Уруккунан олорумуохха, уларытыылары киллэриэххэ

Тустууга күрэхтэһиибит систиэмэтэ ситэтэ суоҕун билиниэх кэриҥнээхпит. Бу дьыалаҕа киһи мээнэ ылсыбат, этэргэ дылы, тустууга сүрэхтэринэн-быардарынан ыалдьар дьон саҥа, сонун суолу-ииһи тобула сатааһыннара, сүбэлэрэ-амалара туһаттан атыны аҕалыа суоҕар эрэнэбин. Хайдаҕын да иһин уруккуттан иитиэхтии сылдьыбыт санаабын хаттаан эттэхпинэ сатанар.

Николай Николаевич Тарскай бирииһигэр өрөспүүбүлүкэ көҥүл тустууга чөмпүйэнээтэ – саамай улахан таһымнаах уонна күүстээх састааптаах, тустууктарбыт туох-ханнык таһымҥа сылдьалларын көрдөрөр түһүлгэбитинэн буолар. Ол эрээри, бу чөмпүйэнээппит кэнники кэмҥэ хайдах эрэ санаа хоту буолбакка, аат эрэ харата ыытыллар буолбута хомолтолоох. Табыгаһа суох кэмҥэ ыытылларынан, сырыы ахсын кэккэ күүстээх уолаттарбыт соҕотох чөмпүйэнээппитигэр кыайан кыттыбакка хаалар түгэннэрэ элбээтэ.

Ити биричиинэтэ биир, Россия уонна Аан дойду тустууга федерацияларын (UWW) календарнай былааннарынан араас таһымнаах күрэхтэһиилэр уонна анал үөрэтэр-эрчийэр түмсүүлэр үгэннээн ыытылла турар кэмнэрэ. Онон биһиги сорох тустууктарбыт онно кытта, бэлэмнэнэ сылдьалларынан, төһө да баҕарбыттарын үрдүнэн, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэлэрин баар-суох чөмпүйэнээтин көтүтэргэ күһэллэллэр. Чэ холобур, былырыыҥҥы чөмпүйэнээт кэмигэр Виктор Лебедев, Ньургун Скрябин, Егор Пономарев, Виктор Рассадин – Россия хамаандатын састаабыгар киирэн эрчиллэр-үөрэтэр түмсүүгэ сылдьыбыттара. Иннокентий Иннокентьев уонна Айаал Лазарев Кыргызстан чөмпүйэнээтигэр кыттыбыттара. Амма бөҕөстөрө Георгий Окороков уонна Герман Устинов Европа устун күрэхтэһэ барбыттара. Владимир Флегонтов АХШ-ка ыытыллыбыт күрэхтэһииттэн саҥа кэлбитэ. Өссө Семен Семенов, Ньургун Александров, Борис Семенов, Никита Валеев уо.д.а. курдук күүстээх уолаттар араас биричиинэнэн кыттыбатахтара.

Баччатыгар тустууну таптааччылар сылга биирдэ ыытыллар күрэхтэһиибитигэр кими көрөллөр? Маннык хартыына былырыын эрэ буолбатах, сыл ахсын хатыланан тахса турар. Мин көрдөхпүнэ, бу түгэҥҥэ тэрийээччилэр балаһыанньаттан тахсар инниттэн, маассабаһы эккирэтэ сатаан, этэргэ дылы, “турары-турбаты барытын” күрэхтэһиигэ киллэрэ сатыыллар. Онон сүрүннээн – көхтөөх тустууларын, дьарыктарын тохтотон эрэр бөҕөстөрү тэҥэ эдэрдэр, устудьуоннар киирэн кыттар үгэстэннилэр. Онон уруккута зоналарынан сүүмэрдэнэн саамай күүстээхтэри эрэ түмэр күрэхтэһиибит састааба сымсаан хаалла. Мантан, Саха сиригэр тустууну төрүттээбит киһибитигэр сыһыаммыт хайдаҕа көстөн тахсар. Ити курдук ырытан көрдөххө, Тарскайбыт чөмпүйэнээтэ саамай күүстээхтэрбитин сатаан түмпэт буолан, сылтан сыл ахсын састаап өттүнэн сыппаан, суолтата сүтэн иһэр. Ол да иһин, көрөөччүлэр өттүлэриттэн, ордук бэтэрээннэр, саастаах дьон өттүттэн тустууга интэриэс сүтэн иһэр. Ханныгын да иһин, тустууну таптааччылар биирдиилээн бастыҥ спортсменнарбыт кыттыыларын сырса сылдьан көрөөрү бириэмэлэрин харыстаабаттар эбээт…

Мин этиим, өрөспүүбүлүкэ көҥүл тустууга чөмпүйэнээтин сэтинньи бүтүүтэ, эбэтэр ахсынньы саҥатыгар, туох баар күүстээхтэри барыларын түмэн, бастыҥнартан хамаанда сүүмэрдээн, үбүлээһиҥҥэ киллэрэн, салгыы ыытыллар улахан күрэхтэһиилэргэ кытыннарар курдук дьаһаннахха хайдах буолуой? Ити чөмпүйэнээт биирдиилээн бастыыр иһин буолуохтаах. Бастыҥнар өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирэн, Красноярскайдааҕы ШВСМ күрэхтэһиититтэн саҕалаан Европа устун турнеҕа кытталларын ситиһиэххэ. Өрөспүүбүлүкэ уонна дойду таһынааҕы күрэхтэһиилэргэ ылбычча киһи барыа суохтаах. Барыта сүүмэрдээһин түмүгүнэн, кылаабынай тренер быһаарыытынан буолуохтаах. Оттон сааскы күрэхтэһиини баһаалыста, “Николай Николаевич Тарскай кубогар” хамаандалар сирэй көрсүүлэрин систиэмэтинэн, кубоктыҥы гына ыыттахха хайдаҕый? Кубокка – күһүҥҥү күрэхтэһиигэ аҕыс күүстээхтэр ахсааннарыгар киирбит хамаандалар кыттыахтаахтар. Атын дойдулар ааттарыттан кыттар легионер-тустууктар ити күрэхтэһиилэргэ зачету таһынан тустуохтаахтар. Ханныгын да иһин, уруккунан олорумуохха, тустуубут сайдарын туһугар уларытыылары киллэриэххэ.

Тустууга холоотоххо, билигин хапсаҕайга уонна мас тардыһыытыгар күрэхтэһиилэр систиэмэлэрэ үчүгэйдик толкуйданан, ырытыллан, ситимнээхтик ыытыллалларын киһи ымсыыра эрэ көрөр. Оттон тапталлаах тустуубутугар итинник тоҕо кыаллыбатый?

Түмүктээн эттэххэ, Спорт уонна Тустуу федерациятын туһааннаах салайааччылара үлэҕэ айымньылаахтык сыһыаннаһаллара, тустууга болҕомтолорун күүһүрдэллэрэ эрэйиллэр. Ол эбэтэр, биһиги, сахалар, тустуунан аан дойдуга биллибиппит. Ол сыанабылы намтатар табыллыбат. Күрэхтэһии тэрээһиниттэн, таһымыттан инники сайдыы тутулуктааҕын умнумуохха. Тустууну таптааччылар бу мин этиибин туох дии саныыгыт?

Петр ПАВЛОВ.

2015.