“Сахабыт тыла сүппэтэр диэн баҕалаахпын”

Педагогическай үлэ бэтэрээнэ, дуобакка аан дойдутааҕы категориялаах судьуйа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин физкултуураҕа уонна спорка үтүөлээх үлэһитэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһун, 5 нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо Дмитрий Васильевич Сыромятников – Кэрэһиннээх соторутааҕыта 85 сааһын томточчу туолла.

Кинини көрсөн, бэйэтин туһунан кылгастык кэпсии түһэригэр көрдөстүм.

Өтөх төҥүргэстээх

Түөрэҕим түспүт, улааппыт, киһи-хара буолбут сирим-уотум – Кэрэһиннээх буолар. Кини Мэлдьэхси Суолатыттан 15 км сиргэ баар. Кэрэ айылҕатынан, өлгөм үүнүүлээх быйаҥнаах алаастарынан былыр-былыргыттан аатырар. Саамай сүрүн дьиктитэ- булгунньах элбэҕэ. Булгунньах араас дьикти көстүүлэрэ, эҥин эгэлгэтэ Кэрэһиннээх алаастарыгар бааллар. Атын сирдэргэ маннык элбэх дьикти көстүү ханна да суох.

1940 с. олунньу 20 күнүгэр төрөөбүтүм. Ийэм биэстэ оҕоломмута. Үс оҕо олох кыраларыгар өлбүттэр. Балтым орто дойдуга 54 сыл олорбута. Төрөппүттэрим, ийэм Евдокия Григорьевна, аҕам Василий Тимофеевич – Баһыык төрөөбүт төрүт алаастарыттан харыс да халбарыйбакка, ийэ айылҕаларыгар сүөһү-сылгы иитэн үйэлэрин тухары олорбуттара.

Ону-маны өйдүүр эрдэхпитититтэн тулалыыр эйгэни харыстыырга, киниэхэ сиэрдээхтик сыһыаннаһарга үөрэппиттэрэ. Мин-ис-испиттэн айылҕа оҕотобун. Ханна да сырыттарбын Кэрэһиннээхпин өрүүтүн ахтабын, кэлтэччи таттарабын. Төһөнөн сааһырабын да, оччонон күндүтүйэн, кэрэтийэн иһэргэ дылы.

Ийэм Дьэбдьиэй өрүүтүн үөрэ-көтө, үлэлии-хамсыы, хамсана-имсэнэ сылдьар үгэстээҕэ. Муҥурдааҕа ыалдьан биирдэ эрэ балыыһаламмыта. 94 сааһыгар Орто дойдуттан бараахтаабыта. Аҕам холку, сымнаҕас, холхуос, сопхуос кыайар-хотор, ыҥырыыга сылдьар туруу хара үлэһитэ этэ. Сэрии сылларыгар күн ахсын 1,5 га сири охсоро диэн этэллэрэ. Көрү-оонньууну сөбүлүүрэ, сороҕор дьээбэлэнэрэ даҕаны. Кини 100 сааһыгар диэри олорбута. Ити барыта 2022 с. тахсыбыт кинигэбэр баар.

Ойор күннээх оҕо сааһым барахсан

I Мэлдьэхси сэттэ кылаастаах оскуолатыгар Мас-Булгунньахха хойутаан да буоллар үөрэнэ киирбитим. Оскуолатааҕы сылларбар математика уонна физкултуура уруоктарын ордук сөбүлүүрүм. Хайыһардыырым, биир бастыҥнара этим. Үөрэппит учууталларбын кэмиттэн-кэмигэр ахтан-санаан ааһабын. Үтүө да дьоннор эбит! Ол кэмнэргэ Харба Атах, Хорообут, Суола, Сото, Бөкө оҕолоро үөрэнэллэрэ. Кыра кылаастартан саҕалаан дуобаттаан, саахыматтаан барбытым. Салгыы Бүтэйдээх орто оскуолатыгар үөрэнэ барбытым. Сүрүннээн «4», «5» сыаналарга үөрэммитим.

Аармыйаҕа

1961 с. Бүтэйдээх оскуолатын бүтэрээт аармыйаҕа ытык иэспин толоро аттаммытым. Владивостокка Чуумпу акыйаан флотугар үс сыл сулууспалаабытым. Араас омуктар быыстарыгар спорт үгүс көрүҥэр ситиһиилээхтик кыттар, уруһуйдуур, суруйар, ыллыыр буолан ытыс үрдүгэр сылдьыбытым.

Хайыһардаан, футболлаан, дуобаттаан, саахыматтаан, волейболлан, сүүрэн, сыал ытан дьонтон инники кэккэҕэ сылдьарым. Эбиитин боксалаһан турабын. Хоту дойду дьоно эргиччи олус сайдыылаах эбиттэр диэн бэлиэтииллэрин истэрим.

Сөбүлүүр, таптыыр дьарыктарым

Тыа сирин оҕото буоламмын кыра оҕо эрдэхпиттэн сибиэһэй салгын, чэбдик ыраас эйгэ ортотугар – окко үлэлээбитим. Чэпчэкитэ да суох буоллар, от үлэтиттэн дуоһуйууну ылабын. 85 сааспар диэри сайын ахсын күөх илгэни сомсон, оттоон-мастаан кэллим.

Санаабар саха сатыыра үксэ сатанар курдук. Ас астыыбын, сир аһыгар сылдьабын, теплицаҕа үүнээйи олордобун, оһох оҥоробун, ат айааһыыбын, бултуубун, балыктыыбын, уруһуйдуубун, маһынан уһанабын, ыллыыбын, үҥкүүлүүбүн, кыралаан байааҥҥа оонньуубун…

Быйыл эмиэ култуура эстэпиэтэтигэр ыллааммын Лауреат аатын ыллым. Төлөпүөнүнэн Интэриниэт көрөбүн, көмпүүтэргэ бэчээттиибин эрээри, атыныгар ыраахпын. Техникаҕа эмиэ син чугаспын. Саппаас чаастара көһүннэҕинэ Кытай “Синтай” тыраахтарын хайа баҕарар ыһан хомуйабын. «Нива» массыыналары сөбүлээн уһуннук илдьэ сылдьыбытым. Билигин кыра дьоҕус омук массыынатын көлө оҥостобун. Өрөспүүбүлүкэҕэ норуот эмчиттэрин түмсүүтүгэр эмиэ баарбын.

Элбэҕи ааҕа, билэ-көрө сатыыбын. Сойуус саҕана үгүс хаһыаттарга, сурунаалларга суруттарар этим. Билигин лаппа аҕыйаан турар. Саамай сөбүлээн «Эркээйи», «Кыым» хаһыаттары сиһилии ааҕабын, 1970-с сыллартан тиһэн ууран иһэбин. Нууччалыы, сахалыы буоллун сөбүлээбит кинигэбин умсугуйан ааҕабын.

Спорт көрүҥнэриттэн дуобаты, саахыматы күн бүгүҥҥэ диэри оонньуубун. Бильярд, остуол тенниһэ, сахалыы остуол оонньуулара – сөбүлүүр дьарыктарым. Сүүс харахтаах дуобакка өрөспүүбүлүкэҕэ сылын ахсын турнир тэрийэн ыытабын. Ону сэргэ коллекциям, судьуйалааһыным, уопсастыбаннай үлэлэрим эбиллэллэр.

Сүрүн тирэҕим – дьиэ кэргэним

Киһи таһаарыылаахтык үлэлииригэр, олоххо тугу эмит ситиһэригэр аттыгар баар чугас дьонуттан тутулуктаах. Онуоха кэргэммэр Мария Васильевнаҕа, оҕолорбор, сиэннэрбэр муҥура суох махтанабын. Дьылҕа хаан 5 кыыһы, 1 уолу бэлэхтээбитэ. Билигин элбэх сиэннэрдээхпин, хос сиэннэрдээхпин. Мин кинилэринэн толору дьоллоохпун. Кинилэр- үрдүккэ кынаттааччыларым, эрчим, күүс-уох биэрээччилэрим.

Дмитрий Васильевич, аны кылгас ыйытыыларбар хоруйдаа эрэ.

-Саамай сөбүлүүр аһылыгыҥ?

-Эттэн-үүттэн оҥоһуллубут бородуукталар, балык, оҕуруот аһа (хаппыыста, сүбүөкүлэ, моркуоп). Иҥэмтиэлээх астар итиннэ бааллар дии саныыбын. Билигин мөлтөх хаачыстыбалаах ас элбээтэ дии саныыбын. Ордук тастан кэлии.

–Сэбиэскэй Сойуус саҕана, кэлин да элбэх сиринэн сылдьан дуобакка судьуйалаһан кэлбитиҥ. Онтон умнуллубат түгэннэр?

-Элбэхтэр. Сойуус кэмигэр Польшаҕа Любляна куоракка дуобакка Европа түһүлгэтин судьуйалыы сылдьабын. Сынньылаҥ күҥҥэ баҕалаахтарга барыбытыгар бильярд күрэхтэһиитин ыыттылар. Бастаатым. Онтон сотору кэминэн остуол тенниһигэр эмиэ кыайдым. Аны собус соҕотох азиат буоллаҕым дии. Сөҕүү бөҕөлөр. Онон Европа чөмпүйүөнэбин (күлэр). Туоһу дипломнарым бааллар.

2008 с. Олимпиада кэнниттэн Пекиҥҥэ Интеллиадаҕа кылаабынай судьуйа бастакы солбуйааччытын быһыытынан сырыттым. Көмөлөһөөччүнэн линияҕа судьуйа Африкаттан негр эдэр уола баара. Маҥнай тылбын отой истибэт, эбиитин сороҕор боруоктаныан баҕарара. Сэниирэ дуу? Биирдэ кыһыйан хапсаҕай албаһынан, илиититтэн тутан баран атаҕын тилэҕэр тэптим. Киһим муостаҕа олоро түстэ. Улаханнык соһуйда, дьулайда быһыылаах. Онтон ыла сүүрэ сылдьар буолбута. Ыҥырдахпына да куттанан буолуо, тэйиччинэн сылдьара. Эдэрбэр култуура эстэпиэтэтигэр хапсаҕайдаһар этим. Таптыыр туттар албаһым этэ. Абыраан турар (күлэр).

-Ыччакка тугу сүбэлиэҥ этэй?

-Билигин атын кэм-кэрдии. Инникигэ сыал-сорук туруорунан бэйэ суолун булунар, чөл ыраас олоҕу тутуһар саха ыччата кэскиллээх буолуоҕа. Уонна билиҥҥи кэмҥэ түмсүүлээх буоларбыт ирдэнэр, ордук эдэр дьон. Сахабыт тыла сүппэтэр диэн баҕалаахпын.

-Дмитрий Васильевич, махтал. Бөҕө доруобуйаны, уһун дьоллоох олоҕу баҕарабын!

Кэпсэттэ Степан АНДРЕЕВ. Майа с.

Петр ПАВЛОВ хаартыскаҕа түһэриитэ.