Үйэ аҥардаах үтүө өйдөбүл

// Чурапчытааҕы спортивной интэринээт-оскуоланы бүтэрбиппит 50 сылын туолла 

2023 сыл спортивнай эйгэҕэ элбэх бэлиэ сыл – Бүтүн Арассыыйаҕа уонна Сахабыт сиригэр спорт уонна физкультура сайдыытын 100, Улуу тириэнньэрбит Дмитрий Петрович Коркин төрөөбүтэ 95 сылларын бэлиэтиибит. Ону сэргэ биһиги, Чурапчытааҕы спортивнай интэринээт-оскуоланы 1973 сыллаахха бүтэрбиттэр, быйыл үбүлүөйдээх 50 сылбыт.

Оччолорго спортивнай оскуола дириэктэрэ Константин Сергеевич Постников бэйэтин ахтыытыгар маннык суруйбут: «1972-73 үөрэх дьылыттан интэринээт-оскуола дириэктэрэ Алексей Спиридонович Шадрин Үөрэх министерствотыгар туруорсуутун түмүгэр 6-10 диэри 8 кылаас комплектаах, наар спортивнай набордаах интэринээт-оскуола буола кубулуйбута. Онон Алексей Спиридонович Чурапчытааҕы оҕо спортивнай оскуолатын төрүттээччинэн буолар. А.С. Шадрин Дмитрий Петрович таһаарыылаахтык үлэлииригэр интэринээт-оскуола коллективын кини тула түмэ тардыбыта, бу сыалы олоххо киллэриигэ оройуон салалтатын, республика спордун уонна үөрэҕин салайааччыларын тылыгар киллэрэн эргиччи көмөнү олохтообута.

Дьэ ол түмүгэр, А.С. Шадрин Чурапчытааҕы интэринээт-оскуола дириэктэринэн үлэлиир сылларыгар, Д.П. Коркин иитиллээччилэрэ – республика, Россия, Союз, Европа, Аан дойду, Олимпийскай оонньуулар үрдүк чыпчаалларын ылбыттара».

Мантан көрдөххө, биһиги дириэктэрбит Алексей Спиридонович төрүттээбит спортивнай интэринээт-оскуолатын бастакы выпуһа буолабыт.

Оскуоланы 51 буолан бүтэрбиппит

Элбэх оҕону олох киэҥ аартыгар атаарбыт, киһи, үлэһит оҥорбут Чурапчытааҕы оҕо спортивнай интэринээт-оскуолатын 1973 сыллаахха бүтэрбит үөрэнээччилэр ииппит кыһабытыттан куорсун анньынан көппүппүт номнуо 50 сыл буола оҕуста. Биһиги оскуоланы 51 буолан икки кылааһынан бүтэрбиппит – 16 кыыс, 35 уол.

Кылааспыт салайааччылара: ССРС спордун маастардара Калачев Петр Николаевич уонна Горохов Денис Денисович этилэр. Оскуола дириэктэринэн, үөһэ ахтыбытым курдук, Саха республикатын үтүөлээх учуутала А.С. Шадрин үлэлиирэ. Завучтар Яковлева З.Н., Лукина Е.С., иитэр үлэҕэ Афанасьев А.Г. билиигэ-көрүүгэ утумнаахтык уһуйбуттара. Военругунан Аҕа дойду сэриитин бэтэрээнэ, бойобуой орденнар, медаллар кавалердара Павлов И.М. үлэлээбитэ. Постников К.С. спортивнай оскуола дириэктэрэ этэ.

Биһигини үөрэппит учууталларбытын: Лукина Екатерина Семеновнаны, Платонова Анна Александровнаны, Горохов Денис Денисовиһы, Калачев Петр Николаевиһы, Абрамов Роман Романовиһы, суруйааччы, Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала Павлов Николай Николаевиһы-Тыаһыты, Жирков Семен Ильиһи, Октябрьскай революция орденнаах бойобуой офицеры, норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитин Кривошапкин Роман Христофоровиһы, САССР, РСФСР, ССРС үтүөлээх тренерин Коркин Дмитрий Петровиһы уо.д.а. истиҥ-иһирэх тылларынан ахтабыт.

Ийэттэн-аҕаттан, дьиэ-кэргэннэриттэн, дойдуларыттан тэйэ сылдьар оҕолорго дууһаларын сылааһын, ийэлии-аҕалыы кыһамньыларын биэрбит иитээччилэрбитигэр Осипов Егор Константиновичка, Пинигина Елизавета Васильевнаҕа уо.д.а. махтал-баһыыба тылларын этэбит. Интернат остолобуойун тотоойу-минньигэс астаах повардарын – «маамкаларын»  Макарова Анастасия Иннокентьевнаны, Чепалова Анна Афанасьевнаны уо.д.а. элбэх көлүөнэ оҕолор күндүтүк саныыбыт.

Биһиги махталбыт кинилэргэ муҥура суох, олох сокуонунан үгүстэр билигин суохтар, ол гынан баран, кинилэр биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар куруутун бааллар, олох олорорбут тухары улуу учууталга махталбыт сөҕүрүйүө суоҕа.

Биһиги бастыҥнарбыт

// Оскуолаҕа бииргэ үөрэммиттэр Читаҕа спорт ротаҕа сулууспалыы сылдьан. Олороллор В.Константинов, И.Егоров. Тураллар П.Иванов, С.Попов, В.Лыткин.

Тустуу кыһата буоларын быһыытынан, ол кэмнэргэ Саха сирин бары муннуктарыттан тустар талааннаах, баҕалаах оҕолор кэлэн үөрэнэллэрэ. Биһиги выпуспутугар Бүлүүттэн, Сунтаартан, Өймөкөөнтөн, Үөһээ Бүлүүттэн, Дьокуускайтан, Амматтан, Ньурбаттан, Өлүөхүмэттэн чулууттан-чулуулар кэлэн үөрэммиттэрэ. Чурапчы оскуолатын аата-суола Союһу ааһан Аан дойдуга биллибит кэмэ буолан, биһиги үөрэнэр кэммитигэр Союз бастыҥ тустууктара, тренердэр үгүстүк кэлэн семинардары, дьарыктары көрдөрөр этилэр. Александр Медведь, Александр Иваницкай, Сергей Андреевич Преображенскай, казах ааттаахтара Абильсеит Айханов, Аманжол Бугубаев, Амангельды Габсаттаров, Хайдар Карпыков, Аскарбек Иманкулов уо.д.а. кэлиилэрэ элбэх үтүө өйдөбүлү, кэрэ түгэннэри биэрбит эбит.

Биһиги син эмиэ атын выпустар курдук, тустууга балайда ситиһиилээх выпуспут: 11 – ССРС спордун маастара, 3 – Саха сирин үтүөлээх тренерэ (Лугинов А.А., Иванов П.С., Неустроев П.Д.), 1 – Д.П. Коркин аатынан государственнай бириэмийэ лауреата (Иванов П.С.) үүнэн тахсыбыттара.

Лугинов Афанасий Афанасьевич Нерюнгри куоракка “Эрэл” оҕо тустууга оскуолатын төрүттээн, базатын тэрийэн дириэктэринэн уһуннук үлэлээбитэ. Элбэх ситиһиилэр кэлэннэр “Нерюнгри тустууга оскуолата” диэн өйдөбүл үөскээбитэ даҕаны элбэҕи этэр.

Иванов Прокопий Семенович тренерскэй үлэтин дойдутуттан Өймөкөөнтөн саҕалаан билигин даҕаны Дьокуускайга Олимпийскай эрэллэр училищеларыгар ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьар. Ити сылларга Россия чемпиона Прокопий Петрову иитэн таһаарбыта, республикаҕа оҕолорго сүрүн тренеринэн үлэлиир сылларыгар үс Аан дойду чемпионун — Иван Оконешниковы, Алексей уонна Петр Копыловтары, призер Петр Константиновы, Европа чемпиона Василий Слепцову бэлэмнээбитэ.

Амматтан төрүттээх Неустроев Петр Дмитриевич дойдутугар бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри ситиһиилээхтик үлэлээбитэ, Европа улахан дьоҥҥо чемпиона Владимир Егоровы иитэн таһаарбыта.

Балайда ситиһиилээх бөҕөстөрбүтүнэн буолаллар: Амматтан төрүттээх, саха аатырбыт тустууга Сахаачча быраата – Иван Захаров. Кини ситиһиилэрэ ол кэмнэргэ Саха сирин тустууктарын биир бастыҥ көрдөрүүлэрэ этэ. Ваня оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр ССРС спордун маастара, Кубаҕа ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы «Дружба» турнир чемпионун үрдүк аатын ылбыта, эдэрдэргэ ССРС уонна Европа үрүҥ көмүс призера буолуталаабыта. Советскай Союз бастыҥ эдэр тустууктарын түмэр сүүмэрдэммит хамаанда чилиэнэ этэ. Россия, Союз элбэх түһүлгэлэрин кыайыылааҕынан буолары ситиспитэ. Иван Захаров билигин төрөөбүт Амматыгар олорор, үлэлиир, иллээх дьиэ-кэргэн амарах аҕата, эһээтэ.

// пьедестал үрдүкү үктэлигэр ССРС Кубогын хаһаайына Василий Константинов.

Эмиэ Амматтан үөрэнэ кэлбит Вася Константинов, норуокка биллэринэн Бадьаай Бааска, чахчы айылҕаттан бэриһиннэрбит талааннаах тустуук этэ. Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр Россия, Союз элбэх турнирдарын кыайбыта. Оскуоланы бүтэрбит сылыгар Советскай Союз Геройа Нуркен Абдиров бирииһин ылбыта, ССРС спордун маастара буолбута. Кыайыыга дьулуурун иһин анал бирииһинэн наҕараадаламмыта. Эдэрдэргэ ССРС Кубогын хаһаайына Василий Константинов Советскай Армия Киин спортивнай кулуубугар дьарыктанар кэмигэр дойду күүстээх тустууктарын ахсааныгар киирбитэ, Советскай Союз Сэбилэниилээх Күүстэрин күрэхтэһиилэригэр, норуоттар икки ардыларынааҕы доҕордуу армиялар турнирдарыгар (СКДА), Венгрияҕа, Монголияҕа, Болгарияҕа буолуталаабыт норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэһиилэргэ ситиһиилээхтик тустубута. Хомойуох иһин, Василий Константинов кыаҕын ситэ арыйбатаҕа, эдэр сааһыгар биһиги кэккэбититтэн хомолтолоохтук туораабыта.

Оскуола сыллара хас биирдии киһи олоҕор саамай дьоллоох кэрдиис кэмнэрэ, сыл-хонук аастаҕын аайы доҕотторуҥ, учууталларыҥ, оскуолатааҕы сылларыҥ өссө күндү буолан иһэллэрин бары даҕаны билэн эрдэхпит. Бу сыллар тухары араас идэлээх үлэһит буолан, үөрэммит кыһабыт аатын үрдүктүк тутан кэллибит, норуот хаһаайыстыбатын араас салааларыгар, үксүбүт физкультура уонна спорт эйгэтигэр үлэлээн сэмэй ситиһиилэрдээхпит.

“Оҕонньор мөҕүөҕэ, дьарыкка барыаҕыҥ”

// Захаров Ваня ССРС чемпиона Борис Базаевтыын туста сылдьар. Судьуйа – олимпийскай чемпион А.Медведь.

Ордук чорботон тренербитин Дмитрий Петровиһы ахтыа этибит, үксүбүтүгэр инники олохпутун ыйан биэрбит киһибитин. Кини 40 сааһын саҥа ааспыт, айымньылаах үлэтин үгэнигэр сылдьара. Оччолорго кылааһынан тустууга дьарык нэдиэлэҕэ 3-4-тэ буолара, борцовкаларбытын трикобутугар суулаан, хоннохпут анныгар кыбынан: “Оҕонньор мөҕүөҕэ, дьарыкка барыаҕыҥ” диэн ырыалаах спортзаалбытыгар сүүрэрбит. Тренербитин олус убаастыырбыт, сүдү киһи буоларын бэлиэтээн, бэйэбит икки ардыбытыгар “оҕонньор” диэн ааттыырбыт. Дьарыктары барытын бэйэтэ ыытара, биирдэ хойутаабытын, эгэ дьарыгы көтүппүтүн ончу өйдөөбөппүт.

Дмитрий Петрович маҕан полоскалаах күөх спортивнай көстүүмүн кэтэн, биһиги тустуу албастарын хатылыырбытын кэтээн көрөрө, кэрийэ сылдьан сыыһаларбытын ыйара-көннөрөрө, сороҕор бэйэтэ тустуу албастарын көрдөрөрө. Дьарык ыытарыгар Дмитрий Петровичка – Семен Морфунов уонна Киевтээҕи тренердэр оскуолаларын бүтэрбит Николай Леонтьев  көмөлөһөллөрө.

Ону таһынан оччолорго күннээн туста сылдьар Дмитрий Петрович бастыҥ иитиллээччилэрэ, оҕолорго сахалартан бастакы Аан дойду чемпиона Илларион Федосеев, эмиэ оҕолорго Аан дойду призера Семен Макаров, оҕолорго сахалартан бастакы ССРС чемпиона Вячеслав Карпов – студенныы сылдьаннар сбордарга, каникулларыгар кэлэн дьарыктанар буолаллара уонна тренердэригэр көмөлөһөн араас саҥа албастары көрдөрөллөрө, олору үөрэтэллэрэ. Аҥаардас ити ааттаах-суоллаах убайдарбыт аттыларыгар бииргэ дьарыктанарбыт, биирдэ эмит көбүөргэ утарыта турарбыт биһиэхэ элбэҕи биэрбитэ. Дьарык бириэмэтигэр тренербит киинэ көрдөрөрө. Николай Захаров-Сахаачча, Роман Дмитриев тустууларын элбэхтэ көрөрбүт. Дьарык быыһыгар сынньалаҥҥа илиитинэн хомуйа тардан, бэйэтин иннигэр олордоро уонна сыал-сорук туруорара, өрүү иитэр-үөрэтэр тыллары этэрэ, үөрэхпитин туоһулаһара, баттахпыт кырыллыытын хонтуруоллуура.

Бээтинсэҕэ, эбэтэр субуотаҕа дьарыкпыт бүтүүтэ хомуйан ылара: “Сарсын өрөбүл, онон күнү быһа сынньанаҕыт, уруоккутун ааҕыҥ, таҥаскытын суунуҥ, киинэтэ көрүҥ, кинигэтэ ааҕыҥ, ол гынан баран, сарсыарда 10 чааска кэлэҕит!” – диирэ. Онон өрөбүл күн сарсыарда мустубуппутун кэннэ: “Дьэ бары кэлбиккит олус үчүгэй, бүгүн өрөбүл, онон күнү быһа сынньанаҕыт, ол гынан, 2 чааска кэлээриҥ!” Киэһэ киинэ иннигэр эмиэ ыҥырар. Кэлин өйдөөтөхпүтүнэ, ол Дмитрий Петрович биһигини бэрээдэктиир албаһа эбит, онно-манна кэлбэтиннэр-барбатыннар, улдьаарбатыннар диэн. Кытаанах ирдэбиллээх тренер этэ.

Кумааҕы тустууктарынан оонньуурбут

Ити сылларга Чурапчыга көҥүл тустууга араас элбэх күрэхтэһиилэр ыытыллаллара, Николай Барашков бирииһигэр Казахстан Союзнай Республикатын тустууктара кэлэн кытталлара. 1972 дуу, 1973 сыллаахха дуу ыытыллыбыт Барашков бирииһигэр Роман Неустроев Казахстан ааттааҕын Бакытхан Сайхановы партерга түһэрэн “растяжкалаан” чыыстайдык уурбутугар, заал иһэ олох бу тоҕо барыах курдук үллэҥнии турбута. Дьэ кырдьык, чурапчылар оччолортон тустууга сүрдээҕин ыалдьаллара, оҕолуун-дьахтардыын бары көрө кэлэллэрэ.

Дириэктэрбит Постников К.С.: “Ынах ыама буоллар хааллын, тустууга бардыбыт диэн дэлэҕэ этиэхтэрэ дуо”,  – диирэ. Элбэх республиканскай, зональнай күрэхтэһиилэргэ улахан дьон тустууларыгар биһиги оскуолабыт оҕолоро ситиһиилээхтик кытталлара, бириистээх миэстэлэргэ үгүстүк тиксэллэрэ. Оттон онно кыттыбат оҕолору Дмитрий Петрович судействоҕа үлэлэтэрэ, онон тустуу судействотын практикаҕа билэргэ үөрэнэрбит. Ити билиибит кэнники физкультурнай ВУЗ-тарга үөрэнэрбитигэр, үлэбитигэр даҕаны улахан туһалаах буолбута.

Биһиги үөрэнэр сылларбытыгар интернатчиктарга кумааҕы тустууктары оҥорон туһуннарыы күөдьүйэ сылдьыбыта. Кумааҕынан тустууктары кырыйан, триколаан, аат биэрэн туһуннараҕын, онно быраабыланы тутуһуу кытаанахтык ирдэниллэрэ. Паарта, эбэтэр остуол икки өттүгэр утарыта олорон үрэн туһуннараҕын, кумааҕы дьоммут дьиҥнээх дьон курдук хапсыһаллара, ыһыы-хаһыы, азарт бөҕө буоларбыт. Хосторунан, кылаастарынан кэрийэ сылдьан туһуннарарбыт. Судьуйалары анаан, республика күрэхтэһиититтэн – Аан дойду, Олимпийскай оонньууларга тиийэ ыытарбыт, ол барыта халыҥ тэтэрээккэ сурулла сылдьара. Ити кумааҕы тустууктарынан биһиги убайдарбытын Роман Дмитриеви, Александр Ивановы, Павел Пинигини сэргэ оччотооҕу аан дойду бастыҥ бөҕөстөрө Монголияттан Жамсран, Америкаттан Дан Гейбл, Японияттан Умеда, Болгарияттан Николов уо.д.а. буолаллара.

Учууталбыт 95 сылын киэн тутта көрсөбүт

// Оскуоланы бүтэрбиппит 45 сыла. 2018 сыл.

Дмитрий Петрович ити сыллартан научнай үлэнэн үлүһүйэн дьарыктанара, онно биһигини эмиэ кытыннарара. Күрэхтэһиилэргэ ханнык тустуук хайа албаһы хаста оҥорбутун суруйарбыт, араас аппарааттарга дьарык бириэмэтигэр хонтуруолланарбыт. Ону барытын суруйан ааҕар аппараакка суоттуурбут. Киэһээ хойукка диэри дьиэтигэр үлэлээтэхпитинэ, хайаан даҕаны аһатан ыытар этэ. Онно өйдөөн көрбүттээҕим, дьиэтигэр туох барыта уурбут-туппут курдугун, олус ырааһын, астара олус минньигэһин.

Саха норуотун улуу киһитэ, педагог-тренер Д.П. Коркин курдук киһиэхэ үөрэнэн, саха сөбүлүүр көрүҥүнэн көҥүл тустуунан дьарыктанан биһиги олоххо элбэххэ үөрэммиппит, кэрэҕэ-үчүгэйгэ тардыһыыбыт олохпут тухары арыаллыы сылдьар. Кини олоҕун сүрүн соруга – тустуу спордун туһанан, учуутал быһыытынан оҕоттон үчүгэй киһини иитэн таһаарыы этэ. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларбытыгар, кэлин даҕаны тренербит дьиэтигэр элбэхтик сылдьабыт, онно олоҕун доҕоро Александра Семеновна ийэлии эйэҕэс сыһыанын, сүбэтин-аматын, минньигэс аһын хаһан даҕаны умнубаппыт. Билигин Александра Семеновнаны көрүстэхпитинэ, ол түгэннэри истиҥник санаан өрүү махтанан ааһабыт.

Учууталбыт төрөөбүтэ 95 сылын киниэхэ үөрэммит элбэх көлүөнэ оҕолорун кытары биһиги эмиэ киэн тутта көрсөбүт.

Валерий ЛЫТКИН, РФ үлэҕэ бэтэрээнэ, СР спордун бэтэрээнэ, Чурапчы улууһун Алаҕар нэһилиэгин бочуоттаах гражданина.