көмүс мэтээли элбэхтик иилинэн төннүбүттэрэ. Билигин сахалартан аан дойдуга бэтэрээннэргэ иккилиитэ чемпионнаабыт бөҕөстөр баар буоллулар.

Билигин Дьокуускай куоракка олорор уонна үлэлиир Иннокентий Кочкины саха бэтэрээн  тустууктарыттан аан дойду чемпионаттарыгар саамай элбэхтик кыттыбыт уонна онтон эмиэ саамай элбэх мэтээли аҕалбыт киһинэн билэбит. Ол курдук, кини аан дойду түһүлгэтигэр тоҕуста тустан – 7 мэтээллээх эргиллибитэ. Олортон 2 кыһыл көмүс, 3 үрүҥ көмүс уонна 2 боруонса мэтээллэр. Онон, кини бэтэрээннэргэ аан дойду икки төгүлээх чемпиона уонна биэс төгүл призера буолар.

Кини аан дойду аатырбыт уонна күүстээх бөҕөстөрүн кытта элбэхтик сирэй көрсөн көбүөргэ тэҥҥэ анньыһан тустубута. Олорго соргулаахтык тустан, утарылаһааччыларын кыайталаан, пьедестал саамай үрдүкү чыпчаалыгар иккитэ тахсан турбута элбэҕи этэр.

Кочкин Иннокентий Семенович, 1948  сыллаахха Таатта Уолбатыгар Ленин уордьаннаах, республика үтүөлээх учуутала Семен Мефодьевич Кочкин дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Оскуоланы бүтэрэн, Советскай Армия кэккэтигэр сулууспалаабыта. 1974 сыллаахха Алма-Атаҕа физкультурнай институту бүтэрбитэ. Онно кини олимпийскай призер Александр Ивановы кытта бииргэ үөрэммитэ. 1976 сылтан күн бүгүнүгэр диэри киин куоракка көҥүл тустууга оҕолорго тренер быһыытынан үлэлиир. Иннокентий Семеновичка элбэх араас омук оҕолоро дьарыктанан, эрчиллэн, спорка уонна тус олохторугар ситиһиилэммиттэр элбэхтэр. Иитэн эрчийбит уолаттарыттан ССРС, Россия уонна Саха сирин  маастардара үүнэн тахсыбыттара. Кинилэртэн улахан дьоҥҥо Россия үрүҥ көмүс призера Владимир Винокуров, күүстээх спорт маастардара: Семен Соркомов, Вячеслав Кривошапкин, Юрий Атласов, Андрей Александров, Анатолий Михайлов, Владимир Солопов, Олег, Борис Корниловтар, Борис Петров, республика хас да төгүллээх чемпиона Степан Еремеев,  уолаттарга Россия призердара Олег Родавичус, Григорий Шишков уонна да атыттар бааллар.

Олимпийскай оонньуулар кыттыыллааҕа, Азия чемпиона Айаал Лазарев бастаан эмиэ тренер  Иннокентий Кочкиҥҥа  дьарыктаммыта. Спорт сайдыытыгар ситиһиилэрин  иһин Иннокентий Семеновичка Саха Республикатын үтүөлээх тренерэ, Россия физическэй  культураҕа туйгуна, Таатта улууһун бочуоттаах олохтооҕо диэн бочуоттаах ааттар иҥэриллибиттэрэ.

1996 сыллаахха аан маҥнай Иннокентий Кочкин бэтэрээн маастардар ортолоругар бастыыр күрэхтэһиигэ Варна (Болгария) куоракка тиийэн тустубута. Улахан, күүстээх састаапка аан дойдуга аатырбыт бөҕөстөрү кыттан тустан үһүс бириистээх миэстэҕэ  тахсыбыта. Кини иннигэр бастакы уонна иккис миэстэҕэ иранецтар Рамазан Хедер уонна Эбрахим Джавади түспүттэрэ. Финалга Иннокентий Кочкин бастаабыт Хедергэ сабырыйтабыта. Кэннигэр Мюнхеннааҕы Олимпиада (1972 с.) призера Огнян Николов (Болгария) мэтээлэ суох ытыс соттон хаалбыта. Иран бөҕөһө Джавади аан дойду түөрт төгүллээх чемпиона, Олимпиада призера этэ. Куруук биһиги Роман Дмитриевпытын кытта элбэх сыллар устата тустан эрийсибит бөҕөс. Уопсайынан, бэтэрээннэр аан дойдутааҕы күрэхтэһиилэрэ куруук күүстээх састааптаах буолара. Дэлэҕэ даҕаны бу  бэтэрээннэр чемпионаттарыгар урут Олимпийскай оонньууларга, аан дойду чемпионнаттарын уонна да атын улахан күрэхтэһиилэр кыайыылаахтара, призердара кэлэн, бэйэлэрин күүстэрин, кыахтарын өссө төгүл тургутан, боруобаланан көрүнүөхтэрэ дуо? Холобура, Осаму Ватанабэ, Эбрахим Джавади, Павел Пинигин, Александр Иванов,  Адольф Зегер, Огнян Николов, Дон Бем, Исмаил Юсейнов, Хатта Масааки уонна да атыттар.

1997 с. Мартиньи (Швейцария) куоракка уонна 1999 с. Бухарестка (Румыния)  ыытыллыбыт чемпионаттарга Иннокентий Кочкин тустан иккиэннэригэр төрдүс буолуталаабыта. Ол курдук, Швейцарияҕа олус күүстээх тустууктар мустан тустубуттара. Манна Ахмади диэн Ирантан төрүттээх, АХШ олорор бөҕөс бастаабыта. Эбрахим Джавади иккис, Хойлогдорж диэн урут аан дойду күрэхтэһиитигэр аатырбыт бөҕөс Владимир Юмины кыайа сылдьыбыт монгол үһүс буолбута. Кинилиин бэтэрээннэргэ Иннокентий иккитэ тустан хотторбута. Бастаан биир очконан сабырыйтаран, кыайтарбыттар бөлөхтөрүгэр түспүтүн, монгол бөҕөһө Ахмадига хотторон эмиэ ити  бөлөххө түспүтэ. Онно иккиэн иккиилиитэ кыайаннар, үсүһү былдьаһыыга сабырыйтарбыта. Онон, төрдүс миэстэ буолбута. Манна дагестанец Аминулла Насруллаев тустан миэстэлэспэтэҕэ.

Онтон тохтуу түһэн баран, 2002 сыллаахха Иннокентий Кочкин аан дойдуга күүстээх тустууктардааҕынан биллибит Ираҥҥа күрэхтэһэ тахсар. Манна аан дойду түһүлгэтэ дойду киин куоратыгар Тегераҥҥа бэйэтигэр тэлгэммитэ. Уруккута аан дойду түөрт  төгүллээх чемпиона Эбрахим Джавадины кытта түбэһэн тустубута. Итиэннэ Иннокентий Кочкин биир баалынан баһыйтаран, үһүс миэстэҕэ тахсар. Онтон Джавади бэйэтин дойдутугар бастаан, биир дойдулаахтарын улаханнык  үөрдүбүтэ. Чемпионат кэнниттэн Иннокентий Кочкин бэйэтигэр «Өссө күүскэ дьарыктаннахпына, бастакы да миэстэ иһин киирсиэххэ сөп эбит» диэн эрэл санаалаах кэлэр.

Эһиилгитигэр 2003 сыллаахха Будапешт (Венгрия) куоракка бэтэрээннэргэ аан дойдуга  бастыыр иһин күрэхтэһиигэ Иннокений Кочкин 58 киилэҕэ японец Хатта Масаакины, франзуһу уонна Латвия бөҕөһүн кыайан чемпионнуур. Кинилэртэн Хатта 1962 с. аан дойду чемпионатын үрүҥ призера, аан дойдуга күүстээх тустуугунан биллэр. Дойдутугар Иннокентий Кочкин кыһыл көмүс мэтээли иилинэн эргиллэр. Будапешка кини Япония аатырбыт тустуугун Осаму Ватанабэны сирэй көрсөн кэпсэтэн билсибитэ, бииргэ  хаартыскаҕа түспүттэрэ. Японец эмиэ бу чемпионакка Иннокентийтан үөһээ дивизиоҥҥа   тустан эрэллээхтик бастаабыта.

Аҕыс сыл буолан баран, 2011 сыллахха Иннокентий Кочкин Тирана (Албания) куоратыгар тустан иккис миэстэҕэ тахсар. Ыйааһыныгар Виктор Чирков диэн Россия биир күүстээх тустууга бастаабыта. Кини тустуу үс көрүҥэр спорт маастара, самбоҕа норуоттар икки ардыларынааҕы спорт маастара. Ити кэнниттэн Иннокентий 2012 сыллаахха Будапешка (Венгрия) уонна 2013 сыллаахха Сараево (Босния-Герцеговина) куоракка буолбут чемпионаттарга, урукку ситиһиилэрин чиҥэтэн эмиэ иккис миэстэлэри  ылаттаабыта.

Нөнүө сылыгар, 2014 сыллаахха Белград (Сербия) куоракка Иннокентий Кочкин  бэтэрээннэргэ бүтэһигин тустан иккиһин бастаабыта. Итиэннэ кыһыл көмүс мэтээли иккиһин кэтэн, дойдутугар кыайыы аргыстаах эргиллибитэ. Манна барыта отучча араас дойдулартан кэлэн күрэхтэспиттэрэ. Урут Белград – Югославия диэн аан дойду биир  улахан государствотын киин куората этэ. НАТО дойдулара Югославияны мөрөйдөөннөр, буомбалаан сэттэ туспа государстволарга  араарбыттара. Билигин, ити куорат Сербия столицата.

Иннокентий Кочкин олоҕун бүтүннүү спорка, көҥүл тустууга анаабыт үрдүк үөрэхтээх, улахан уопуттаах тренер. Оҕолору эрчийэри таһынан, элбэх күрэхтэһиилэри тэрийсэр, олорого куруук судьуйалыыр. Кини улуу тренер Д.П. Коркины кытта Дьокуускайга бииргэ үлэлээбитэ. Киниттэн элбэҕи билбитэ-көрбүтэ уонна сүбэлэппитэ. Билигин Дьокуускай куорат үһүс нүөмэрдээх оҕо спортивнай оскуолатын тренеринэн салгыы үлэлиир.

Иннокентий Семенович республикаҕа көҥүл тустуу киэҥник сайдарын туһугар уһун сыллар устата бэринилээхтик уонна ситиһиилээхтик үлэлии сылдьара, атыттарга чаҕылхай холобур буолара элбэх киһини үөрдэр.

Виталий СЛЕПЦОВ.