Федерация үлэтин кыайа-хото тутара

Уруккуттан билэр киһим, спорт үлэһитэ Михаил Егорович Друзьянов уонна оҕо сааһым доҕоро, бииргэ үөскээбит биир дойдулааҕым, спорт маастара Василий Васильевич Куприянов күөттээннэр (ол барыта спорт оччотооҕу миинистирэ Виктор Петрович Ноговицын кистэлэҥ сорудаҕынан буолбутун мин хантан билиэхпиний) Өрөспүүбүлүкэ дуобакка федерациятын отчуоттуур-быыбардыыр мунньаҕар кыттар чиэскэ тиксибитим.

Ити түбэлтэ 1993 сыл алтынньы ый саҥатыгар буолбута. Сөбүлэҥмин ылбыт дьоннор өр гымматылар, миигин федерация салайааччытынан талан кэбистилэр. Устаап быһыытынан Бэрэссидиэн диэн ааттаннар да, мин ол тылы төрүкү сөбүлээбэт этим, дойду Бэрэссидиэннээх, Саха сирэ эмиэ Бэрэссидиэннээх (уһунугар бу ааты регионнарга да суох оҥорбуттара), соччо табыгаһа суох муода этэ. Ол гынан, отчуоттуур-быыбардыыр мунньах диэн ааттанар этэ да, отчуота суох быыбара эрэ буолбута. Дьиҥинэн, урукку салалта отчуоттуохтааҕа эбитэ буолуо да…

// ФМЖД генеральнай ассамблеятыгар, Нидерланды. Ортоку ФМЖД президенэ Уолтер ван Бек уонна аан дойду хас да төгүллээх чемпиона Алексей Чижов (Ижевскэй).

Федерация саҥа састаабын талыы салгыы баран истэ. Саамай уҥа илиим, көмөлөһөөччүм буолуохтаах киһим толорооччу дириэктэр, эбэтэр этэ үөрэммиппитинэн эппиэттээх сэкэритээр талыллыахтаах. Бу чахчыта да эппиэттээх үлэҕэ, биир сытыы сирэйдээх-харахтаах, турбут-олорбут, эппит-тыыммыт баччааҥҥа дылы билэн көрбөтөх Иннокентий Михайлович Андросов диэн киһини таллылар. Урутаан эттэххэ, Иннокентий Михайловичтыын бэркэ тапсан үлэлээбиппит,  этэргэ дылы, тэрээһин боппуруостарга киниэхэ тэҥнээх киһини чугаһынан билбэппин. Онон көмөлөһөөччүбэр табыллыбыт этим. Талыллаат, урут хаһан эрэ түөрт сыллааҕыта бэйэтэ туттарбыт дьыалатын хайдах баарынан Василий Иннокентьевич Кононовтан ылбыта. Үлэбитин саҕалаатахпыт ол. Иккиэн да үлэ-хамнас аатыгар эрэ барарын сөбүлээбэт дьоннор түбэһиспиппит.

Салалтабыт өйөбүл буолан, дуобат эйгэтигэр балачча биллэр соторутааҕыта аҕай старшай тренеринэн анаммыт А.Г. Азаров, Н.Н. Кычкин курдук уопуттаах тренер уонна да атыттар түмсэннэр үлэ “күөстүү оргуйбутутун” түмүгэр күрэхтэһиилэри календарь быһыытынан, тренердэри аттаран туруоруу, үөрэх министиэристибэтин кытары ыкса үлэлээһин, улуустарга баар энтузиаст лидердэри таба тайаныы, үрдүк кылаастаах дуобатчыттары бэлэмнээһин курдук олус наадалаах тэрээһин үлэлэр министиэристибэни кытары былааннаахтык барар буолбуттара.

// Саха сирин делегацията аан дойду чемпиона Харм Вирсманы (Нидерланды) кытта.

Ол да буоллар, саамай ыарахан боппуруоһунан спорт министиэристибэтигэр күрэхтэһиилэрбитигэр, ыраах барыыларга-кэлиилэргэ үп-харчы боппуруоһа олус кытаанахтык турара, ордук 90-с сыллардааҕы экэниэмикэ таҥнары түһүүтүн содула спортивнай дьаһаллары тохтоторго күһэйэрэ. Бу боппуруоска Иннокентий Михайлович, Александр Гаврильевич министиэристибэни кытары олус тапсан үлэлээбиттэрэ. Билигин ыарахан диибит, оччолорго билиҥҥигэ тэҥэ суох ыарахан балаьыанньа этэ. Миинистир В.П. Ноговицын кырыымчык үбүн-аһын аттаран туруоран, бары былааннаах үлэлэрин (ол иһигэр олимпийскайа суох көрүҥү дуобаты эмиэ), хайдах сатаан ыытарын сөҕөҕүн эрэ.

Үп-харчы кырыымчыгыттан сылтаан И.М. Андросов этии киллэриитинэн дуобаппытын хайдах эмит өйүүр инниттэн тэрилтэ тэрийэн үлэлэппиппит. Ол тэрилтэбититтэн стипендия (хамнас курдук) анаан туран сүрүн дуобатчыттарбыт онуоха-маныаха диэри олоххо көмүскэллээх буолалларын ситиспиппит. Биллэн туран, биир-икки киһи бүтүн федерацияны кыайа тутан үлэлэппэппэтэ чуолкай. Ол иһин бу тэрилтэ иһинэн хайа эрэ кэмҥэ киирэн ааспыт дуобатчыттарбыт бары федерациябыт үлэтигэр көмөлөһөөччү буолбуттара. Ол курдук, Иван Токусаров, Гаврил Колесов, Александра Бурнашева, Николай, Василий Кычкиннар, Станислав Контоев уонна да атыттары ааттаталыахха сөп.

// ФМЖД ассамблеятыгар Сенегалтан (Африка) кэлбит делегаты кытта.

Бу тэрилтэҕэ сыстан үлэлии сылдьаннар Гаврил Колесов Аан дойдуга 2 төгүллээх, Иван Токусаров, Александра Бурнашева Россия чемпионнарынан буолбуттара. Ааспытын кэннэ киһи сөҕөрө баар, И.М. Андросов салайааччылаах «Рейтинг-плюс» тэрилтэбит Атлантаҕа буолбут Олимпийскай оонньууларга Саха сириттэн балтараа сүүстэн тахса туриһы илдьэн сынньаппыта, Олимпийскай оонньуулары астына көрөллөрүгэр усулуобуйа тэрийбитэ.  Саха сиригэр хаһан да буолбатах сабыытыйа буолбута.

Биир киһи сөҕөр чахчытынан, Иннокентий Михайлович Россия 1994 сыл кыһыныгар буолбут дуобакка отчуоттуур-быыбардыыр конференциятыгар баран, Саха сирин дуобатчыттарын делегациятын салайан кыттыыны ылбыта. Ол конференцияҕа биир сүрүн боппуруос федерация салалтатын талыы этэ. Онно мин кандидатурабын кэтэхтэн туруоран талларбыта, кини ханнык да уустук боппуруостары быһаарар кыахтааҕын көрдөрбүтэ. Мээнэ киһи кыһыл тылын итэҕэйбэт, бары кэриэтэ ууну-уоту ортотунан ааспыт киэҥ Россия араас талааннаах дуобатчыттарын, тренердэрин хайдах тылын ылыннарбытын мин билиҥҥээҥҥэ диэри сөҕөбүн эрэ. Кырдьыгынан эттэххэ, миигин, хаһан көрбүт киһилэрин, буолаары буолан кэтэхтэн, бүтүн Россия дуобакка федерациятын салайааччытынан талыахтара диэн эрэммэт   этим.

Аны туран, Иннокентий Михайлович, 1996 сыл күһүнүгэр Абиджан (Кот-де Ивуар), 2005 сыл эмиэ күһүнүгэр Амстердам (Голландия) куораттарыгар буолуталаабыт Аан дойду дуобакка федерациятын (FMJD) генеральнай Ассамблеяларыгар Президени талыыга делегация састаабыгар киирсэн активнай кыттыыны ылыталаан, дипломат быһыытынан бэйэтин көрдөрөн турар.

// Биһиги доҕотторбут: сүүс харахтаах дуобакка аан дойду хас да төгүллээх чемпиона Тамара Тансыккужина уонна кини тренерэ Юрий Чижов, Россия үтүөлээх тренерэ.

1997 сыллаахха үлэм уларыйбыта. Саҥа үлэбинэн Москваҕа көһөн барарга күһэллибитим. Дуобат федерациятыгар түгэнинэн туһанан быыбар ыытыахтарын баҕарар дьоннор эмиэ бааллара. Иннокентий Михайловичтыын сүбэлэһэн баран миинистирбититтэн (В.П. Ноговицын) өйөбүл ылан дуобаппытын илдьэ сылдьабыт диэн буолла. Күннээҕи үлэни Иннокентий Михайловичтан ордук дьаһайар киһи суох, миигин улаханнык суохтатыа да суоҕа диэн эрэнэр этибит. Виктор Петрович ыллыктаах сүбэтэ улахан оруолу ылбыта. Ыксаллаах кэмҥэ көмөлөһүө диэн санааттан, Сергей Васильевич Татаринов диэн бэркэ билэр коллегабын (государственнай иэстэри көрөр-истэр агенство салайааччыта) бастакы солбуйааччы дуоһунаһыгар талларан хааларбытым. Санаабыппыт курдук барыта этэҥҥэ буолбута.

Хата, Москваҕа үлэлии кэлбитим федерация үлэтигэр хайа эрэ өттүнэн балачча туһалаах буолбута. Күрэхтэһэ кэлэр-барар оҕолорбутун эрдэттэн сайаапка быһыытынан аэропортка анал транспорынан көрсөн-атааран, бэлэм аска-таҥаска түһэрэн (ол кэмнэргэ Москваҕа, уобаласка даҕаны, уопсайдар, араас оҕо лааҕырдара, сынньанар дьиэлэр эмиэ кризис буолан удамыр сыанаҕа дэлэй этилэрэ) үлэлиир тэрилтэм спонсордыыр буолан оҕолор барахсаттар, спортсменнар даҕаны абыраммыттара. Күрэхтэһиилэр икки ардыларынааҕы быыһык бириэмэлэригэр араас сынньанар дьиэлэргэ эмиэ салайар тэрилтэм суотугар путевка атыылаһан биэрэн дьарыктаналларыгар, сынньанан да ылалларыгар усулуобуйа тэрийэр этибит. Е.Зубов, В.Высоцкай диэн дуобат туһугар «муннукка ытаабыт» бары бэркэ билэр дьоммутун хамнастааммыт, тэрилтэбит суотугар «Шашечный мир» диэн ааттаах сурунаал таһаарарбыт. Бу дьыалаҕа ФМЖД 64 харахтаах дуобакка секциятын салайааччыта А.А. Леман боччумнаах көмөнү оҥороро. Били, Иннокентий Михайлович тэрийбит “Рейтинг-плюс” дуобат күннээҕи дьыалаларыгар көмөлөһөр тэрилтэбитин да өйүүр кыах үөскээбитэ, өйөөбүппүт даҕаны.

Талааннаах киһи барытыгар талааннаах диэн бука Иннокентий Михайлович Андросовка сыһыаннаан этэллэрэ буолуо. Кини төһө да сүрүн үлэтин толоро сырыттар ФМЖД маастара нуорматын (2003 с.) толорбута. Биир боччумнаах ситиһиитинэн дуобакка Аан дойду категориялаах судьуйа үрдүк аата (2005 с.) иҥэриллибитэ буолар. Идэтинэн айылҕа үлэһитэ буоларын быһыытынан сылдьыбыт сирдэрин, Саха сирин маанылаах өрүстэрин кэрэ көстүүлэрин хаартыскаҕа түһэрэн ылан, сыалай фото альбом таһааран турардаах. Онтон ордук олоххун анаабыт идэҕэр дириҥ өйдөбүнньүк ама туох баар буолуой! Саха норуотун киэҥ туттар киһитин, Аркадий Михайлович Алексеевы кытары хас да төгүллээн экспедиция тэрийэннэр, төрөөбүт айылҕаларын устун айан тэрийэннэр, ол сырыыларын документальнай киинэ оҥорон Саха телевидениетын фондатыгар бэлэхтээбиттэрэ эмиэ сыралаах үлэттэн тахсыбыта буолуо диэн сэрэйэ саныыгын.

Иннокентий Михайлович мээнэ киһиэхэ бэриллибэт биир кэрэхсэнэр талааннаах. Ол кини дьон эрэ болҕомтотун тардар, нууччалыы эттэххэ, подставленнай куолаһа буолар. Элбэх официальнай да, спортивнай да, чааһынай да мероприятиелары үүннээн-тэһииннээн, кыайа-хото тутан ыытарынан биллэр. Аны туран, наада буоллаҕына киһи эрэ дууһатын таарыйар истиҥ куоластаах ырыаһыт. Буолаары буолан арахсыспат байаанын илдьэ сылдьан бэйэтэ олус имигэстик оонньоон доҕуһуоллуур ырыаһыт. Биһиги дьиэ кэргэн, доҕотторо-атастара кини профессионал толорооччулартан итэҕэһэ суох байааҥҥа оонньуу-оонньуу бэйэтэ ыллыырын элбэхтик истибиппит.

Онон, мин ыстатыйабын түмүктүүрбэр, Андросов Иннокентий Михайлович курдук ханнык баҕарар үлэҕэ тэрээһини кыайа тутар, хампаанньа  кутун тутар эргиччи талааннаах киһини ол 1993 сыл күһүнүгэр билсибиппин уонна баччааҥҥа диэри биир тыынынан сылдьарбыттан астынабын.

Владимир ПТИЦЫН, Саха сирин, Аан дойду дуобакка федерацияларын бочуоттаах Президенэ.