Сахалартан үһүс киһинэн аан дойдуга бастаабыта

Саҥа, ХХ үйэҕэ үктэнэн баран, өр сыллаах сыралаах үлэ түмүгүнэн – улахан түһүлгэлэргэ Белоруссия чиэһин көмүскээбит, ол эрэн, туох баар бэлэмнэниитин, эрчиллиитин Сахатын сирин усулуобуйатыгар барбыт Герман Контоев бу дьыл сэтинньи 28 күнүгэр лоп курдук 50 сааһын туолар. Манан сибээстээн, сахалартан көҥүл тустууга аан дойдуга үһүс киһинэн чемпионнаабыт бөҕөс ол 20 сыллааҕы дьоһуннаах ситиһиитин өссө төгүл ахтан-санаан ылыаҕыҥ эрэ.  

Санатан эттэххэ, 2001 сыллааҕы көҥүл тустууга аан дойду 35-с чемпионата балаҕан ыйыгар АХШ Нью-Йорк куоратыгар ыытыллыахтааҕа, террагынан сибээстээн сэтинньигэ Болгарияҕа буолара быһаарыллыбыта. Билэргит курдук, өр күүппүт күрэхтэһиибит биһиги, сахалар туспутугар улахан үөрүүлээх буолбута. Ини-бии Контоевтар иккиэн дойдуларыгар мэтээллээх эргиллибиттэрэ. Икки бырааттыылар аан дойду чемпионатыгар биир ыйааһыҥҥа тустубуттара итиэннэ иккиэн пъедестал үктэлигэр тахсыбыттара өссө хаһан да тустуу историятыгар көстө илик улахан кэрэхсэбиллээх түгэн. Итинэн Контоевтар, Саха сирин усулуобуйатыгар аан дойду чемпионун бэлэмниир кыах баарын өссө төгүл итэҕэппиттэрэ. Манна бастатан туран, уолаттар тус тренердэрэ В.П. Уваров уонна И.Н. Сивцев үтүөлэрэ-өҥөлөрө улахан.

Александр Контоев спортивнай дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүт буолан, хара маҥнайгыттан спорт кытаанах оскуолатыгар иитиллибитэ. Онон спортсмен быһыытынан үүнэн тахсарыгар кэлим ситимнээх бэлэмнэниини барбыта. Кини 20 сааһын да ситэ туолбакка сылдьан улахан дьоҥҥо аан дойду чемпионатыгар тустубута. Бу иннинэ аан дойду Кубогар кыттыытын кэнниттэн улахан түһүлгэҕэ иккис тахсыыта этэ.

А.Контоев дойду иһигэр кытаанах конкуренцияны ааһан, бэйэтин ыйааһыныгар бастыҥ аатын ылбыта. Кини төһө да опыта суоҕун үрдүнэн Болгария көбүөрүгэр тыас таһаарыан сөптөөҕө эрдэ биллибитэ. Онуоха бастатан туран, туох да сылаата суох ыйааһынын үчүгэйдик түһэриниэн, улахан хабыр киирсиилэргэ өй-санаа өттүнэн бэлэмнэниэн наада этэ.

Оттон Герман Контоев Белоруссия хамаандатын аатыттан аан дойду чемпионатыгар ити бэһис кыттыыта этэ. София көбүөрүгэр кини бастаан сүрдээх тыҥааһыннаах уонна бэйэтэ эппитинэн, саамай ыараханнык барбыт хапсыһыытыгар эдэрдэргэ аан дойду-98 чемпиона американец Стефан Аббаһы 7:6 ахсаанынан кыайбыта. Иккис эргиирэ Азия -2001 чемпионатыгар төрдүс миэстэлээх индус Крипа Шанкары 6:2 хотон, салгыы тустар быраабы ылбыта. Онтон ким үрүҥэ-харата биллэр хапсыһыыларыгар, байыаннайдарга аан дойду чемпионатыгар иккис миэстэлээх азербайджанец Ариф Фармановы 5:0, аан дойду уонна Олимпиада-96 призёра, спорт үтүөлээх маастара казах Маулен Мамыровы 4:2 ахсааннарынан кыайан, финалга тахсыбыта. Онно эдэрдэргэ аан дойду икки төгүллээх чемпиона иранец Нурзад Бабагы 5:1 ахсаанынан эрэллээхтик кыайан, уонунан сылларга дьулуспут үрдэлин дабайан, аан дойду чемпионун үрдүк аатын ылбыта итиэннэ хамаандатыгар, биир дойдулаахтарыгар сүҥкэн үөрүүнү үөскэппитэ.

Ити кэмҥэ кини быраата Александр Контоев бастаан Канада бөҕөһө Михаил Джапаридзены 8:6, онтон аан дойду-97 чемпиона кубинец Вильфредо Гарсианы 6:3 ахсааннарынан итэҕэтиилээхтик кыайталаан, салгыы тустар кыахтаммыта. Онтон Азия-2001 чемпиона монгол Тумэндэмбэрэл Зунбаяны 6:3 хотон баран, финал аҥарыгар иранец Нурзад Бабакка 1:5 ахсаанынан хотторон кэбиспитэ. Үһүс бириистээх миэстэни былдьаһыыга улахан опыттаах М.Мамыровы 4:1 кыайан, аан дойду чемпионатын боруонса мэтээлин хаһаайынынан буолбута. Оччолорго боруонса мэтээл соҕотох киһиэхэ бэриллэрэ.

Аэропортка тэриллибит көрсүһүүгэ аан дойду чемпиона Герман Контоев: «Кыайыыбын Саха сирин дьонугар-сэргэтигэр аныыбын! Күрэхтэһии иннинэ тустуу туһунан олох тугу да санаабакка, наар дойдум, дьонум, доҕотторум уонна булт туһунан элбэҕи эргитэ санаабытым. Ол иһин үчүгэйдик туһуннум дии саныыбын», – диэбитэ. Манна даҕатан эттэххэ, кини ити ситиһиитинэн Белоруссия спордун үтүөлээх маастарын нуорматын толорбута.

Онтон Александр иранецка хотторуутугар бэйэтэ сыыстарбытын, улахан үрдэли ылыахха сөбүн, онуоха кыах баарын туһунан этэн, бэйэтигэр эрэллээҕин көрдөрбүтэ.

Софиятааҕы-2001 чемпионат 54 кг түмүгэ маннык буолбута: 1. Герман Контоев (Белоруссия), 2. Нурзад Бабак (Иран), 3. Александр Контоев (Россия), 4. Маулен Мамыров (Казахстан), 5. Зунбаян Тумэндэмбэрэл (Монголия), 6. Гоча Киркитадзе (Грузия).

Ити курдук Болгарияҕа ыытыллан түмүктэммит аан дойду чемпионатыгар Белоруссия чиэһин көмүскээбит Герман Контоев 54 киилэҕэ кыһыл көмүс уонна эмиэ бу ыйааһыҥҥа Россияттан тустубут Александр Контоев боруонса мэтээлгэ тиксибит үрдүк үөрүүлэрин ити кэмҥэ республика салалтата, общественноһа, биир дойдулаахтара киэҥник бэлиэтээбиттэрэ.

Ол курдук, сэтинньи 29 күнүгэр сарсыарда Дьокуускайга «Туймаада» аэропорка Москваттан көтөн кэлбит ини-бии Герман, Александр Контоевтары уонна тренер И.Н. Сивцеви республика спорка салалтата, уолаттар төрөппүттэрэ, тренердэр, спортсменнар, суруналыыстар, быһа холуйан 50-ча киһи эҕэрдэлии көрсүбүтэ.

Тута сөрөөн бу күн киэһэтигэр Саха Республикатын Правительствотын дьиэтигэр үрдүк ситиһиилэммит спортсменнары уонна кинилэр тренердэрин кытта көрсүһүү, чиэстээһин буолбута. Онно Герман уонна Александр Контоевтарга СР Президенэ М.Е. Николаев – аан дойду спордун эйгэтигэр уһулуччу ситиһиилэрин уонна олимпийскай хамсааһын сайдыытыгар тус бэйэлэрин дьоһун кылааттарын иһин А.Е. Кулаковскай аатынан Саха Республикатын государственнай бириэмийэтин лауреаттарын үрдүк ааттары туттарбыта.

Онтон сэтинньи 30 күнүгэр СГУ культурнай киинигэр истиҥ көрсүһүү тэриллибитэ.

Салгыы аан дойду чемпионатыттан кыайыы көтөллөнөн кэлбит бырааттыы Контоевтары төрөөбүт-үөскээбит Маҥырастарын дьоно-сэргэтэ, Горнай улууһун дьаһалтата, Солоҕон, Мытаах, Кировскай, Октябрьскай, Атамай, Маҕаны, Маалтааны, Бэрдьигэстээх нэһилиэктэрин киэҥ общественноһа үөрэн-көтөн туран үрдүк таһымнаахтык чиэстээбиттэрэ.

Маннык үбүлүөйдээх бэлиэ түгэҥҥэ чемпионнарбыт төрөппүттэрин туһунан кылгастык санатан ылар тоҕоостоох дии саныыбын. Түөрт оҕо амарах аҕата Степан Степанович Контоев бэйэтэ дэгиттэр кыахтаах спортсмен, билигин даҕаны оҕолору спорка уһуйар. Хайыһар тренеринэн үлэлиир. Спортивнай дьиэ кэргэн ийэтэ Варвара Иосифовна – Одуну нэһилиэгин баһылыгынан үлэлии сылдьыбыта. Кини эдэригэр күүстээх хайыһардьытынан биллибитэ. Контоевтар дьиэ кэргэттэриттэн аан дойду үс чемпиона иитиллэн тахсыбыта: Герман тустууга улахан дьоҥҥо, Станислав оҕолорго дуобакка, Александр – тустууга эдэрдэргэ.

Дьэ, маннык кэрэ-бэлиэ түгэҥҥэ сөп түбэһиннэрэн, бу дьыл ахсынньы 4 күнүгэр Горнай улууһун киинигэр Бэрдьигэстээххэ – Россия спордун норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах маастара, Беларусь Республикатын үтүөлээх маастара, көҥүл тустууга аан дойду чемпиона Герман Контоев үйэ аҥардаах үбүлүөйүгэр уонна бырааттыы Герман, Александр Контоевтар 2001 сыллаахха Софияҕа (Болгария) ыытыллыбыт аан дойду түһүлгэтигэр өрөгөйдөрүгэр аналлаах көҥүл тустууга республикатааҕы таһымнаах турнир ыытыллара былааннанар. Күрэхтэһии кэмигэр Герман, Александр Контоевтары 20 сыллаах чиэстээһин күүтүллэр.

Петр ПАВЛОВ. “Дьулурҕан”, 2021 с.

Герман Степанович Контоев

1971 с. сэтинньи 28 күнүгэр Хабаровскайга төрөөбүтэ.

Көҥүл тустуунан 4-с кылаастан дьарыктаммыта. Кинини тустуу көбүөрүгэр сиэтэн киллэрбит киһинэн аҕата С.С. Контоев буолар. Онтон улахан кылаастаах спортсмен буолан тахсарыгар СР үтүөлээх тренерэ В.П. Уваров үлэлэспитэ. Маны тэҥэ Герман маастарыстыбата чочулларыгар тренердэр Н.Н. Рожин, М.Е. Протопопов, В.Н. Мурзенков (Минскэй) күүс-көмө буолбуттара.

Көҥүл тустууга спорт маастара (1991), Россия спордун норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах маастара (1995), Белоруссия спордун үтүөлээх маастара (2001).

Олимпийскай эрэллэри бэлэмниир училище выпускнига (1993). СГУ физическэй культураҕа уонна спорка институтун үөрэнэн бүтэрбитэ (2002). Билигин СР Спорка бэлэмнэнии киинин тренерэ.

Г.С. Контоев – Горнай уонна Мэҥэ Хаҥалас улуустарын бочуоттаах гражданина, А.Е. Кулаковскай аатынан СР Государственнай бириэмийэтин лауреата (2001), «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайына (2004).

Бастыҥ ситиһиилэрэ:

1991 – ССРС эдэрдэргэ призера.

1991-1993 – РФ чемпионатын призера.

1993 – Аан дойду Кубогын 3-с призера.

1996 – Студеннарга аан дойду чемпионатын 2-с призера.

1998 – Европа чемпионатын 2-с призера.

2000 – Олимпиада 4-с призера.

2001 – аан дойду чемпиона.

2004 – Олимпиада кыттыылааҕа.

Дьокуускайга (иккитэ), Улан-Баторга (Монголия), Салоникига (Греция), Краковка (Польша, иккитэ), Братиславаҕа (Словакия), Минскэйгэ (Белаурсь, биэстэ), Лейпцигкэ (Германия), Колорадо-Спрингскэ (АХШ) ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдар кыайыылаахтара.