Аҕа көлүөнэ тустууга ситиһиитин ахтан-санаан ааһыаҕыҥ

Үөһээ Дьааҥы бастакы маастара Клим Никитин 80 сааһын туолла

1960 сыллаахха Райпо экономиһа, Львов куорат классическай тустууга чемпиона Иннокентий Егорович Горохов куоракка тустуон баҕалаах уолаттары мунньан тустууга эрчийэн барбыта. Ол уолаттартан; Клим Никитин, Егор Чириков, Дмитрий Татаринов, Степан Юмшанов, Петр Другин 1963 сылтан саҕалаан республикаҕа биллэн киирэн барбыттара.

“Эдэр коммунист” хаһыакка Клим Никитин, Дмитрий Татаринов бииргэ түспүт хаартыскалара бэчээттэммитэ, уолаттар миэстэҕэ тиксибэтэллэр да үчүгэй өйдөбүлү хаалларбыттара. Мин бүгүн суруйар киһим Үөһээ Дьааҥы тустуутун бастакыннан бүтүн Союз таһымыгар тиийэ таһаарбыт, ССРС спордун маастара Клим Алексеевич Никитин буолар. Саха сирин икки төгүллээх чемпиона (1966-67 сс.), Россия “Спартак” обществотын уонна “Спартак” союһун иккис призера, 1968 с. Союз студеннарын универсиадатын чемпиона, 1968 с. Союз зонатын чемпиона, бу күрэхтэһии Грузияҕа Тбилиси куоракка ыытыллыбыта, Хапкаас ааттаахтарын бэйэлэрин дойдуларыгар тиэрэ уурталаабыта, ити сыл ССРС финала аны Махачкала куоракка Дагестаҥҥа тэлгэммитэ.

Дьааҥы тустуута Саха сирин тустуутун кытта тэҥҥэ сайдан киирэн барыытыгар улахан үтүөлээх Эһэ-Хайа уонна Баатаҕай тустууктара буолаллар. Саха сирин бастакы чемпионаатыгар 1956 сыллаахха Эһэ-Хайа шахтера Николай Савинков чемпион үрдүк аатын ылан кэлбитэ. 1957 с. Сливин уонна Николай Савинков иккиэн үһүс миэстэ буолан төннүбүттэрэ, 1958 с. Владимир Селянин чемпионнуур, 1959 с. Владимир Жуков чемпионнуур, 1965 с. Владимир Кузнецов уонна Алквиад Иванов үһүс буолаллар, 1966 с. Клим Никитин чемпион, 1967 с. Клим Никитин чемпион, Степан Юмшанов үһүс миэстэ буолаллар, 1968 с. Григорий Другин уонна Игорь Кудрявцев иккиэн иккис буолаллар, Виктор Стручков үһүс миэстэ буолар. Бу чемпионакка Клим Никитин спорт маастара Ньурба ааттааҕа Николай Ивановтуун туста сылдьан эчэйии ылан күрэхтэһииттэн туораан хаалар. Онтон да атын кэнники сылларга Дьааҥы тустууктара биирдиилээн миэстэлэһэллэрэ элбэх этэ, аҥаардас Игорь Кудрявцев Саха сирин чемпионаатыгар сүүрбэттэн тахсата миэстэлэспитэ, олортон 15-гэр чемпионнаабыта.

Быйылгы Николай Тарскай бирииһигэр уолаттарбыт Иван уонна Айсен Потаповтар чаҕылхай кыайыылара, 1967 сыллааҕы Клим Никитин уонна Степан Юмшанов ситиһиилэрин хатылааһын буолар.

Клим Никитин туһунан суруйуу аҕыйаҕа суох. Иван Кычкин, Степан Юмшанов, Афанасий Чой, Александр Васильев уо.д.а. бэрт үчүгэйдик уустаан ураннаан хайдах Аан дойду биэс төгүллээх чемпиона Али Алиев бэйэтин дойдутугар Махачкала куоракка, ССРС чемпионаатыгар бастакы кругка Дьааҥы уолуттан бырахтаран муостка түһэн бэрт өр сыппытын суруйбуттарын сэҥээрэ киэн тутта аахпыт буолуохтааххыт. Союз зонатын кэнниттэн Саха сирин сборнайа араас зоналар кыайыылаахтара бары мустан Алушта спортивнай базатыгар хас да ыйдаах бэлэмнэниини ааспыттара, олох мотуор курдук сылайбакка элэйбэккэ тоҕус мүнүүтэ толору үлэлиир турукка киирбиттэрэ.

Манна ааҕааччыбын итэҕэтэр гына РСФСР үтүөлээх тренерэ Волков Н.Н. суруйуутуттан быһа тардан аҕалыахпын баҕарабын.

–Быйылгы (1968) Махачкала куоракка ССРС финалыгар Клим Никитин Али Алиевка улахан утарылаһыыны оҥорбута, кинилэр бастакы эргииргэ көрсүбүттэрэ. Алиев үгэһинэн үөһэннэн аллараннан тэҥҥэ атаакалаабыта да, Клим утары албастары оҥорон уонна үһүс мүнүүтэҕэ Алиевы сүнньүттэн тута сылдьан туора охсуу аҥаардаах “мельница” албаһынан Алиевы муоска түһэрбитэ, лаппаакытыгар сыста сылдьыбытын сирэ, дьоно “көмөлөһөн” муостан куоппута. Бастакы алта мүнүүтэҕэ ахсаан 4:3 Никитин туһатыгар этэ.

Иккис сынньалаҥ кэнниттэн Алиев хапсыһыыны ураты агрессивнайдык саҕалаабыта. Ол да буоллар тустуу бүтэрэ биир мүнүүтэ хаалыар диэри уларыйыы суоҕа. Тустуу бүтүүтүгэр Клим албаска түбэһэн бырахтарбыта, хотторбута.

Улахан аптарытыаттаах тренер суруйуута итинник. Бу чемпионакка элбэх саха тустубута, ол курдук; Роман Дмитриев, Константин Леонтьев, Николай Неустроев, Петр Попов, Николай Габышев, Николай Захаров, Владимир Радченко. Сахалар Союз көбүөрүгэр күргүөмүнэн тоҕо анньан тахсыылара бу сылтан саҕаламмыта.

Дьааҥы тустуутун аксакала тустуутун саамай күөгэйэр күнүгэр сылдьан санныгар уонна тобугар эчэйиилэри ылан 24 сааһыгар тохтообута. Кылгас кэмнэргэ Верхоянскайга уонна Аммаҕа тренердээн баран, наар тустуу маастарынан үлэлээн пенсияҕа тахсыбыта. Таптыыр кэргэнинээн Мария Иннокентьевналыын 50-тан тахса сыл бииргэ өйдөһөн дьоллоохтук олороллор. Мария Иннокентьевна республика үтүөлээх учуутала, үөрэппит оҕолорун убаастабылларын, тапталларын ылыан ылбыт учуутал буолар.

Икки уол Алексейдаах Иннокентий улууска биллэр убаастанар үлэһит дьон. Кеша аҕатын батан бэрт сымса, бэйэтин лаппа кыанар, үчүгэй техникалаах тустуук этэ. Элбэх республиканскай турнирдарга көҥүл тустууга да, хапсаҕайга даҕаны элбэхтик миэстэлэспит бөҕөс буолар. 1988 с. Кострома куоракка Бүтүн Союзтааҕы турнир үһүс призера.

1980 сыллаахха Дьааҥыга үлэлии кэлэрбэр авиапорка Клим Никитин, Константин Стручков уонна горсовет председателэ Александр Константинов көрсүбүттэрэ, ол күнтэн ыла Клим Алексеевичтыын табаарыстаһан сылдьабыт.

Доҕорбор Клим Алексеевичка аҕыс уонун атааран, тоҕус уоҥҥун толорон, сүүс сааскын толору олор диэн алҕыы хаалабын.

Петр ПОРТНЯГИН, Үөһээ Дьааҥы куората.

2024 сыл.

Үөһээҥҥи хаартыскаҕа: Клим Никитин ортоку, уҥа – Н.Н. Волков, хаҥас – Николай Габышев.