Никита Хабаров – сахалары үөртэ

Никита Хабаров Ярыгин турнирыгар саамай ыарахан ыйааһыҥҥа үһүс буолла. Ону кини бэйэтэ: “Сахалары үөрдүөхпүн баҕарбытым”, – диэтэ. Кырдьык, Никита барыбытын улаханнык үөртэ.

Урут кыра ыйааһыннартан эрэ күн тахсарын курдук өй-санаа өрөгөйдүүрэ. Билигин ол хаалан, улахан ыйааһыннаах бөҕөстөрү атарахсытыы уурайбыта олус үөрүүлээх.

Кыра ыйааһыннаах бөҕөстөрбүтүнэн киэн туттарбытын нууччалар “бараний вес – не надо ими гордиться,” – дииллэрэ кыһыылаах да буолара.

Кэлиҥҥи сылларга Николай, Ньургун Чукровтар, Айаал Лазарев, Никита Хабаров баар буолбуттара олус үчүгэй.

Никита – дьиҥнээх саха бухатыыра буоларын, бэл, кавказецтар уонна уруулуу түүр омуктар билинэр буолбуттарын астына истэбит. Сорохтор Никитаны намыһах уҥуохтаах диэн чорботон бэлиэтииллэрэ сыыһа. 176 см бу – олус күүстээх дьон үрдүктэрэ. Уонна 175 см-тан үөһээ эр дьон үрдүк уҥуохтаахтарга киирсэллэр (мировой стандарт).

Билигин 175-178 см үрдүктээх, историяҕа киирбит бухатыырдары судургутук ырытан ылыаҕыҥ:

Иван Поддубнайы кытта элбэх сыл устата тэҥҥэ киирсибит Польша бухатыыра Станислав Збышко-Цыганевич 175 см үрдүктээҕэ, 125кг ыйааһыннааҕа.

Российскай империя аатырбыт бөҕөстөрө эстонецтар Георг Гаккеншмидт (1877-1968) уонна Георг Лурих (1876-1920) иккиэн 176 см үрдүктээхтэрэ.

Ааспыт ХХ үйэ 50-с сс. аан дойду саамай күүстээх киһитинэн биллибит (стойкаттан 2800 кг ылан сүгэн турбут, 500 кг приседание оҥорбут) американец Пауль Андерсон 177 см үрдүктээҕэ, саамай форматыгар 155-165 кг ыйааһыннааҕа.

60-с сс. ортолоругар кылгас кэмҥэ Советскай Союзка аатыра сылдьыбыт, жимҥэ(түөстэн сыыйа анньыыга Юрий Власов рекордун иккитэ тупсара сылдьыбыт чуваш омук (түүрдэргэ киирэр омук) бухатыыра Виктор Андреев (1936-2001) үрдүгэ 173 см, ыйааһына 134-145 кг этэ. Кини ити кэмҥэ аан дойду саамай күүстээх дьонун ортотугар үһүс миэстэҕэ турара:

1 м – Юрий Власов – 580 кг (сумма троеборья-жим+рывок+толчок);

2 м – Леонид Жаботинскай – 572,5 кг;

3 м – Виктор Андреев – 547,5 кг;

4 м – Норберт Шемански (АХШ) – 545 кг;

5 м – Гарри Губнер (АХШ) – 545 кг.

Аны саха күүстээхтэрин ырытыаҕыҥ:

Боссоойкону, Күүстээх Уйбааны, Бараммат Байбалы, Кэрэ Киһи Уолун, Мээччэ Уолун (М.Ф. Корнилов) кытта араа-бараа күүстээх Байаҕантай улууһун улуу күүстээҕин Т.Л. Андросовы – Мамыйык Түмэппийи аатырбыт краевед Е.Д. Андросов: “170 см үрдүктээҕэ,120-тэн тахса кг ыйааһыннааҕа,” – диэн ахтан аһарбыта хаалбыт.

Бараммат Байбалы сиэн быраата Н.И. Пинигин (1930 с.төрүөх): “175 см үрдүктээх эбитэ буолуо,” – диэбиттээх.

Күүстээх Уйбаан да бу дьон бараата үрдүктээҕэ эбитэ буолуо.

М.Ф. Корниловы В.Е. Васильев-Харысхал Финляндияттан аҕалбыт матырыйаалыттан: “179 см үрдүктээҕэ, 110 кг ыйааһыннааҕа эбитэ үһү,” – диэбиттээҕэ.

Маны барытын санатан туран, саха билиҥҥи үүнэн-сайдан иһэр бухатыырын Никита Хабаровы айылҕа анаан ыыппыт бөҕөһүнэн сыаналыахтаахпыт уонна киниэхэ бары үтүөнү-чэгиэн доруобуйаны, үлэҕэ-хамнаска уонна улахан спорка үгүөрү үчүгэй ситиһиилэри, кыайыылары-хотуулары, тус олоҕор-дьаһаҕар дьолу-соргуну баҕарыахтаахпыт!

Уоттаах харахтаах утары көрбөтүн! Сытыы тыллаах быһа эппэтин! Этэҥҥэ сырыттын! Этэҥҥэ буоллун!

Ылдьаа КУОЛАҺАП.

Мэҥэ Хаҥалас.