Эрчимнээх түһүлгэ үйэлээх буолуохтун!

Бырааттыы Ноговицыннар бириистэригэр хапсаҕайга республикатааҕы күрэхтэһии XVIII төгүлүн үрдүк таһымнаахтык ыытыллан түмүктэннэ

Эйэҕэс сыһыаннаах, эр хоһуун дьоннордоох,

Эрэмньи кыымнардаах, эргиччи үөрүүлээх,

Эҕэрдэ алгыстаах, эйэлээх олохтоох,

Эрчимнээх түһүлгэ, үйэлээх буолуохтун.

Бу дьыл, сэтинньи 11-12 күннэригэр, “Модун” спортивнай комплекс уораҕайыгар бырааттыы Ноговицыннар күрэхтэһиилэрэ икки көбүөрүнэн ньиргийэн ааста. Кыратык бу бииргэ төрөөбүт сэттэ бырааттыы Ноговицыннар тустарынан сырдатан ыллахха, маннык буолар.

Киһи олоҕо барыта кини төрдүгэр-ууһугар, мутуктаах-силистээх дойдутуттан, төрөтөн иитэн-такыйан таһаарбыт дьонуттан тутулуктаах. Ол курдук, уолаттарбыт аҕалара – тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ, Дьааҥы улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, “Ытык Аҕа” бэлиэтин кавалера, уон оҕо тапталлаах аҕата, элбэх сиэн эһээтэ, сир түннүгэ оҕонньор Василий Павлович Ноговицын 1923 сыллаахха Дьааҥы улууһун Дулҕалаах нэһилиэгэр Лэпсэй диэн Наҕабыыһыннар төрүт кыстык дьиэлэригэр төрөөбүт киһи буолар.

Василий Павлович саха киһитигэр кырдьык сирдэрбэт, бөдөҥ-садаҥ уҥуохтаах, 175 см үрдүк уҥуохтаах, бэйэтин лаппа кыанар, эдэр сылдьан чугас эргин сахалыы илии-атах оонньууларыгар тэҥнээҕин булбатах, сымса хамсаныылардаах, кыанар киһи этэ.

Үйэ аҥаарыттан ордук оҕо аймаҕы иитэн учууталлаабыт араас сыыппаралардаах уһун суола үгүстэргэ сүппэт өйдөбүлү сүрэхтэригэр хаалларбытын ааҕан сиппэккин. Аны кырдьаҕас бэйэтин дойдутун уһун историятын, үһүйээннэрин уонна көннөрү түгэннэрин кэпсээн киирэн бардаҕына, эн иннигэр бэлэм хааһахтан урут билбэтэҕин-көрбөтөҕүҥ барыта хостонон иһэргэ дылы буолар. Хомоҕой тыллаах хоһооннорун ааҕан субуруттаҕына, тыл дьикти чүөмпэтигэр сөтүөлээн ылаҕын. Аны айылҕатын, кини араас эриэккэс көстүүлэрин, сүүрэр атахтааҕын, көтөр кынаттааҕын кэпсээтэҕинэ, ол кэпсээн түүннэри да бүппэт…

Бу маннык дьоһун киһи дьоллоох күнэ тосхойон, олоҕун аҥаарын көрсөн, ыал буолан, бу орто туруу бараан дойдутугар уон оҕону төрөтөр үрдүк аналламмыта. Оҕону оҥорор чыпчылҕан түгэнэ, ол оҕолоргун киһи оҥортоон киэҥ куйаарга көтүтэриҥ – ол баар дьэ бу олоххо, ийэ-аҕа үрдүк анала, энчирээбэт эппиэтинэһэ, өбүгэ саҕаттан өһүллүбэт үрдүк иэһэ.

Оҕолор ийэлэрэ Татьяна Михайловна Мандрова 1930 сыллаахха Дьааҥы сиригэр Арыылаах нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Уон оҕону төрөтөн, иитэн-такыйан, улаатыннаран, үөрэтэн, киһи-хара оҥоттоон таһаарбыт, Герой Ийэ I, II, III степеннээх “Материнская Слава” орденнардаах ийэ бастыҥа буолар, 40 сыл оскуолаҕа тохтоло суох үлэлээбит учуутал идэлээх, 15 сыл тухары оҕо уһуйаанын дьиэтигэр сэбиэдиссэй, 2013 сыллаахха Дулҕалаах “Кэнчээри” оҕо уһуйаанын дьиэтигэр Татьяна Михайловна Мандрова аата иҥэриллибитэ.

Ханна эрэ ыраах үрэх баһыгар үөскээбит да дьон устар сүүрүктүү доллоһуйан киэҥ эйгэҕэ киирдэхтэринэ, улуу өрүстэр балысханнаах долгуннарыныы, киэҥ байҕаллар эҥсиллэр баалларыныы күүһүрэн, кыаҕыран, тыыллан, тэптэн кэлэллэр. Ити өттүнэн ыраах сытар Дьааҥы Дулҕалааҕа чахчы дьоллоох дойду буолар. Былыр-былыргыттан бу ааттаммыт сиргэ күүстээх күүстээҕи утумнаабыт, ырыаһыт-хоһоонньут төрөөбүт, киэҥ сиргэ биллибит дойду буолар. Ол курдук, аатырбыт күүстээх Ааппый, норуот хоһоонньута Моисей Ефимов, туспа талааннардаах Василий Дедюкин уонна да атыттар төрөөбүт-үөскээбит сирдэрэ буолар.

Үчүгэй айанньыт көлүллүбүт атын суолтан былтарыппакка, туора-маары ойуппакка, айан суолунан кудурхайдык халыһытан айаннаан иһэринии, Наҕабыыһыннар сэттэ уолаттара, илим хотоҕоһунуу өрө тардыллан, биир тэҥник улаатан испиттэрэ. Бу оҕолор бары киһи буолар киэҥ кэскиллэммиттэрэ, спорт, үөрэх-үлэ араас өттүн барытын баһылааннар, дьон-сэргэ киэн туттар дьоно буола үүнэн-сайдан тахсыбыттара.

Улахан уол Павел (19.05.1951 – 20.03.1991) – Өлүөхүмэ тыа хаһаайыстыбатын техникумун бүтэрбитэ, Саха АССР успуордун маастара, Үөһэ Дьааҥы, Бүлүү зонатын орто үөрэхтээһин тэрилтэлэрин чемпиона уонна призёра, Манчаары Баһылай 1975 сыллааҕы V Спартакиадаларын кыттыылааҕа.

Иккис уол Михаил (27.01.1953) – Украина Киев куоратыгар физическай культура уонна спорт институтун ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэн, “Тренер-преподаватель по вольной борьбе” диэн дипломнаах үлэһит идэтин ылбыта, тустууга ССРС спордун маастара, аатырбыт Украина уонна ССРС үтүөлээх тириэнэрэ Г.А. Бураков үөрэнээччитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Үөһэ Дьааҥы улууһун, Верхоянскай куорат, Дулҕалаах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, тустууга ССРС икки төгүллээх призёра, ССРС норуоттар икки ардыларынааҕы V спартакиадатын призёра, элбэх турнирдар кыайыылаахтара уонна призёрдара.

Үһүс уол Василий (29.04.1954) – Украина Днепропетровск куоратыгар физическай культура уонна спорт институтун бүтэрбитэ, оскуола дириэктэрэ, физкультура учуутала, Россия уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Ил Дархан “Граждаская доблесть” бэлиэтин хаһаайына, көҥүл тустууга Саха сирин Хотугу зонатын алта төгүллээх чемпиона.

Төрдүс уол Моисей (12.03.1959 – 05.02.2015) – Украина Киев куоратыгар физическай культура уонна спорт институтун бүтэрбитэ, Украина уонна ССРС үтүөлээх тириэнэрэ Г.А. Бураков үөрэнээччитэ, көҥүл тустууга ССРС маастара, хапсаҕайга СӨ маастара, СӨ үөрэҕириитин туйгуна.

Бэһис уол Валентин (30.10.1961) – Украина Киев куоратыгар Тутуу институтун бүтэрбитэ, тутааччы-инженер идэлээх, уһун сылларга Дьааҥы улууһун ахитектора, ‘СӨ бочуоттаах тутааччыта” бэлиэ хаһаайына.

Алтыс уол Трофим (25.05.1964) – Москватааҕы государтственнай университетын кыһыл дипломунан бүтэрбитэ, “АЛРОСА” хампаанньа отделын начальнига, СӨ промышленнаһын туйгуна, Ил Дархан “Гражданская доблесть” бэлиэтин хаһаайына.

Сэттис уол Иван (03.03.1969) – Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын академиятын бүтэрбитэ, милиция бэтэрээнэ, РФ милициятын туйгуна, “Эҥкилэ суох сулууспатын” иһин мэтээллэр кавалердара, хапсаҕайга СӨ спордун маастара.

Бырааттыы Ноговицыннар түһүлгэлэрин быйылгы кыайыылаахтара

“А” категориялаах XVIII турнир. Сэтинньи 11-12 күннэрэ 2023 сыл. Дьокуускай куорат, “Модун” саалата.

Быйылгы күрэхтэһии – Учуутал уонна уһуйааччы сылыгар ананан, уолаттар аҕалара, тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ, Дьааҥы улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, “Ытык Аҕа” бэлиэ кавалера, Дулҕалаах төрүт кырдьаҕаһа, сир түннүгэ оҕонньор Василий Павлович Ноговицын 100 сааһыгар уонна кини иккис уолун Михаил Ноговицын 70 сааһыгар анаан, 18-с төгүлүн олус үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллан ааста.

Бу быйылгы күрэхтэһии биир уратыта диэн, маастар нуормалаах уонна күрэхтэһии муҥур кыайыылааҕар тустубут эрэ уолаттар кыттар бырааптаах этилэр. Быйылгы күрэхтэһиигэ барыта 6 ыйааһыҥҥа 279 бөҕөс кэлэн кыттыыны ыллылар. Саха сирин күүстээх тустууктара кэлэн кыттыыны ыланнар күрэхтэһиибит таһымын олус киэргэттилэр. Ол курдук, Никита Хабаров (Мэҥэ-Хаҥалас), Николай Николаев (Бүлүү), Тимур Николаев (Үөһэ-Бүлүү), Иван Семенов (Кэбээйи), Вилюян Иванов (Үөһэ-Бүлүү), Дьулустан Тотонов (Сунтаар), Ларион Андреев (Хаҥалас), Айсен Потапов (Дьааҥы), Софрон Софронов (Мэҥэ-Хаҥалас), Леонид Попов (Таатта), Гаврил Михайлов (Сунтаар) уо.д.а.

Ханнык баҕарар күрэхтэһии ыытыллар тэрээһинэ уонна тэтимэ, турнир саамай тутаах киһититтэн, судьуйаттан уонна суруксут судьуйаттан олус тутулуктаах буолар. Бу турнирга маннык эппиэттээх үлэҕэ олус тахсыылаахтык уонна түргэн тэтимнээхтик үлэлээтэ – Вадим Данилов, күрэхтэһии сүрүн суруксута-сэкиритээрэ.

Күрэхтэһии сүрүн судьуйатынан, норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах судьуйа Андрей Яковлев эрэллээхтик салайан, күрэхтэһии икки күннээх былаанын барытын тохтоло суох толору ыытан, үчүгэйдик түмүктээтэ.

Биирдиилээн киирсиигэ 6 ыйааһыҥҥа кыайыылаахтарынан буоллулар:

57 кг (41 бөҕөс): 1. Находкин Егор (АГАТУ, Дьааҥы), 2. Канаев Алексей (Өймөкөөн), Николаев Пантелеймон (Үөһээ Бүлүү).

65 кг (99 бөҕөс): 1. Терентьев Ньургун (Үөһэ Бүлүү), 2. Павлов Кирилл (Сунтаар), 3. Иванов Вилюян (Үөһээ Бүлүү).

75 кг (70 бөҕөс): 1. Николаев Тимур (Үөһээ Бүлүү), 2. Тотонов Дьулусхан (Сунтаар), 3. Семенов Иван (ЧГИФКиС, Кэбээйи).

85 кг (41 бөҕөс): 1. Андреев Ларион (Хаҥалас), 2. Сидоров Роберт (Дьааҥы), 3. Потапов Айсен (Дьааҥы).

95 кг (16 бөҕөс): 1. Николаев Николай (Бүлүү), 2. Софронов Софрон (Мэҥэ-Хаҥалас), 3. Федоров Владимир (Ньурба).

+95 кг (12 бөҕөс): 1. Хабаров Никита (Мэҥэ-Хаҥалас), 2. Попов Леонид (Таатта), 3. Михайлов Гаврил (Сунтаар).

Алта ыйааһын бары кыайыылаахтарыгар Ноговицыннар аймахтарыттан, Дьааҥы улууһун дьаһалтатын аатыттан – 35 тыһыынча солкуобай, иккис миэстэ ылбыттарга – 20 тыһыынча солкуобай, үһүс миэстэ буолбуттарга – 15 тыһыынча солкуобай харчынан наҕараадаланнылар.

Маны таһынан, күрэхтэһии бастыҥ бөҕөһө, бастыҥ быраҕыы, бэйэтин ыйааһыныгар саамай элбэх кыайыылаах бөҕөс, саамай эдэр кыттааччы, бастыҥ судьуйа, Дьааҥы улууһун бастыҥ бөҕөһүгэр диэн анаммыт биирдиилээн бириистэр эмиэ туттарылыннылар.

Күрэхтэһии бастакы миэстэни ылбыттарга:

57 кг – 35 тыһыынча солкуобай улуус аатыттан, ону таһынан Михаил Ноговицын бэйэтин аатыттан эбии 15 тыһыынча солкуобай харчы.

65 кг – 35 тыһыынча солкуобай улуус аатыттан, ону таһынан Трофим Ноговицын аатыттан “HANTER” эрбии.

75 кг – 35 тыһыынча солкуобай харчы улуус аатыттан, ону таһынан Валентин Ноговицын аатыттан эбии 15 тыһыынча солкуобай харчы.

85 кг – 35 тыһыынча харчы улуус аатыттан, ону таһынан Василий Ноговицын аатыттан эбии 25 тыһыынча солкуобай харчы.

95 кг – 35 тыһыынча харчы улуус аатыттан, ону таһынан Николай Мандров бэйэтин аатыттан 20 тыһыынча солкуобай харчы.

+95 кг – 35 тыһыынча харчы улуус аатыттан, ону таһынан Дулҕалаах нэһилиэгин баһылыгын Елена Михайловна Ноговицына аатыттан 15 тыһыынча солкуобай харчы.

Күрэхтэһии сүрүн спонсордарын анал бэлэхтэрэ:

85 кг бастаабыт Ларион Андреевка (Хаҥалас) – Верхоянскай куорат баһылыгын Садовников М.М. аатыттан анал бириис 30 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

75 кг иккис миэстэ буолбут Дьулусхан Тотоновка (Сунтаар) – Эҥэ нэһилиэгин баһылыгын Семенов Р.Р. аатыттан анал бириис 25 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

Бу ыйааһыҥҥа үһүс миэстэ буолбут Иван Семеновка (Кэбээйи) – Чөрүмчэ нэһилиэгин баһылыгын Слепцов В.П. аатыттан анал бириис 20 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

“Күрэхтэһии бастыҥ бөҕөһө” диэн анал бириис Вилюян Ивановка (Үөһээ Бүлүү, 65 кг) – ИП Степанов И.И. аатыттан 30 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

“Бастыҥ быраҕыы иһин” диэн анал бириис Егор Находкиҥҥа (Дьааҥы, 57 кг) – Ил Түмэн депутата Сивцев С.А. аатыттан 30 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

“Дьааҥы хапсаҕайга инники эрэлэ” диэн анал бириис Денис Лебедевка (57 кг) – “Токо” родовой община Тымыров И.М. аатыттан 20 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

“Дьааҥы бастыҥ хапсаҕалдьыта” диэн анал бириис Роберт Сидоровка (85 кг) – ИП Третьяков А.А. аатыттан 30 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

“Бэйэтин ыйааһыныгар саамай элбэх кыайыылаах бөҕөс” диэн анал бириис Ньургун Терентьевка (Үөһээ Бүлүү, 65 кг) – Баатаҕай нефтебазатын дириэктэрин Стручков Е.Е. аатыттан 20 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

“Саамай эдэр кыттааччы” диэн анал бирииһи Дмитрий Винокуровка (Бүлүү, 65 кг) – Кэбээйи улууһун спорка управлениятын солбуйааччыта Мордовской А.Ф. анаабыт 5 тыһыынча сууммалаах сертификат туттарылынна.

Күрэхтэһии көбүөргэ бастыҥ судьуйатынан буолла – Егор Друзьянов (СК “Модун”) уонна киниэхэ “Байанай” булт маҕаһыынын 15 тыһыынча солкуобайдаах сертификатын Бабушкинскай нэһилиэк баһылыгын Сыромятников В.И. аатыттан туттардылар.

Бу күн күрэхтэһиибит биир үчүгэй түгэнинэн, ыйааһын аайы бастаабыт (6 чемпион) уонна миэстэлэспит (12 бөҕөс) уолаттарбыт уочарытынан тахсан сэрэбиэй тардыылара буолла.

Бастакынан сэрэбиэй тарда таҕыстылар, ыйааһын аайы үһүс миэстэни ылбыт 6 бөҕөс. Манна бирииһи тардан ылла талааннаах тарбахтаах уол – Иван Семенов (Кэбээйи, 75 кг) уонна Слепцов В.П. илиититтэн 20 тыһыынча сууммалаах сертификатынан наҕараадаланна.

Иккиһинэн таҕыстылар, ыйааһын аайы иккис миэстэни ылбыт 6 бөҕөс. Бу сырыыга бириис түбэстэ – Дьулусхан Тотоновка (Сунтаар, 75 кг) уонна 25 тыһыынча сууммалаах “Байанай” маҕаһыын сертификатынан наҕараадаланна.

Үсүһүнэн сэрэбиэй тарда таҕыстылар, быйылгы турнир ыйааһын аайы кыайыылаахтара. Манна бирииһи тардан ылла – Ларион Андреев (Хаҥалас, 85 кг) уонна Дьааҥы улууһун Аҕа баһылыгын Иванов В.М. илиититтэн 30 тыһыынча сууммалаах сертификатынан наҕараадаланна.

Ону таһынан, бу күрэхтэһии саамай долгутуулаах уонна үөрүүлээх түгэнинэн буолла, бырааттыы Ноговицыннар турнирдарын саамай эрэллээх кыттааччытыгар, 18 күрэхтэһии тухары тохтоло суох бу хабыр хапсыһыылары бэйэтин кэпсээнинэн сырдаппыт уонна чоргуйбут куолаһынан тупсарбыт, тустуу уонна хапсаҕай туһугар этинэн-хаанынан ыалдьааччы Александр Васильевич Васильев-Көрдүгэҥҥэ, Ноговицыннар халыҥ аймахтарын ааттарыттан, махтанан тураннар, үгүс көрөөччү ытыс таһыныытын ортотугар, бэйэлэрин анал бэлэхтэрин туттардылар.

Бииргэ төрөөбүт бырааттыы Ноговицыннар уонна кинилэр чугас аймахтара, бу күрэхтэһии таһыма үрдүүрүн туһугар үгүс сыратын биэрбит уонна элбэх көмөтүн оҥорбут, хапсаҕайга СӨ вице-президеныгар Алексей Егорович Мостаховка махтанан туран, бэйэлэрин сэмэй бэлэхтэрин эмиэ анаатылар.

Күрэхтэһии муҥутуур кыайыылаахтара:

Муҥутуур кыайыылаахха 75 киилэҕэ диэри барыта 33 бөҕөс тустубутуттан, кыайыылааҕынан таҕыста – Тимур Николаев (Үөҥэ-Бүлүү).

Бириистэр:

Дьааҥы улууһун Аҕа баһылыгын Иванов В.М. анал бирииһэ 100 тыһыынча солкуобай харчы, “Саха-Булт” концерн имитиллибит бөрө тириитэ, XVIII төгүлүн ыытыллар күрэхтэһии туһунан анал суруктаах бичиктээх уонна хаартыскалардаах улахан сахалыы чороон, саҥа тахсыбыт тустууктар тустарынан кинигэлэр (Егоров Д.А.) бэлэх туттарылыннылар.

Иккис миэстэни ылбыкка: Ноговицын ыаллар күтүөттэрин ааттарыттан 55 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

Муҥутуур кыайыылаахха 75 киилэттэн үөһэ ыйааһыҥҥа барыта 11 бөҕөс тустубутуттан, Аар Дархан үрдүк аатын ылар чиэскэ тигистэ – Никита Хабаров (Мэҥэ-Хаҥалас).

Бириистэр:

Дьааҥы улууһун Аҕа баһылыгын Иванов В.М. анал бирииһэ 100 тыһыынча солкуобай харчы, “Саха-Булт” концерн имитиллибит бөрө тириитэ, XVIII төгүлүн ыытыллар күрэхтэһии туһунан анал суруктаах бичиктээх уонна хаартыскалардаах улахан сахалыы чороон, саҥа тахсыбыт тустууктар тустарынан кинигэлэр (Егоров Д.А.) бэлэх туттарылыннылар.

Иккис миэстэни ылбыкка: АГАТУ бииргэ үөрэммит оҕолор ааттарыттан 35 тыһыынча солкуобай харчы туттарылынна.

Күрэхтэһии ыҥырыылааах ыалдьаттарынан – Павел Пинигин, олимпийскай чемпион, Ил Түмэн депутата; Прокопий Рахлеев, хапсаҕайга СӨ вице-президена, Ил Түмэн депутата; Сергей Сивцев, “Арктика суол” тутуутун генеральнай дириэктэрин солбуйааччыта, Ил Түмэн депутата; Геннадий Васильев, “Модун” спорткомплекс салайааччыта, Сергей Петров, ЯРКВД кылаабынай бырааһа, Андрей Родионов, Виктор Ноговицын уо.д.а. сырыттылар.

Түгэнинэн туһанан, улахан үбүлүөйдээх, элбэх кэрэ-бэлиэ кэрдиис кэмнэрдээх бу 2023 сылга XVIII төгүлүн күрэхтэһиибит үрдүк таһымнаахтык ыытыллыбытыгар, күүс-көмө буолбут Дьааҥы оройуонун салалтатыгар, чуолаан оройуон баһылыгар Иванов Владислав Михайловичка, Верхоянскай куорат баһылыгар Садовников Михаил Михайловичка, Дьааҥы нэһилиэктэрин көмөлөспүт баһылыктарыгар, тустууну сөбүлүүр уонна өйүүр чааһынай тэрилтэлэрин салаайаччыларыгар уонна бу күрэхтэһиини куруутун урдук таһымнаахтык тэрийэн ыытар, Саха сирин Манчаары Баһылай аатынан национальнай киинин “Модун” спортивнай дыбарыаһын салайааччытыгар (Васильев Г.А.), Саха сирин ФКиС министиэристибэтигэр (Спиридонов Л.Н.), Саха сирин хапсаҕайга федерациятыгар (Румянцев Н.Н.) барҕа махталбытын тиэрдэбит!

Саха төрүт оонньуулара уонна успуорт көрүҥнэрэ куруук сайда-үүнэ турдуннар!

Дмитрий ЕГОРОВ – Амид.

Дьокуускай, сэтинньи ый, 2023 сыл.