Найахыга 10-с үбүлүөйдээх күрэхтэһии

Кулун тутар 1-2 күннэригэр Уус Алдан улууһун Найахы нэһилиэгэр онус төгүлүн учуутал, оскуола дириэктэрэ, «Найахы» сопхуос парткомун бастакы сэкиритээрэ, төрүт оонньуу пропагандиһа В.Г. Дмитриев кэриэһигэр хабылыкка, хаамыскаҕа республикатааҕы турнир буолан ааста.

2014 c. аан маҥнай Белолюбская Н.Н. идеятынан Найахы оскуолатын оччотооҕу дириэктэрэ Белолюбская К.С. көҕүлээһининэн оскуола иннинээҕи саастаах уонна оскуола үөрэнээччилэрин икки ардыларыгар хабылык, хаамыска аһаҕас күрэхтэһии тэриллибитэ. Манна барытыгар бу сыллар усталарыгар энтузиаст, Найахы оскуолатыгар тренер Румянцева Н.Д. улахан кылааттаах. Ол күнтэн баччаҕа дылы сылы көтүппэккэ, үгүс оонньооччуну, оҕотуттан улаханыгар тиийэ, улуус-улуус аайыттан түмэ тардан, сылтан сыл сонунтан сонуну, саҥаттан саҥаны эбинэн биир күүтүүлээх тэрээһиҥҥэ кубулуйда.

Быйыл барыта 14 улуустан 112 кыттааччы кэлэн күрэхтэстэ. Күрэх тэрийээччилэринэн Манчаары аатынан Өрөспүүбүлүкэтээҕи спорт төрүт көрүҥнэрин киинэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин хабылык, хаамыска Федерацията, В.Г. Дмитриев кыргыттара Копырина М.М., Дмитриева М.В., Дмитриева А.В., сиэнэ уол, Найахы нэһилиэгин администрацията, И.И. Гоголев-Дыргыабай аатынан Найахы орто оскуолатын коллектива, Уус Алдан улууһун спорка управлениета буолаллар. Бу хабылык, хаамыска түһүлгэтэ сылын ахсын элбэх оонньооччуну түмэр, биир саамай таһымнаах күрэх быһыытынан аатырар-сураҕырар.

Бастакы күн мандаты ааһаат, сүбэ мунньах кэнниттэн спортсменнар хаамыска «Сулус», «Күөрэгэй», «Умсаах» оонньууларыгар күрэхтэстилэр. Бу көрүҥнэргэ бастакы бөлөххө Мултусова Диана (Дьокуускай), Кузьмина Арина (Чурапчы), Хаптагаева Мичийэ (Таатта), Степанов Ариан (Мэҥэ-Хаҥалас), Ермолаев Андрей (Дьокуускай), Типанов Айтал (Бүлүү), иккис бөлөххө Белолюбская Инесса (Дьокуускай), Алексеева Аэлита (Мэҥэ-Хаҥалас), Ильина Юлиана (Дьокуускай), Захаров Ян (Мэҥэ-Хаҥалас), Журавлев Богдан (Дьокуускай), Барашков Эрчим (Дьокуускай), үһүс бөлөххө Ермолаева Айыына (Дьокуускай), Потапова Аделина (Дьокуускай), Терентьева Кристина (Ньурба), Андреев Олег (Үөһээ-Бүлүү), Оконешников Уолан (Дьокуускай), Михайлов Кэскил (Чурапчы), төрдүс бөлөххө Захарова Мария( Мирнэй), Ли Марина (Ньурба), Сергеева Нюргуяна (Эдьигээн), Дмитриев Айал (Бүлүү), Иванов Анатолий (Мэҥэ-Хаҥалас), Ширяев Константин (Таатта), бэһис бөлөххө Николаева Галина (Бүлүү), Иванова Лариса (Ньурба), Прокопьева Надежда (Нам), Петров Михаил (Дьокуускай), Павлов Анатолий (Горный), Кузьмин Алексей (Бүлүү), аҕам саастаахтарга Федорова Антонина (Мэҥэ Хаҥалас), Белолюбская Надежда (Дьокуускай), Григорьева Мария (Мэҥэ-Хаҥалас), Николаев Илья (Бүлүү), Васильев Алексей (Чурапчы), Васильев Анатолий (Ньурба) ситиһиилээх таҕыстылар.

Долгутуулаах быһыыга-майгыга бу күрэхтэһии иннинэ буолан ааспыт үс күннээх хабылыкка, хаамыскаҕа идэни үрдэтэр куурус түмүк докумуннарын туттарыы буолла. ЧФКСИ тэрийиитинэн Өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастакытын ыытыллыбыт кууруска 30 тахса истээччи үөрэннэ. Бу эмиэ төрүт сахалыы остуолбут оонньуута инники кэскилин кэрэһитэ, үүнэр-сайдар туоһута дииргэ мөккүөр суох.

Иккис күн күрэхтэһии үөрүүлээх арыллыытыгар спортсменнары эҕэрдэлээтилэр. Найахы нэһилиэгин МТ баһылыга П.А. Слепцов, Найахы оскуолатын дириэктэрэ М.К. Сивцева,  Уус Алдан улууһун спорка, дьиэ кэргэн уонна ыччат политикатын салаатын начальнига Е.П. Алексеев, В.Г. Дмитриев дьиэ кэргэнин аатыттан кыргыттара Копырина М.М., Дмитриева М.В., СӨ хабылык, хаамыска Федерациятын аатыттан Андросова А.Т. Бочуоттаах ыалдьыт быһыытынан ыҥырыллыбыт К.С. Белолюбская уонна кыттааччылар ааттарыттан хас да төгүллээх В.Г. Дмитриев турнирын судьуйата Деллохов А.В. махтал тылларын, баҕа санааларын тиэртилэр.

Үбүлүөйдээх онус оонньуу буоларын суолталаан махтал суруктары, сыаналаах өйдөбүнньүк бэлэхтэри туттарыы буолла. И.И. Гоголев-Дыргыабай аатынан Найахы орто оскуолатын үөрэнээччилэрин хордара, үҥкүүлэрин бөлөҕө эҕэрдэлэрин тиэртилэр. Күннэй Белолюбская тылларыгар, Станислав Луковцев матыыбыгар хабылык, хаамыска өрөгөй ырыата ылланна. Сылын ахсын кыайыылаахтары сыаналаах бириистэринэн, ыраас харчынан спонсордыыр В.Г. Дмитриев кыргыттара тэрийээччилэргэ, судьуйаларга анаан оҥотторбут, хабылык, хаамыска бэлиэлээх үрүҥ көмүс значоктары бэлэх ууннулар.

Бу күн хабылыкка, биэс уонна сэттэ хаамысканан оонньууга бөлөх аайы хатыһыылаах сытыы оонньуу буолла. Чахчы да Манчаары оонньуулара чугаһаабыта биллэр. Улуустар бииртэн биир күүстээхтэрин аҕалан тургутуһан көрдүлэр.

Оонньуулар түмүктэринэн 2011-2009 сс. төрүөх оҕолорго кыайыы өрөгөйүн биллилэр: Мултусова Диана (Дьокуускай), Хаптагаева Мичийэ (Таатта), Лебедева Наталья (Таатта), уолаттарга Степанов Ариан (Мэҥэ-Хаҥалас), Ермолаев Андрей (Дьокуускай), Типанов Айтал (Бүлүү).

2008-2006 сыллаах төрүөх оҕолорго Тимофеева Ангелина (Уус-Алдан), Алексеева Аэлита (Мэҥэ-Хаҥалас), Белолюбская Инесса (Дьокуускай), уолаттарга Журавлев Богдан (Дьокуускай), Захаров Ян (Мэҥэ-Хаҥалас), Мамаев Владислав (Нам) кыайыылаах таҕыстылар.

Уһулуччу үчүгэй оонньууну 2005-1990 сыллаахтар бөлөхтөрүгэр көрдөрдүлэр. Ол курдук, бастакы үс иһигэр кыргыттарга киирдилэр: Ермолаева Айыына (Дьокуускай), Максимова Алена (Сунтаар), Давыдова Ая (Бүлүү), уолаттарга Оконешников Уолан (Дьокуускай), Михайлов Кэскил (Чурапчы), Андреев Олег (Үөһээ Бүлүү). Төрдүс бөлөххө сытыы оонньуулар түмүктэринэн инники таҕыстылар Турнина Людмила (Таатта), Иванова Мария (Дьокуускай), Захарова Мария (Мирнэй), Попов Владислав (Мэҥэ-Хаҥалас), Дмитриев Айал (Бүлүү), Деллохов Андрей (Чурапчы).

Бэтэрээннэрбит эдэрдэртэн хаалсыбакка эмиэ үчүгэй түмүктэри көрдөрөн олус үөртүлэр. Ол курдук, инники таҕыстылар: Прокопьева Надежда (Нам), Иванова Лариса (Ньурба), Николаева Галина (Бүлүү), Петров Михаил (Дьокуускай), Новгородов Виктор (Уус-Алдан), Павлов Анатолий (Горнай). Алтыс бөлөх бэтэрээннэригэр кыраҕы харах, сымса, сатабыллаах туттунууну көрдөрөн инники тахсыбыт  Григорьева Мария (Мэҥэ-Хаҥалас), Николаева Марина (Бүлүү), Федорова Антонина (Мэҥэ Хаҥалас), Аргунов Гаврил (Мэҥэ Хаҥалас), Васильев Алексей (Чурапчы), Николаев Илья (Бүлүү) буоллулар.

Бары кыайыылаахтары Владимир Георгиевич кыргыттара Мария Копырина, Марина,  Александра Дмитриевалар сыаналаах бириистэринэн, уу харчынан эҕэрдэлээтилэр. Иккис бириистээх миэстэлээхтэр Найахы дьаһалтатын (баһылык П.А. Слепцов) уонна улуус спортка, дьиэ кэргэн уонна ыччат политикатын салаатын сыаналаах бириистэрин туттулар.

Күрэхтэһии биир саамай тыҥааһыннаах киирсиитинэн “Муҥутуур кыайыылааҕы”быһаарар оонньуута буолла. Умсаах, хабылык, биэс хаамысканан кыргыттар 35 очкоҕа, уолаттар 40 очкоҕа дылы  тохтоло суох оонньоон ким эрдэ бутэрэр диэн буолла. Көрөөччү долгуйуута,  бэйэ хамаандатын киһитигэр «ыалдьыы» манна баара. Оҕолорго кыайыылаахтарынан таҕыстылар  Алексеева Аэлита (Мэҥэ-Хаҥалас) уонна Журавлев Богдан (Дьокуускай). Кыайыылаах оҕолор Федерация президенэ Ольга Григорьева олохтообут сертификатын, Владимир Георгиевич кыргыттара анаабыт үрүҥ көмүс юбилейнай бэлиэлэрин уонна кубок туттулар.

Онтон улахан дьоҥҥо соһуччу үөрүү, чаҕылхай түгэн! Ол курдук, кыайыы өрөгөйүн билбит ветераннарбыт Лариса Иванова (Ньурба) уонна Петров Михаил (Дьокуускай). Юбилейнай күрэхтэһии саамай муҥутуур кыайыылаахтара буолан, кинилэр  В.Г. Дмитриев кыргыттарыттан биэс уоннуу тыһыынча солкуобайы харчынан туттулар.

Лариса Михайловна хабылык, хаамыска оонньууларыгар Саха сирин спордун маастара, спорт бэтэрээнэ, МВД бэтэрээнэ. Кини 1985 сыллаахха Саратовтааҕы юридическай институту бүтэрэн, МВД систиэмэтигэр 2015 с. дылы үлэлээбитэ. Ол курдук, следователинэн, ПДН, УУП начальниктарынан, кадровай сулууспа иитэр-өйдөтөр салаатын начальнигын кадровай үлэҕэ көмөлөһөөччүтүнэн үтүө суобастаахтык үлэлээбит. Спордунан оҕо эрдэҕиттэн дьарыктанар. Ордук остуол тенниһигэр элбэх ситиһиилэрдээх эбит. Хабылыкка, хаамыскаҕа аан бастаан 1994 с. А.И. Донской тэрийбит күрэҕэр 2 м буолбут. Бу сылларга Владимир Георгиевич эмиэ оонньуур кэмэ. Лариса Михайловна “РФ МВД туйгун улэһитэ”, “РФ МВД үлэтигэр үтүөтүн иһин” 1, 2, 3 степеннээх мэтээллэрдээх, Саха сирин култууратын туйгуна. Лариса Михайловна маны таһынан ситиһиитэ үгүс.

Кини бэйэтин тус санаатын маннык тиэрдэр: «Олус үчүгэй, интэриэһинэй, күүстээх оонньууну тэрийэн норуоту түмпүт В.Г. Дмитриев кыргыттарыгар, Найахы нэһилиэгэр, оскуола коллективыгар барҕа махтал. Бу мин бэһис улахан кыайыым. Кыайыыбын Ньурбам оройуонун дьонугар-сэргэтигэр аныыбын уонна саастан тутулуга суох бары дьарыктаныҥ диэн ыҥырабын».

Онтон эр дьоҥҥо муҥутуур кыайыылаах кимий? Биһиги бары Михаил Петров  эрэ диэн билэбит. Михаил Петров Бүлүүттэн төрүттээх, 1993 сыллаахха ЯПУ-1 физкультурнай салаатын бүтэрэр, онтон үргүлдьү пединститукка киирэн үрдэтинэр уонна 1995 сылга бүтэрээт, физкультура учууталларын кафедратыгар үс сыл ассистенынан улэлиир.1998 сылтан күн бүгүнүгэр дылы Дьокуускай куорат 34 №-дээх оскуолатыгар физкультураҕа учууталлыыр. Үрдук категориялаах учуутал, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр спорт төрүт көрүҥнэрин сайыннарыыга үтүөлэрин иһин” бэлиэ хаһаайына. Быйыл Михаил Михайлович Россия остуол оонньууларын Федерациятын иһинэн ыытыллар КОРНХОЛ көрүҥҥэ Россия чөмпүйүөнэ буолла.

Бу бүгүн «Муҥутуур кыайыылаах” буолбутуттан  олус үөрэн туран сэһэргиир: “Аан бастаан 1994 сыллаахха хабылык, хаамыска күрэҕэр кыттыбытым. 2013 с. “Саха Өрөспүүбүлүкэтин  спордун маастара» буолбутум. Ыытыллар күрэхтэргэ барытыгар кыттан иһэбин. Общественнай тренер курдук аттыбар баар дьоммун бу оонньууларга угуйабын, үөрэтэбин. Бу алтыс муҥутуур кыайыым буолар эбит. Кыайыыбын кыра уолбар Костяҕа аныыбын. Оҕом Россияҕа, Бурятияҕа, Дальнай Востокка  буулдьанан ытыыга хас да төгүллээх чемпион, призер. Билигин Белоруссияҕа кытта барар. Барҕа махталбын тиэрдэбин бу күрэҕи тэрийээччилэргэ, чуолаан В.Г. Дмитриев кыргыттарыгар. Мин Владимир Георгиевичтыын алтыспыт, бу биһиги Федерациябыт тэриллиитигэр биир кэмҥэ оонньообут эбиппин. Онон өссө төгүл маннык кэрэ киһиэхэ сүгүрүйэбин, кини оҕолоругар, дьиэ кэргэттэригэр дьолу-соргуну баҕарабын!”.

Манна даҕатан этиэҕи баҕарыллар, биһиги остуолбут оонньуутун тула олус дьикти араас идэлээх, дьарыктаах, спортка, чөл олоххо бэриниилээх дьон түмсэн, оҕо-ыччат дьоҥҥо холобур буоларыттан астынабыт. Кэскиллээх үтүө дьыала, спорт төрүт оонньуутун биир хайысхатын быһыытынан хабылыкпыт, хаамыскабыт сайда туруо диэн эрэнэбит.

Быйылгы Уус Алдан Найахытын турнира өссө биир бэлиэ уратытынан, саҥа рекордары олохтооһун буолла. Ол курдук, сэттэлээх хаамыскаҕа Журавлев Богдан 49,1 очкону, биэстээх хаамыскаҕа Оконешников Уолан 55 очкону ыллылар. Хабылыгы Ермолаева Айыына 43,79 сөк. түмүктээтэ. Петров Михаил умсаахха 1350 очкоҕа тиэртэ. Бу былырыыҥҥы Андреев Олег чемпионакка олохтообут 1300 очколаах рекордун куоһарда. Оонньуубут түмүгэ сылтан сыл тупсан иһэрин туоһулуур.

Өссө турнирга анал номинациялары олохтоммуттар. Ол курдук, Дүпсүн орто оскуолатын бүтэрбиттэрэ 50 сыл буолбут Владимир Георгиевич кылааһын оҕолоро  “Ытык оонньооччу” диэн 10.000 солкуобайы  Тааттаттан кэлбит 75 сааһыгар сылдьар Никифоров Николай Николаевичка туттардылар. Куорат бэтэрээн оонньооччута Дегтярева Клара Владимир Георгивичтыын биир кэмҥэ оонньообутун, кинилиин алтыспытын бэлиэтээн кыргыттара өйдөбүнньүк бэлиэ туттардылар. Саамай кыра саастаах оонньооччунан Алгыстаана Готовцева (Найахы, Уус Алдан)  уонна Нам улууһуттан Лукинова Мария Львовна “Кыайыыга дьулуурун иһин” анал аат  хаһаайына  буоллулар. Бу ыытыллыбыт онус үбүлүөйдээх турнир уопсай призовой пуондата 400-чэкэ тыһыынча солкуобайга тэҥнэстэ. Манна В.Г. Дмитриев дьиэ кэргэнэ аҕаҕа ытыктабылын, үтүө киһи, учуутал, салайааччы аатын үйэтитиитин үрдүктүк сыаналыыбыт.

В.Г. Дмитриев кэриэһигэр икки күннээх күрэхтэһии үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллыбытын кэлбит ыалдьыттар, спортсменнар бары астынан бэлиэтээтилэр. Бары күрэхтэһии үрдүк таһымын, кылаабынай судьуйаҕа, сэкирэтээргэ, судьуйаларга, минньигэс астаах остолобуой үлэһиттэригэр, кыһамньылаах фельдшергэ, оскуола коллективыгар, Найахы нэһилиэгин дьаһалтатыгар барҕа махталларын, үтүө баҕа санааларын тириэрдэллэр.

Надежда БЕЛОЛЮБСКАЯ, Манчаары аатынан спорт төрүт көрүҥнэрин киинин тренерэ.