Никита Попов сырдык аатыгар

“Хайыһардьыт буолаары ананан төрөөбүт киһи” диэн Никита Тимофеевич Попов туһунан “Кынаттаах кэриэтэ дайара” 2023 с. тахсыбыт кинигэҕэ тренерэ СГУ-га (СВФУ) физкултуураҕа уонна спорка институтугар өр сылларга преподавателинэн үлэлээбит Алексей Николаевич Пестряков суруйбут ыстатыйатын ааҕааччыларга билиһиннэрииттэн саҕалаабыт.

“Саха государственнай университетыгар үлэлиир сыллларбар, сүрүннээн физкултуура уруогун биэрэрим таһынан, хайыһарга устудьуоннары эрчийбитим. Саха сирин тоһуттар тымныы кыһыныгар хайыһарынан чахчы баҕалаах уонна тулуурдаах дьон дьарыктаналлара. Үгүстэр тымныы түстэ да, эрчиллииттэн сүтэн хаалаллара. СГУ-га үлэлээбит сылларбар син балачча элбэх устудьуон утумнаахтык дьарыктанан республикаҕа биллэр хайыһардьыттар буолбуттара.

Ол курдук, дьарыктаабыт оҕолорбуттан хайыһарга республика чемпионнарынан, призердарынан араас сылларга буолбуттара: Уус-Алдантан Константин Данилов, Мэҥэттэн Никита Попов, Мария Бочкарева, Дьокуускайтан Ольга Антонова, Андрей Но­рин, Чурапчыттан Валентина Протодьяконова, Сунтаартан Лидия Максимова, биатлоҥҥа Николай Костромин, Руслан Баишев, Андрей Лугинов.

Кинилэртэн биир бастыҥнарынан Никита Попов этэ. Бу орто дойдуга киһи иккистээн хатыламмакка айыллан төрүүр. Никита этэ-сиинэ, быччыҥнарын үлэтэ, майгыта хайыhap курдук ыарахан дьарыкка, кини уустук техникатыгар ананан айыллыбыт курдуга. Кини хайыһар дьарыгын таба тайанан бэйэтин кэмигэр хайыһарынан сүүрүүгэ үрдүк ситиһиилэммитэ, Саха сирин бастыҥ хайыһардьыттарын ахсааныгар киирбитэ. Никита хайыһарга ситиһиилэригэр айылҕаттан бэриллибит кыаҕа, оскуолаттан дьарыктаммыт буолан хара маҥнайгыттан ноҕуруусканы улаханнык ыарырҕаппакка уйар тулуура-дьулуура уонна хайыһарга сүүрэр сөптөөх техниканы оскуолатааҕы физкултуура учуутала Анатолий Никитич Аргунов такайыытынан кэмигэр баһылааһына суолу аспыта.

Бэйэтэ аҕыйах саҥалаах, симик тыа сирин уола наадалаах түгэннэргэ тыыллан-хабыллан турара, күрэхтэһэр дистанциятыгар кыаҕын-күүһүн сөпкө аттаран сүүрэрэ, кини университет хайыһардьыттарыгар лидер буоларыгар көмөлөспүтэ буолуо дии саныыбын. Хайыһарынан сүүрэригэр хараҕа мөлтөх буолан, ачыкы кэтэрэ мэһэйдиирэ. Тымныыга ачыкытын тааһа ордук сыырга кырыарар буолан, сыыр түһүүтүгэр сүүрэр тэтимин бытаардарга күһэллэрэ, үчүгэйдик көрбөккө охтор да түгэннэрэ бааллара. Итини ачыкы кэтэр үгүс хайыһардьытгар билбит эрэйдэрэ.

Кыһынын, эрчиллии кээмэйин толороору -45°С кыраадыска диэри хайыһардыырбыт. Тымныы ыйдарга Сайсары күөлүгэр суол тэлэн, маһынан кыра-кыра сыырга тахсыы, түһүү оҥорон эрчиллэрбит. Сороҕор суолбутун прожекторынан тыктаран киэһэ xapaҥаҕa дьарыктаныы буолара. Оҕолорум тоһуттар тымныыга xapaҥаҕa хайыһардаан баран, сирэйдэригэр кэппит таҥас мааскалара бүтүннүү кырыа буолан спортзалга хоочугураан киирэллэрин билигин да субу баар курдук саныыбын.

Никита студенческай спартакиадаҕа хас да спорт көрүҥэр факультетын чиэһин көмүскүүрэ. Арай атах оонньуутугар быччыҥа бытаан буолан кыттыбат этэ. Дьарык кэнниттэн түргэнник чөлүгэр түһэрэ, ол иһин сарсыҥҥы күнүгэр эрчиллэр сэниэлээх буолара. Өрөбүллэргэ дьиэтигэр таҕыстаҕына ыйааһына 2-3 киилэ эбиллэн кэлэрэ эбии дьарыгы-эрчиллиини ирдиирэ. Техникатыгар хайыһардьыт атылын саамай наадалаах кэрчигин – сиртэн тэбиниини олус сөпкө, күүһүн харыстаан, кэмнээн толороро. Ол иһин сыыр тахсыытыгар хайыһары төлө тэптэрбэккэ тахсара. Көнө сиргэ атаҕынан да тэбиниигэ, илиитинэн да анньыныыга сэниэлээхтик хамнанара, ордук чигдитийбит хайыһар суолугар табыллан сүүрэрэ. Ол иһин сымнаҕас хаарга табаарыһыгар Костя Даниловка баһыйтарара. Костя сымнаҕас хаарга хайдах эрэ сэрэнэн, бигээн тэбинэрэ. Дьэ итинник, ис-иһигэр киирдэххэ хайыһар техникатын арааһа, дьиибэтэ-дьээбэтэ.

Республика таһынааҕы куоталаһыылар иннинэ, уһаатаҕына икки нэдиэлэ «сбор» диэн ааттаан эрчиллэрбит улахан туһаны аҕалбат этэ да, хата сааскы куоталаһыыларга туһалыыра. Саҥардыы хамсыыр буолан эрдэхтэринэ хаарбыт ууллан хаалара. Оччолорго үөрэтии сүрүн ирдэбилэ: «Бэйэлэрин идэлэригэр дириҥ билиилээх уонна үлэлииргэ бэлэм дьону иитэн таһаарыы» диэн этэ. Ол иһин преподавателлэр студеннар спордунан дьарыктаналларын соччо туһалааҕынан аахпат, биһирээбэт этилэр. Хайыһардьыттарым сайынын практика кэнниттэн каникулларыгар дьонноругар окко көмөлөһө тахсаллара. Кинилэр, олоххо ону-маны толкуйдуур буолбут дьон, хайыһарынан үөрэх быыһыгар дьарыктаналлара. Ону сыыһанан аахпакка, баар ирдэбилгэ сөп түбэһиннэрэн дьарыктанарбыт. Үчүгэй сүүрэр тэрилинэн (хайыһар, хаалык) хааччыллан, сылы быһа эрчиллэллэрэ эбитэ буоллар, ситиһиилэрэ да лаппа үрдүк буолуохтаах этэ. Кэлиҥҥи сылларга сахалар уһун кэмҥэ сүүрүүгэ, марафоҥҥа көрдөрүүлэрэ сүрдээҕин тупсан иһэр. Итинник уһун сиргэ хайыһарынан сүүрүү баара буоллар Саха сирин хайыһардьыттара быдан инники кирбиигэ сылдьыа этилэр. Никита онно ситиһиитэ үрдүк буолуо этэ дии саныыбын.

Сезон бүттэҕинэ, Маай бырааһынньыктарыгар сылын ахсын Чочур Мырааҥҥа маевкалыы тахсар этибит. Билигиҥҥи өйдөбүлүнэн, шашлыктыы диэн буолара буолуо. Оҕолор онно сылдьалларын олус диэн сөбүлүүллэрэ. Билигин да махтана саныыллар. Хайыһар сезонун сабыы курдук буолара. Сезон устата ситиһиллибит түмүктэри ырытыы буолара, инники былааннар торумнаналлара. Уонна дьэ араас күрэх, оонньуу, мээчик… Университеты бүтэрэр студеннарбытын үгэс курдук эҕэрдэлээһин, дипломнарын этэнҥҥэ көмүскүүллэригэр, үчүгэй үлэһит буолалларыгар элбэх баҕа санаа этиллэрэ.

Алексей Николаевич Пестряков, хайыһарга СССР спордун маастарыгар кандидат, Саха сирин хайыһарга уонна биатлоҥҥа хас да төгүллээх чемпиона, СГУ хайыһарга сүүмэрдэммит хамаандатын тренерэ, Учууталлар учууталлара, РФ үрдүк үөрэҕин бочуоттаах үлэһитэ, СР физическэй култуураҕа уонна спорка туйгуна, СР XX үйэҕэ спорка лауреата”.

Күрэхтэһии кыайыылаахтарынан буоллулар…

Муус устар 4 күнүгэр Тараҕай нэһилиэгигэр, Табаҕаҕа, быйылгы Мэҥэ Хаҥалас улууһун хайыһарга күрэхтэһиитэ ССРС спордун маастарыгар кандидат, Саха сирин элбэх төгүллээх кыайыылааҕа Попов Никита Тимофеевич сырдык аатыгар тэриллэн ыытылынна, Күрэхтэһии үөрүүлээх аһыллыытыгар улуус хайыһар спордун федерациятын салайааччыта Ил Түмэн депутата Находкин Андрей Михайлович, Н.Т. Попов аймахтарын ааттарыттан быраата Попов Юрий Тимофеевич, Тараҕай нэһилиэгин аҕа баһылыга Порядин Юрий Афанасьевич күрэхтэһии кыттыылаахтарын  эҕэрдэлээтилэр.

Күрэхтэһии нэһилиэктэр уонна оскуолалар икки ардыларыгар комплекснай спартакиада чэрчитинэн хамаанданан бэрт эрийсиилээхтик барда.

Эдэр эр дьоҥҥо РФ спордун маастарыгар кандидат, өрөспүүбүлүкэ хас да төгүллээх чемпиона Николай Зыков (Алтан) бастаата, иккис Сергей Заровняев (3-с Мэлдьэхси), үһүс  Семен Оконешников (Нөөрүктээйи), дьахталларга Мира Павлова (Хаптаҕай), РФ спорка маастарыгар кандидат, өрөспүүбүлүкэ чемпиона Ирина Иванова (Майа), Валерия Кривогорницына (Нөөрүктээйи) үс бастакы миэстэлэри ыллылар.

Хамаанданан миэстэни таһаарыыга бэтэрээн эр дьоҥҥо маастарга кандидат Яков Попов  (Төҥүлү), Эдуард Петров (Нөөрүктээйи), Николай Яковлев (3-с Мэлдьэхси), дьахталларга Сардаана Павлова  (Нөөрүктээйи), Саргылаана Гоголева (Майа), Дарья Попова (Хара) миэстэлэстилэр.

Балаһыанньа быһыытынан саастаах бэтэрээннэргэ аһаҕас күрэхтэһии ыытылынна, атын улуустартан, Дьокуускай куораттан хайыһардьыттар кытыннылар. 55-64 аҕам саастаахтарга Вячеслав Яковлев (Хаҥалас), Эдуард Петров  (Нөөрүктээйи), Василий Кононов  (Майа), 65-тэн үөһээ саастаахтарга Николай Яковлев (3-с Мэлдьэхси), Афанасий Илларионов (Хара), Василий Аммосов (Уус Алдан), дьахталларга Лидия Аргунова  (Дьокуускай), Светлана Прокопьева (Дьокуускай), Оксана Сергеева (3-с Мэлдьэхси). Василиса Слепцова  (Дьокуускай), Дарья Попова (Хара), Валентина Саввина (Дьокуускай) кыайыылаахтарынан буоллулар.

Хамаанданан нэһилиэктэр ылбыт миэстэлэрэ: I бөлөххө Нөөрүктээйи, Майа, Төҥүлү, Хара, Хаптаҕай, II бөлөххө Тиэлиги, Дьабыыл, Тараҕай, Мэҥэ, Матта, 1-кы Баатара, Хорообут, Алтан; III бөлөххө 3-с Мэлдьэхси, Чыамайыкы, Мэлдьэхси, Ороссолуода.

Оскуола үөрэнээччилэригэр

“Манчаары сиэттэрэ” улуус комплекснай спартакиадын программатынан күрэхтэһиигэ 24 оскуолаттан 101 уол, 106 кыыс, барыта 207 оҕо кытынна, 2007- 08 сыллаах уолаттар 3 км., кыргыттар 2 км., 2009-2010 с.с. уолаттар  3 км., кыргыттар 2 км., 2011-2012 с.с. уолаттар 3 км., кыргыттар 2 км., 2013 онтон кыра саастаах уолаттар 2 км., кыргыттар 1 км сүүдүлэр.

Биирдиилээн кыайыылаахтарынан уонна призердарынан буоллулар (ылбыт миэстэлэринэн) 2013 онтон кыра саастаах кыргыттарга уонна уолаттарга: Арина Бочкарева (Ороссолуода), Настя Зыкова (Хаптаҕай), Ангела Зыкова (М.Е. Попов аатынан А-Бэстээх), Вадим Огушаев (Хаптаҕай), Сайаан Заровняев (Томтор), Юра Попов (Ф.Г. Охлопков аатынан Майа);

2011-2012 с.т. Алина Терентьева (Хаптаҕай), Алена Иванова (Төҥүлү), Туйаара Шамаева (Павловскай), Ильдар Оконешников (Томтор), Ярослав Дмитриев (Майа лицей), Юра Оконешников (Павловскай);

2009-2010 с.т. Кира Антонова  (Павловскай), Айыына Николаева (Майа лицей), Күннэй Дьячковская (Хаптаҕай), Павел Алексеев (Табаҕа), Эркин Егоров (Павловскай), Денис Слепцов (Хаптаҕай);

2007-2008 с.т. Айыллаана Филиппова  (Павловскай), Нина Егорова (Павловскай), Маша Барабанова (Майа лицей), Артем Иванов (Павловскай), Гена Пак (Павловскай), Шестаков Юра (Төҥүлү).

4х1 км кыргыттар эстафеталарыгар 1 м. Павловскай, 2 м. Хаптаҕай, 3 м. Майа лицей. 4х2 км уолаттарга 1 м. (Павловскай), 2 м. (Хаптаҕай), 3 м. (Майа лицей).

Хамаанданан түмүккэ 1 бөлөххө: 1 м. Павловскай, 2 м. Хаптаҕай, 3 м. Майа лицейэ.

2 бөлөххө: 1 м. (Мэлдьэхси), 2 м. (Тумул), 3 м. Тиэлиги. 3 бөлөххө: 1 м. Томтор, 2 м. Чыамайыкы, 3 м. Ороссолуода.

Миэстэлэспит уонна кыайыылаах хайыһардьыттар Н.Т. Попов дьиэ кэргэниттэн, аймахтарыттан, доҕотторуттан сыаналаах бириистэри, харчынан бэриэмийэлэри туттулар. Тараҕай нэһилиэгэ, Табаҕа орто оскуолатын коллектива  күрэхтэһиини үчүгэй тэрээһиннээхтик ыыппыттарын, хайыһар суолун физкультура учуутала Михаил Федорович Алексеев олус үчүгэйдик оҥорон, бэлэмнээн күрэхтэһии үрдүк таһымҥа ааспытын кылаабынай судьуйа В.А. Кононов бэлиэтээтэ.

Никита Попову хайыһар спордугар угуйбут, үөрэппит учуутала уонна таайдара, педагогическай үлэ уонна спорт бэтэрээнэ, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Мэҥэ Хаҥалас улууһун уонна Тараҕай нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, 87 саастаах Александр Никитич Аргунов сиэнин кэриэһигэр анаммыт күрэхтэһиини көрөн астынна. Никита Тимофеевич Попов бииргэ төрөөбүт быраата, эмиэ хайыһардьыт Юрий Попов күрэхтэһиини республикатааҕы таһымнаах ыытыахха сөп эбит диэн бэйэтин санаатын эттэ.

Милан Илларионов, Афанасий Илларионов.

Күрэхтэһии көрдөрүүтэ:

Бэтэрээн-дьахталлар: 1. Павлова Сардаана (Павловскай), 2. Аргунова Лидия (Чысхаан), 3. Гоголева Саргылана (Майа), 4. Слепцова Василиса (Чысхаан), 5. Прокопьева Светлана (Чысхаан), 6. Попова Дарья (Хара), 7. Сергеева Оксана (Томтор), 8. Слепцова Мария (Төҥүлү), 9. Петрова Ольга (Россолода), 10. Шестакова Мария (Хоробут), 11. Саввина Валентина (Чысхаан), 12. Кириллина Елена (Чыамайыкы), 13. Макарова Марфа (Тиэлиги), 14. Яковлева Александра (Табаҕа), 15. Иванова Татьяна (Балыктаах), 16. Стручкова Матрена (Матта), 17. Йой Мария (Нуораҕана), 18. Михайлова Ирина (Мэлдьэхси).

Эр дьон-бэтэрээннэр: 1. Попов Яков (Төҥүлү). 2. Яковлев Вячеслав (Хаҥалас), 3. Петров Эдуард (Павловскай), 4. Яковлев Николай (Томтор), 5. Спиридонов Василий (Павловскай), 6. Кононов Василий (Майа), 7. Бурцев Мичил (Нам), 8. Илларионов Афанасий (Хара), 9. Аммосов Василий (Уус Алдан), 10. Прибылых Василий (Хорообут), 11. Апросимов Дмитрий (Майа), 12. Уваровскай Василий (Табаҕа), 13. Ефимов Николай (Нуораҕана), 14. Дьячковскай Юрий (Чыамайыкы), 15. Петров Андрей (Мэлдьэхси), 16. Федоров Егор (Тиэлиги), 17. Степанов Володя (Чыамайыкы), 18. Павлов Владислав (Матта), 19. Филиппов Петр (Россолода). 20. Захаров Михаил (Балыктаах), 21. Аргунов Гаврил (Бэдьимэ).

Дьахталлар: 1. Павлова Мира (Хаптаҕай), 2. Иванова Ирина (Майа), 3. Кривогорницына Валентина (Павловскай), 4. Бугаева Анна (Төҥүлү), 5. Тайшина Алина (Томтор), 6. Яковлева Аграфена (Тиэлиги), 7. Максимова Елена (Хара), 8. Васильева Алина (Дьабыыл), 9. Слободчикова Наина (Балыктаах), 10. Павлова Светлана (Россолода), 11. Габышева Зинаида (Табаҕа), 12. Елисеева Уруйдаана (Чыамайыкы), 13. Шергина Уруйдаана (Бэдьимэ), 14. Романова Александра (Мэлдьэхси), 15. Маркова Ньургуяна (Матта).

Эр дьоннор: 1. Зыков Николай (Алтан), 2. Заровняев Сергей (Томтор), 3. Оконешников Семен (Павловскай), 4. Неустроев Тарас (Бэдьимэ), 5. Захаров Миша (Майа), 6. Попов Матвей (Майа), 7. Алексеев Юрий (Тиэлиги). 8. Иванов Анатолий (Нуораҕана), 9. Иванов Марк (Мэлдьэхси), 10. Заровняев Александр (Төҥүлү), 11. Терентьев Егор (Хара), 12. Кириллин Дмитрий (Чыамайыкы), 13. Шепелев Вадим (Балыктаах), 14. Марков Гаврил (Матта). 15. Кириллин Николай (Россолода), 16. Мохначевскай Иван (Балыктаах), 17. Самарысов Станислав (Табаҕа).