Мин спорка сыһыаным

Киһи сааһыра быһыытыйан, күнүн арҕаалаан эрдэҕинэ, олорбут олоххун анааран көрөҕүн, ол сиэринэн мин бүгүн киһини эт-хаан өртүнэн сайыннарар, чөл олоххо тардыһыннарар спорт эйгэтигэр кыралаан да буоллар, туохха сыһынным этэй диэн саныыбын…

Оҕо сылдьан төрөөбүт дойдубар, Ытык Бахсы Толоонун сибэккинэн симэммит сыһыытыгар лыахтары эккирэтэн, куула тыатыгар моҕотойу сырсан атах сыгынньах сүүрбүппүт, ынах-сылгы сааҕынан, хаппыт буорунан сэриилэһэн таптарымаары аһара үөрэниибит, илиибитинэн уонна кылгас мас оҕотунан саабылалаһа оонньообуппут, сыралҕан куйааска күҥҥэ уончата төттөрү-таары тиэстэн Эбэбитигэр Дьэҥкиидэҕэ сөтүөлээн чомполоммуппут, биһиги көлүөнэ дьон эт-хаан өртүнэн сайдарбытыгар хайаан да көмөлөспүт буолуохтаах.

Начаалынай кылааска үөрэнэрбэр спорт диэн өйдөбүл суоҕа, физкултуура уруога баара дуу суоҕа дуу? Арай саас, сылгы тоҥмут сааҕынан футбол курдук тэбиэлии оонньуурбутун өйдүүбүн.

Алаҕар аҕыс кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэр кэммэр Ким Михайлович Слепцов диэн сахаҕа сүрдээх үчүгэй спортивнай быһыылаах-таһаалаах, доруобай киһи физруктуу сылдьан, тустуу секциятын үлэлэппитэ. Күрэхтэһиилэргэ кытыннарара. Ыаллыы Мэҥэ Хаҥалас Дьабыыл аҕыс кылаастаах оскуолатын кытта спорка табаарыстыы көрсүһэр үтүө үгэс олохтоммута. Мин тустан кыайар буоларым. Чурапчы Тааттаны кытта холбоһон, Алексеевскай управление буолбут кэмигэр, 1964 с. зона күрэхтэһиитигэр 6-с кылааска үөрэнэ сылдьан хапсаҕайга 36 кг чемпионнаан ылбыт грамотабын үчүгэйдик саныыбын. Тустууну таһынан оскуолабар сахалыы атах оонньуутугар, кылгас сиргэ сүүрүүгэ бастыыр этим.

Мугудай орто оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан тустууга, уһуну ыстаныыга, атах оонньуутугар бастыырым. Онус кылааһы бииргэ үөрэнэн бүтэрбит табаарыстарым Кронников Коля, Хон Ваня диэн үчүгэй спортсмен уолаттар бааллара. Оскуоланы бүтэрэр сылбар, үөрэнээччилэр спартакиадаларыгар сахалыы атах оонньуутугар кылыыга  миэстэлэспитим.

Сэбиэскэй Аармыйаҕа сулууспалыы, Иркутскай куоракка тиийбитим. Байыаннай чааспытыгар спорт бэрткэ сайдыбыт этэ. Үчүгэй спорт заллаахпыт, онно тустуу, бокс, штанга о.д.а. көрүҥнэргэ күрэхтэһиилэр буолаллара. Көҥүл тустууга, боксаҕа икки сыл бэйэм чааспар бастаабытым. Дмитрий Петрович Коркин үөрэнээччитэ, биллиилээх тустуук, оччолорго маастарга кандидат Дима Пахомовы (кэлин маастар буолбута) кытта икки сылы быһа бииргэ табаарыстаһан, күрэхтэһиилэргэ сылдьыбыппыт. Ол курдук, иккитэ корпус күрэхтэһиитигэр Благовещенскай куорат таһыгар ситиһиилээхтик кыттан кэлбиппит. Димам тустууга чемпионнаабыта, мин боксаҕа 2-с миэстэ. Сулууспабытын куорат иһигэр барарбыт, ол үчүгэй этэ.

Биирдэ Иркутскай куорат көҥүл тустууга аһаҕас чемпионатыгар кыттан, Димам эмиэ бастаабыта. Таарыччы эттэххэ, армейскай троеборьеҕа эмиэ Димабынаан ротабыт чиэһин көмүскүүрбүт. Аармыйаҕа сулууспалааһыным өй-санаа, эт-хаан өртүнэн сайдарбат улаханнык көмөлөспүтэ. Сулууспалаан бүтэн кэлэрбэр, көҥүл тустууга уонна боксаҕа бастакы  разрядтаммытым.

Кэлээт, Намнааҕы педучилищеҕа туттарсан, 2-с спецкурска киирбитим. Дьэ манна күөгэйэр күммэр сылдьар киһи үөрэҕи спорду дьүөрэлээн түһүнэн кэбиспитим. Училищеҕа 100, 1000 м сүүрүүлэргэ бастыыр этим. Бастыҥ көрдөрүүм: 100 м – 12,1 с., 1000 м – 2 м 42 с.

Атах оонньуутугар (кылыыга) эмиэ бастыырым. Волейболга, баскетболга курспут училище күрэхтэһиитигэр бастыыра, мин соччото да суох буолларбын, хамаандаҕа киирэн оонньоһорум. Оннооҕор кылыыга 39 м эрэ тахсаны түһэн, Нам оройуонун хамаандатыгар киирэ сылдьыбытым (Чурапчы курдук буолбатах, ол кэмҥэ Намҥа атах оонньуутугар тоҕо эрэ чаҕылхай дьонноро суохтара). Тустууга училищебар бастыырым, оройуон күрэхтэһиитигэр миэстэлэһэ сылдьыбытым. Оттон боксаҕа биллиилээх тренердэр Валерий Кутуковка, Федот Дьяконовка дьарыктаммытым. Нам оройуонугар бастыы, республика „Урожайыгар“ миэстэлэһэ сылдьыбытым да, хомойуох иһин, хааным баттааһына үрдүк буолан, хаста да күрэхтэһиигэ киллэрбэккэлэр, боксабын быраҕарга тиийбитим.

Чурапчыга үлэлиир кэммэр 80-с сыллар саҥаларыгар кыратык дуобатынан дьарыктана сылдьыбытым, бастакы разряды толорбутум да, салгыы дьарыкпын, күрэхтэһиигэ кыттарбын быраҕан кэбиспитим. Оччолорго бииргэ, тэҥҥэ оонньообут уолаттарым билигин бары маастарга кандидаттар.

1981 с. Пионердар дьиэлэригэр фотокружокка оҕолору үөрэтэ сылдьан, Виктор Дмитриевич Захаровы көрсүбүтүм. Виктордыын уруккуттан кыралаан билсэр этибит. Пионердар дьиэлэрин иһинэн бокса секциятын үлэлэтэ кэлбитин кэпсээтэ, уолаттары түмэн Чурапчыбытыгар боксаны таһаарбыт киһи диэн санаалааҕын эттэ, көх-нэм буол диэтэ. Оччолорго төһө да 30 сааспын аастарбын, табаарыһым тылын ылынан, үлэм кэнниттэн залтан арахпат буоллум. Оскуола оҕолорун секцияҕа үөрэтэрин таһынан, киэһээтин уолаттары түмэн дьарыктаабытынан барбыта.

Киэһээ 10-11 чааска дылы дьарыктанан баран, Яковлев Ганялыын аргыстаһан дьиэлиирбит. Ганя интернат томторугар, мин Мурун Тыымпыйага олорорбут. Виктор анал бокса тренерэ үөрэхтээх буолан, сүрдээх үчүгэйдик, бары методиканы тутуһан дарыктыыра. Иккитэ республика „Урожайыгар“, биирдэ республика чемпионатыгар кыттыбыппыт, хаста да табаарыстыы көрсүһүүлэри оҥорбуппут. Ити кэмҥэ Чурапчы оройуонун боксаҕа хамаандата инники күөҥҥэ тахсыбыта. Мин хамаанда туһугар, өйөбүл буолан кыттан иһэрим. Син очко биэрэрим.

Биирдэ республика чемпионатыгар финалга Яковлев Ганябыт Артур Пахомовы (Георгий Балакшин тренерэ) кытта көрүстэ, оччолорго Артур республикаҕа күүстээх охсуулардаах боксерунан биллэрэ. Бастакы рауҥҥа Артур харса суох кимэр… сыыйа биһиги Ганябыт былааһы ылан барар уонна кыайыыны ситиһэн, республика чемпиона буолар. Дима Новгородовпыт иккис миэстэни ылан үөрүүбүтүн өссө үрдэппитэ, мин иккис киирсиибэр   хааспын быһа оҕустаран туораабатаҕым буоллар, баҕар үһүс миэстэ буолуох киһи хаалбытым.

Дьэ, ити курдук, улахан спортсмен да буолбатарбын, бэйэм кыахпынан спорт араас көрүҥэр сыстан, кыттан – активнай позициялаах олорон кэлбитим, олохпор атын да хайысханан дьарыктанарбар, үлэлиирбэр көмө-тирэх буоллаҕа. Ким спорду кытта доҕордоспут – ол бары өртүнэн элбэҕи сүүйэр диэн бигэ санаалаахпын.

Суруналыыс быһыытынан улуустарга, куоракка буолбут элбэх күрэхтэһиилэри, спортсменнары хаартыскаҕа түһэрдим, сырдаттым, архыыппар хааллардым.

Григорий ТУРАНТАЕВ – Чолбон, Чурапчы улууһун уонна нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Саха Республикатын култууратын туйгуна, Россия худуоһунньуктарын айар сойууһун уонна Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Саха Республикатын уус-уран оҥоһуктарга маастара, СР спордун бэтэрээнэ, үлэ бэтэрээнэ, кыраайы үөрэтээччи.