Бу хайаларай, хайа дойду хотойой?

Чебоксары “Олимпийскай” стадионугар Россия ветераннарга чэпчэки атлетикаҕа чемпионатыгар үһүс, түмүктүүр кунэ. Күнүс 11.00 чаас, уһуну ыстаныы сектора.

Бүгүн эстафета эбиэт кэнниттэн саҕаланар. Ол иһин эрдэ кэлэн разминка оҥорон баран, анаан Болуодьабытыгар “ыалдьа”, ыстанар секторга кэлэн ыстаныыны көрө-истэ олоробут. Уһуну ыстаныыга быйыл балачча кыттааччы кэлбит. Олор ортолоругар уруккута Союзка, кэлин Россияҕа ветераннарга биллэр ыстанааччылар: Фёдор Щербина, Владимир Пузерев, Евгений Иванов, Николай Волосков боруобалыыр ыстаныыларын оҥоро сылдьаллар. Биһиэхэ, Дьокуускайга хас да сыллааҕыта тренеринэн кэлэн үлэлээн барбыт, үстэ төхтөрүйэн ыстаныыга Барселона-1992 Олимпиада кыттыылааҕа, Европа призера, норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара Соков Василий М-55 бөлөххө ыстанаары сылдьар. Биһигиттэн, Саха сирин хамаандатыттан Владимир Алексеев соҕотоҕун кыттар. Былырыын Адлерга Евгений Ивановтуун иккиэ буолан кыттыбыттара. Онно Владимир Иванович М-65 бөлөххө үһүс призёр, Женя М-60 бөлөххө төрдүс миэстэ буолбуттара.

Сотору кэминэн барыллааһын ыстаныылар саҕаланнылар. Бииртэн биир аҕам саастаах кыттааччылар ыстанар секторга дьоһуннук тахсаннар, бастакы холонууларын түһэн киирэн бардылар. Ыстанар суолга биир бэйэтин кыттар сааһыгар холооно суох көнө, уһун уҥуохтаах, уоттаах харахтаах, киһи оҕонньор диэҕин тыла тахсыбат, аҕамсыйа барбыт эр бэрдэ аа-дьуо бэлиэтэммит сириттэн сүүрэн кэлэн үөрүйэхтик ыстанар дьаамаҕа түһэр. Аргыый ыксаабакка туран дьаама хаҥас өттүнэн тахсыбытын көрөн, эдэр судьуйа уол кэлэн хаҥас эҥэр сатаммат, уҥа өттүнэн тахсан барыахтааххын диэн сэрэтии биэрбитин ылынан, сыыспытын билинэн тоҥхоҥноон баран холкутук ааһа турда.

Кырдьаҕас иккис холонуута табыллыбата, разбега сатаммата быһыылаах. Аргыый төннөн тиийэн анал сынньанар, үөһэ өттө бириһиэнинэн буруллубут ыскамыайкаҕа өр баҕайы үөһэ биир сири тобулу көрөн олордо.

Тас көрүҥүттэн да сылыктаатахха, бу ыстанар секторга үгүс-элбэх дьыллар усталарыгар күөн-күрэс дьолуотун үгүстэ былдьаспыт көрүҥнээх Улуу кырдьаҕас тугу саныы олорорун ким сэрэйиэ баарай?! Иккис холонуутугар дубук үктээбитин эбитэ дуу, эбэтэр ааспыт кэмнэр мындааларыгар күүрээннээх күөн-күрэстэр түгэннэриттэн саныыра эбитэ дуу.

Бу хайаларай, хайа дойду хотойо кэлэн сөҥүөрбүттүү туттан олорор диэтэххэ, киһи итэҕэйиэ да суоҕун курдук. Бу, олимпийскай оонньууларга биэс төгул (Мельбурн-1956, Рим-1960, Токио-1964, Мехико-1968, Мюнхен-1972) ССРС сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирэн кыттыбыт, Аан дойду, Европа, ССРС хас да төгүллээх рекордсмена, икки төгүллээх Олимпиада боруонса призера, үс төгүллээх Европа чемпиона, европеецтартан аан бастаан уһуну ыстаныыга аҕыс метр кирбиини аһарбыт Игорь Тер-Ованесян бэйэтинэн кэлэн олорор эбит.

Улуу киһини уйгурдубакка, мэһэйдэспэккэ барыллааһын ыстаныылар бүппүттэрин кэннэ финальнай ыстаныылар иннилэринэ быыс булан Болуодьалыын сэргэстэспит түгэннэригэр устан ылаары, бэйэтиттэн устабын дуо диэн көҥүллэппиппэр тута сөбүлэһэн: “Нет, я сам вам подойду”, – диэн утары тиийэн кэлэн борт нөҥүө кууһан ылан эмиэ хаартыскаҕа түһэттэрдэ. Болуодьалыын былырыын Адлерга бииргэ күрэхтэспит буолан билэр эбит. Кылгастык кэпсэттибит. “Ну, якуты, ещё прыгаете?”, – диэн биһиги сахалыы атах оонньуурбутун билэрин биллэрэн сэҥээрэр.

Игорь Арамович билигин педагогическай наука кандидата, Москватааҕы физкультура уонна спорт Академиятын чэпчэки атлетикаҕа квфедратын профессора. Элбэх научнай кинигэлэр уонна монографиялар автордара. Улахан спортан тохтоон баран тренеринэн, спорткомитекка үлэтин саҕалаан, 1980-с сылларга ССРС чэпчэки атлетикаҕа сүүмэрдэммит хамаандатын кылаабынай тренеринэн, ССРС чэпчэки атлетикаҕа Федерациятын салайааччытынан үлэлээбит киһи буолар.

Кэлин 2000 сыллаахтан РФ физическэй культураҕа уонна спорка Комитетын бэрэсэдээтэлин солбуйааччытынан, Бүтүн Россиятааҕы чэпчэки атлетика федерациятын (ВФЛА) вице-президенынан талыллан үлэлээбитэ. Ол да гыннар, Игорь Арамович олох боростуой, сэмэй, киһи киһитэ эбит. Хас биирдии кыттааччыны кытта убаастабыллаахтык, эн-мин диэн боростуойдук, хаһааҥҥыттан эрэ билсэр киһи курдук кэпсэтэр, алтыһар эбит. Ол да иһин быйыл төһө да 85 сааһын туоллар, идэ оҥостубут көрүҥэр биир санаалаахтарын кытта тэҥҥэ кэлэн алтыһа, күрэстэһэ сырыттаҕа.

Былырыыҥҥы Россия чемпионатыгар Адлерга эмиэ кыттан турар. Алҕаһаабат буоллахпына, онно сахалартан аан бастаан бу Аан дойдуга аатырбыт, номоххо киирбит Игорь Тер-Ованесяны кытта ыстанар секторга бииргэ тэҥҥэ күрэхтэспит, алтыспыт икки чулуу уолаттарбыт Владимир Алексеев уонна Евгений Иванов буолаллар.

Онтон өссө былырыын Николай Семёнов, быйыл Ксенофонт Оконешников уонна мин буолан, бу күн бииргэ маннык Улуу киһини кытта билсэн, алтыһан, санаабытыгар санаа, күүспүтүгэр күүс-уох, эрчим-сэниэ эбиллибит курдук буоллубут.

Суруйда Андрей ТУРАНТАЕВ.