Туохха да кэмнэммэт сонун бэлэх кинигэ буолбут

Алаҕар нэһилиэгэ 40-ча сыл аннараа өттүгэр, чөмчөйөн оҥоһуллан тахсыбыт кинигэтэ буолуохтааҕар, хаһыаттарга да суруйар дьоммут суоҕа. Биир бастакынан нэһилиэкпит сонуннарын, үлэ-хамнас туһунан суруйуулар И.Левин олохсуйа кэлиэҕиттэн тахсыталаан барбыттара. Нэһилиэкпит дьонун-сэргэтин, олорон ааспыт кэмнэрин сырдатар   ахтыыылары В.С. Лыткин суруйара, ону кэлин кинигэ оҥорон таһаарбыттара, дьэ хамсааһыны таһаарбыта.

Билигин Алаҕар аата ааттанар дьоһун кинигэлээх. Нэһилиэкпит историятын, дьонун үйэтитэр элбэх кинигэлэр таҕыстылар. Суруйар идэлээхтэр да баар буолан иһэллэр. 2023 сыл биһиги нэһилиэк – кинигэ сайдыытыгар саҥа үктэлгэ тахсыыта, барыбытыгар сонун   бэлэх буолла. Нэһилиэкпит ыччата Иван Барашков саха тустууктарын туһунан нуучча тылынан суруйбут “Бриллианты борцовского ковра” диэн кинигэтэ бэчээттэнэн таҕыста. Алаҕар нууччалыы саҥарда да диэхпитин сөп. Кинигэҕэ урукку бастакы суолу тэлбит биллиилээх тустууктар уонна билигин саха тустуутун аатырда сылдьар чулуу бөҕөстөр киирбиттэр.

Оҕо саас хас биирдии киһи дьылҕатын, инники уруһуйдаммыт олоҕун ыллыктара дииллэринии, кыракый Ваня оскуола саҕаттан тустууну сэҥээрбитин, тустуу албастарын үөрэппитин, араас таһымнаах күрэхтэһиилэри кэтээн көрөрүн үгүспүт билэр буолуохтаах. Оччотооҕу кэм бары уолаттарын  курдук, кумааҕыттан кырыллыбыт тустууктары үрэ  оонньууллара. Ааттаах-суоллаах кумааҕы бөҕөстөр, киирсэр түгэннэрин кэтэһэн, араас  кинигэ, сурунаал быыһыгар кыбыллыбыт буолаллара.

Биир итинник түгэни кинигэҕэ “Связующее звено” диэн ааттаах, биһиги биир дойдулаахпыт В.П. Керемясовка анаммыт ахтыыга ааҕабыт. Барашковтар дьиэлэригэр   оччолорго РСФСР тустууга чемпиона, Саха сирин тустууга сборнайын тренерэ Валерий  Петрович күүлэйдии тиийбит. Валерий Петрович кэпсэтэ олорон “Хотугу сулус” сурунаалы илиитигэр ылбытыгар, сурунаал быыһыттан кумааҕы тустууктар таммалаабыттар. Тустууктар Ахмед Билек, Али Алиев уонна да атын титуллаах  спортсменнар, оруобуна Валерий  Керемясов улахан коверга киирсибит ыйааһынын   бөҕөстөрө эбиттэр. Валерий Петрович сонньуйан баран, кыбыстан, ол эрээри, олус үөрэн долгуйан турар Ваняҕа, кумааҕынан эбии тустууктары кырыйан биэрбитэ, оҕо саас умнуллубат өйдөбүлэ уонна олоҕун ыллыктарын силбиир, холбуур муоста, далаһа  буолбутун бэлиэтээн этэр ааптар.

“Убежден, что в тот день мне, в душу ребенка был заложен дух доброты и благородства, который в дальнейшем меня призывал к благородным и достойным поступкам”, – диэн суруйар Иван Иванович.

Кинигэни ааҕан баран, оҕо сааһым биир умнуллубат түгэнин санаам кэллим. Бүтүннүү сардаана сибэккинэн кытарбыт Амма өрүс хочотун. Пионерскай лааҕырбыт аһыыр сарайын тэтэрэ кыыспыт сардаананан киэргэтэ уурбуппут. Дьэҥкир таас бааҥкаларга угуллубут сардаана сибэкки таптал, олох кэрэ туоһута буолан кытара кыыһарын, ааҥҥа тохтоон көрө, астына турбуппут. Сарсыҥҥы күнүгэр Сахаачча ууга былдьаммыт диэн соһумар сураҕы истибиппит. Оччолорго Сахаачча диэн тахсан иһэр тустуугу билбэт саха бука суоҕа буолуо. Хомойбут, курутуйбут түгэммитигэр сардаана сибэккибит дьүөрэтэ суоҕун сэрэйэн, саҥата суох барытын хомуйан кэбиспиппит. Билигин санаатахха, этиллибэтэх килбик таптал, дабайбатах чыпчааллар, ситтэрбэтэх ыра санаалар туоһулара буолбуттар эбит, чөмөхтөһө сытан хаалбыт сибэкки дьөрбөлөрө.

“Две ничьи, взлет и падение” диэн  кэрчиккэ – Как сложилась бы судьба Николая Захарова, если бы не трагичный случай 16 июня 1969 года” диэн ыйытар ааптар. Билигин да  элбэх киһи эргитэ санаан ылар, саха норуотун киэн туттуута, элбэх эрэли ылбыт тустуукпут Олимп чыпчаалын дабайыа этэ. “Все сочеталось в одном человеке – сила, ум, доброта. Это был дар свыше, дар нашему народу…” диэбит Сахааччаҕа сүгүрүйэн.

Оттон “Два чемпиона, две трагедии” диэн ааттаммыт кэрчиккэ, биһиги бары билэр истибит,  биир дойдулаахтарбыт диэн ахтан, санаан ааһар тустууктарбыт Н.А. Барашков  уонна  П.П. Васильев ахтыллыбыттар. Олоххо буолбут соһумар түбэлтэлэр эдэркээн дьон олоҕун    быстахтара. Тустуук уолаттар ситиһиилэрин ымпыгар тиийэ суруйбута кэрэхсибиллээх.   Оччолорго кэпсэммэт, кистэлэҥҥэ тутуллубут, самолет аварията хайдах, туох, ким буруйунан буолбутун эмиэ сырдаппыт.

Уопсайынан, Иван Барашков дьаныардаахтык хасыһан ааҕан бэлиэтэнэн, элбэхтик     үлэлээбитэ баар чахчыларынан бигэргэнэн иһэр. Кинигэҕэ сылларынан наарданан ол кэминээҕи аатырбыт тустууктар бары киирбиттэр. Билиҥҥи кэмҥэ аар саарга аатырар бөҕөстөрбүт да кэпсэнэллэр. Саха сирин кытта ханан эмэ да буоллар сибээстээх чулуу дьоннор, ону тэҥэ омук сулустарын да булан ааҕыахха сөп. Ити курдук хас биирдии ааҕааччы олох уонна дьылҕа туһунан толкуйун булар, тустуу сайдыытын историятын сэҥээрээччигэ туохха да кэмнэммэт сонун бэлэх кинигэтэ буолбут. Ааспыты эргитэ саныыр, оннук маннык этэ диэн ыраҥалыыр биллэн туран ыарахан. Бастакы көлүөнэ улахан, айылҕа бэйэтэ анаан ыыппыт тустууктара, билиҥҥи курдук ытыс үрдүгэр   сылдьыбатахтара. Спорт уонна олох уустук тоҥуу хаарын бэйэлэрин дьулуурдарынан   кыахтарын тэлэн, суолларын хаалларбыттара.

“Сколько ярких талантов потеряла якутская школы борьбы из-за ошибок, непонимания, равнодушия” диэн  суруйар ааптар. “Целью моих материалов является не только восстановление памяти о полузабытых славных именах, но и то, чтобы ошибки прошлого  не повторялись новыми поколениями. Надо ценить время и помогать талантам” диэбит   Иван Барашков.

Дьэ уонна тустуу көбүөрүгэр чаҕылыйа умайбыт чулуу тустууктары, алмаас таастыы    чочуйан нарылаан оҥорон такайан таһаарбыт, сахалар өрүүтүн сүгүрүйэ ааттыыр ытык киһибит ССРС, РСФСР, САССР үтүөлээх тренерэ Коркин Дмитрий Петровичка аналлаах “Триумф и трагедия Дмитрия Коркина” диэн балаһаны долгуйа ааҕабыт.

«Человек из народа. Не говорит, а слушает. Семья. Подводные камни уонна да атын дьоҕус кэрчиктэргэ наардаан суруйуута, чуолкай түргэн хамсаныылаах, кэрэхсибиллээх тустууну көрө олорор курдук элэс гынардыы ыраастык суруллубут. Норуот олоҕор уустук кэмнэргэ, кини бэйэтин иһиттэн, ураты кыахтаах дьоннор эмискэ күөрэс гыналларын туһунан историяҕа элбэх холобуру аҕалыахха сөп уонна саҥа суолу тэлэн, бүтүн көлүөнэни батыһыннарар чаҕылхай дьон. (Көҥүл тылбаас миэнэ, кинигэттэн). “Словно сам  Создатель дарит их народу, чтобы он легче переносил все невзгоды и тяготы, когда не где то там за горизонтом, а здесь и сейчас, рядом с ним есть такой яркий пример. Уверен, Дмитрий Петрович Коркин был именно таким человеком и личностью, – диэн түмүктүүр улуу тренергэ анаммыт түһүмэҕин ааптар Иван Барашков.

“Бриллианты борцовского ковра” диэн ааттаммыт кинигэ таһыгар, олимпийскай чемпиоммут Павел Пинигин уонна немец омук тустууга Адольф Зегер хабыр хапсыһыыларын түгэнэ уруһуйдаммыта көстөр. Бу уруһуй Алена Барашкова оҥорбута эмиэ кэрэхсибиллээх. Ол курдук, биһиги уруһуйдуур талааннаах ыччаппыт Алена Барашкова аата ааттанар, элбэх киһи сэҥээриитин ылар. Кинигэҕэ киирбит уруһуйдар барыта Алена Сергеевна үлэтэ. Түгэнинэн туһанан Аленабытыгар истиҥ эҕэрдэ этэбит. Өссө сайдан, дабайан, ситиһиилэнэ турдун.

Кинигэ бүтэһик суруйуутугар Иван Барашков төрөппүттэригэр иһирэх махтала, таптала этиллибит. Оҕо саастан кинигэҕэ тапталы иҥэрбит, спорт киэҥ эйгэтин сэҥээрдибит аҕатыгар Иван Иннокентьевичка, күн күбэй ийэтигэр Антонина Степановнаҕа олоҕун суолун таба булларбыттарын күндүтүк саныыр. “Переломным моментом для меня стал Чемпионат СССР по вольной борьбе 1985 года в Якутске. С этого момента начался бум вольной борьбы. Особым толчком для этого послужила книга известного спортивного журналиста Яна Моисеевича Дымова “На ковре – чемпионы”, которую отец привез с данного чемпионата. Данная книга послужила ярким зазывалой в мир спорта для сельских ребят. Примерно с этого периода началась моя любовь к вольной борьбе. Данная книга – дитя этой любви”.

Бүгүн биһиги, алаҕардар Иван Иванович Барашковынан киэн туттабыт. Оҕо сааһыттан   дьулуспутун ситиһэн, билбитин, сэҥээрбитин дьаарыстаан саха норуотугар бэлэх ууммутун, кинигэ оҥорон таһаарбытынан истиҥник эҕэрдэлиибит. Өссө да этэрдээх, кэпсиирдээх буоллун диибит. Алгыстаах аартыктаах кинигэ бэйэтин суолун булан, элбэх киһини үөрдүө, үгүс элбэх махтал этиллиэ.

Аксинья ПОПОВА.    

Чурапчы – Чыаппара, 2023 сыл.