Күннээх көҥүл дуолга, дьылбыт кэрэ түгэнигэр чөл-чэгиэн олох түстэннэ

// Хатаска 11-с төгүлүн “Байанай” күрэҕэ буолан ааста

Ситиһиилээх, ураты туспа суоллаах-иистээх, күүстээх-кыахтаах, өркөн өйдөрүн күүһүнэн дуобат хараҕын ойуураах куобаҕы сонордуур курдук суоллаан, тэгил дойдуларга тэҥнээхтэрин булбатах, аан ойуга ааттаахтарын атаралатар угаайылаах, орто дойу ордуктарын оҕуруктаах өйүнэн доҕолоҥнотор үтүөкэн дьонноох буолуу түөрэҕэ төрөөбүт төрүт дойдубутугар, улааппыт ийэ сирбитигэр баара чуолкай.

Атыннык эттэххэ, ааттаах-суоллаах дьону иитэн таһаарарга төрөөбүт сиргэ таптал, омугун сиэрин-туомун билии, ону тутуһуу, бэриниилээх, дойдумсах буолуу, айылҕаҕа муҥутуур чугас олус улахан суолталаах. Онно хайаан даҕаны олоҥхоҕо ойууланар уолугунан тыыммыт уол оҕо одьунааһа, тойукка туойуллубут, хоһооҥҥо хоһуллубут хоһуун быыппастар былчыҥнааҕа, уостан уоска сылдьар номох курдук ийэ буорга тайаммат бөҕөс буолара ирдэниллибэт. Онно олох суола саҕаланыаҕыттан айылҕалыын алтыһыы, удьуор утумун бэрсиһии, майгылаах бастыҥа буолуу наада.

Инньэ гынан  2012 сыл олунньу 17 күнүгэр оччотооҕу Ил Дархан Егор Борисов 1224 №-дээх ыйааҕынан Саха сирин булдун харыстааһыны сайыннарар, сиэрдээхтик бултааһын үгэһин утумнуур, ытык булчуттар билиилэрин, сатабылларын тарҕатар уонна туһанар, көҕүлүүр сыалтан Хатаспыт нэһилиэгэр  бу үөһээ этиллибити ыһыктыбаттыы тутуһарга туһуламмыт 11-с сылын ыытыллар “Байанай” күрэҕэр быйыл даҕаны дьоҕурдаахтар кыайыы суолун тобуллулар, сатабыллаахтар аатырдылар, талааннаахтар аһылыннылар.

Быйылгы күрэххэ хамаандалар Хатаска үлэлиир-хамсыыр тэрилтэлэртэн хомулунна. Манна чорботон уонна астынан туран этэр буоллахха, бу күрэх үөһээ салайааччылартан дуу, салайар тэрилтэлэртэн дуу соҥнонон кэлбэтэҕэ, хара саҕаланыаҕыттан күн бүгүҥҥүгэ диэри норуот бэйэтин баҕатынан (эдэр ыччаппытынан сирэйдэнэн – Никифоров П.А., Окороков М.С. уо.д.а) уонна олохтоох дьаһалта өйөөһүнүнэн ыытыллар.

Дьэ уонна туран биэрбит чаҕыл уоттаах күнү-дьылы баттаһа, күрэхпитин саҕалаатыбыт.

Аптамаат сааны ыһыы-хомуйуу

Маҥнайгы түһүмэх – аптамаат сааны ыһыы-хомуйуу. Судьуйа быһааран, көрдөрөн биэрдэ, «саһа сытар» ыстарааптыыр сөкүүндэлэр ханна баалларыгар болҕомтотун уурда. Имигэс илиилээх, түргэн хамсаныылаах, кыраҕы харахтаах Хатас орто оскуолатын хамаандата бастаата, тилэх баттаһа “ИП” онтон 8 нүөмэрдээх баһаарынай чаас хамаандалара таҕыстылар.

Буурдааһын

Иккис түһүмэх – буур диэн анал тимир тэрилинэн үс сиринэн мууһу алларыы. Бу көрүҥ илии-атах, сис былчыҥнарын күүрүүтүн-налыйыытын таба туһанан, тыынардыын-хамсанардыын биир тэтимҥэ киириини ирдиир. Оттон хаартыскаҕа, видеоҕа түһэрээччилэргэ көрүөхтэн кэрэ кадрдары бэлэхтиир түгэн. Бу күрэххэ бэйэ дьарыгынан дьарыгырар, үлэлиир-хамсыыр “ИП” хамаандата тэҥнээҕин тэҥнээҕин булбата, Оҕо спортивнай оскуолатын, Ситим айымньы дьиэтин холбоһуктааххамаандата да хаалсыбата, кинилэри тилэх баттаһа Хатастааҕы «Сахатранснефтегаз» таҕыста.

Ойбону алларыы

Ойбону алларыы – саха омук былыр-былыргыттан илдьэ сылдьар сатабыла, кэпсиир-сэһэргиир, көрдөрөр үгэһэ. Манна хамаандалартан иккилии киһи халыҥ мууһу көйөн, ойбон аллардылар. Ирдэбил быһыытынан, кээмэйдэммит тэрил ойбонноругар босхо киирэн тахсыахтаах. «ИП» хамаандата манна даҕаны иннигэр кими да түһэрбэтэ. «ПЧ-8» иккистээтилэр, Оҕо спортивнай оскуолатын, Ситим айымньы дьиэтин холбоһуктаах хамаандата үһүскэ тахсан үөрдүлэр-көттүлэр.

Массыынаны соһуу

Бу түһүмэххэ хамаанданан өйдөһүү-өйөһүү, күүһү-уоҕу тэҥҥэ үллэрэн биир тэтимҥэ киирии оруола улахан. Лидердэрбит уларыйдылар, кэнники испит хамаандалар хайдах эрэ сэргэхсийдилэр, бэйэ бодотун тардыныы буолла. Түмүккэ «ПЧ-8» бастаата, «ХОО» – иккис, «ДЮСШ, ДДТ» – үһүс.

Кутаа уоту оттуу, чэйи оргутуу

Күрэхтэһиибит биир саамай ыһыылаах-хаһыылаах, хамсаныылаах, тиритиилээх-хорутуулаах, кыайан иһэн хотторуулаах, хотторон иһэн кыайыылаах түһүмэҕэ – кыс хаары киэр хаһыйан, кутаа оттон, чэй өрүүтэ. Ким хайа иннинэ “ИП” кутаата өрө күүдэпчилэнэн умайбыта, хойуу буруота унаарбыта сол курдук бастаан оргутта; ХЭГУ иккистээн сэргэхсийдэ, ПЧ-8 үһүстээтэ.

Буулдьанан ытыы

Саха киһитэ оччоттон баччаҕа диэри тииҥи харахха түһэрэрин туһунан уос номоҕор сылдьар. Быйылгы ытыыга дьыаланы биирдэ-иккитэ табыы быһаарда. Урукку сыллар фавориттарыгар ситиһии мүчүк гыммата. «ИП» хамаанда ылбыт тэтимин ыһыктыбакка, бу да көрүҥҥэ бастаата, «ХЭГУ» бу түһүмэххэ иккис буолан үөрдүлэр. Үһүс ПЧ-8 таҕыста

Түмүк

«Байанай» күрэхпит түмүктүүр тургутуута – аҕыс түһүмэхтээх эстафета көрөөччүлэри даҕаны, кыттааччылары даҕаны сэниэлэрин ылла. Көрөөччү «ыалдьар» ыһыытын, кыттааччы күүрээнин барытын дьүүллээччи чиэстээхтик уйан, кыларыйан турар кырдьыгы тутан турда. Манна эмиэ күрэхпит хаарты оонньуутун курдук күүтүллүбэтэх   түгэннэрэ бааллара тэрээһини сытыырхатта уонна күрэхтэһээччилэр бүтэһиккэ диэри киирсиилэрин көрдөрдө.

Ити курдук уопсай түмүккэ «ИП» кыайыы өрөгөйүн биллэ, иккис миэстэ – «ХОО», үһүс миэстэ – «ДЮСШ+ДДТ» хамаандалар. Бириистэр сыл аайы үгэс курдук ботуччулар, уу харчынан даҕаны бэлиэтэннилэр, араас анал бириистэри даҕаны туттулар.

-Спонсордааһын дьон көҕүн өйүүр-өйдүүр, кыайыыга кынаттыыр үтүө быһыы-майгы.  Кинилэрр тустарынан махтанан туран сырдатар буоллахха маннык. Хас биирдии көрүҥ аайы тус туһунан бириис булуу уустугун уонна олус махталлааҕын өссө бэлиэтээн туран биир да “Байанай” күрэҕин көтүппэккэ дьоһун бириистэри туруорар Хатаспыт олохтооҕо Алексеев Ньургун Николаевич бу да сырыыга бэртээхэй бэлэхтэри оҥордо – смарт чаһыыны, ДАРТС оонньуулары ылбыттар биллэн туран үөрдэхтэрэ. Манна даҕатан эттэххэ, Ньургун Николаевич Хатаска олохсуйуоҕуттан биир да сылы (отучча сыл) көтүппэккэ араас элбэх тэрээһиннэргэ, күрэхтэргэ, көрүүлэргэ дьон-сэргэ көҕүн өйүүр-өйдүүр.

-Суоппардар түмсүүлэрэ биһиэхэ Хатаска хас даҕаны баар – таксилар, бэтэрээн суоппардар, ассенизаторскай массыыналаахтар, ыраах айаҥҥа сылдьааччылар уо.д.а. Бу сырыыга ассенизаторскай массыыналаахтар барыта холбоон 10000 сууммалаах көмөнү оҥордулар. Бу сырыыга сүүрээччи-көтөөччү, сөбүлэҥи ылааччы Горохов Евгенийга тус бэйэтигэр эмиэ үтүөнү-кэрэни баҕарабыт.

-Хатаска булт-алт, төрүт үгэс түмсүүлэриттэн биир саамай түмсүүлээх, сомоҕолоһуулаах түмсүү “Хатас булчуттара” диэн түмсүү буолар. Кинилэр уон тыһыынчалаах бириистэрин өйдөһүү-өйөһүү, күүһү-уоҕу тэҥҥэ үллэрэн биир тэтимҥэ киирии түһүмэҕэр кыайбыт (массыынаны соһууга) хамаана ылан үөрэ-көттө

-Петров Сергей Сергеевич диэн ИП эмиэ 10000 солкуобайдаах бирииһэ 5000 солкуобайынан иккитэ туттарылынна.

-Нэһилиэкпитигэр уһуннук үлэлээбит маҕаһыыннартан биирдэстэрэ Алексеева Анастасия Николаевна салайааччылаах “Сандал” маҕаһыын бу да сырыыга туора турбата. Уопсайа 6000 солкуобайдаах бирииһи туруорда.

-Дьокуускай куоракка баар “Егерь” маҕаһыынтан саас баччаларга бириис көрдөһөөччү төһө элбэҕин сэрэйэбит эрэ буоллаҕа, ол да буоллар кинилэр биһиэхэ эмиэ хаһан да аккаастаабаттар, быйылгы бириистэрэ эмиэ бэртээхэйтэр, олус нааалаахтар.

-Бурцев Семен Петрович салайааччылаах “Бадаар” маҕаһыын бултка-алтка илдьэ сылдьарга табыгастаах бириистэри туруоран дьон махталын ылыан ылла.

-Норуот итэҕэлин ылан Дьокуускай куорат Дууматыгар дьокутаатынан талыллан айымньылаахтык үлэлии-хамсыы, сүүрэ-көтө, була-тала, туруорса сылдьар “Ситим” айымньы дьиэтин дириэктэрин солбуйааччы, элбэх оҕолоох ыал аҕа баһылыга, уопсастыбаннай хамсааһын биир чаҕылхай киһитэ Алексей Дмитриевич Осипов бэйэтэ хамаандаҕа киирэн кыттыыта уонна биир көрүҥҥэ сүрүн бирииһи туруорбута хайҕаллаах уонна махталлаах суол.

-Алексей доҕоро атаһа, биһиги дьокутааттарбытын кытта куруутун биир сыарҕаҕа олорсон күүс-көмө, көх-нэм буолар бары да сөбүлүүр ыччаппыт Иван Владимирович Салатюк эмиэ бириис туруортаата.

-Бэйэлэрин сүрүн үлэлэрин таһынан Ил Түмэн түбүктээх үлэтигэр таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар Ил Түмэн дьокутааттара Егоров Владимир Анатольевич, Федоров Валерий Иннокентьевич Хатаспыт нэһилиэгин сайдар-үүнэр саҕахтарын арыйсаллар уонна бу курдук араас таһымнаах тэрээһиннэрбит сүрүн спонсордара буолаллар (“Сатабыл” күрэхпит, Гор.Дума дьокутааттарын кытта кыттыһан театрбыт норуоунай аатын көмүскээһинигэр барыытыгар, бэтэрээннэри сынньатыыга, спортивнай күрэхтэргэ, Баҕа санаа ейлкатыгар уо.д.а.).

-Дьэ уонна хамаанданан түмүккэ ботуччу бирииһи туттарбыт биир дойдулаахпыт, үлэҕэ-хамнаска дьиҥ-чахчы буһан – хатан, араас моһоллору туораан төрөөбүт сирин сайдыытыгар-үүнүүтүгэр үгүс үтүөлээх Павлов Александр Михайловичка махталбыт муҥура суох.

-ИП Рожин Иван Гаврильевич ИП Платонов Виктор Викторович көмөлөрүн, өйөбүллэрин бэркэ диэн билэбит. Бу да сырыыга туора туран хаалбатылар.

-Самаан сайын уйгутун сомсорго уу-хаар боппуруоһун быһаарсааччы, нэһилиэкпит ыраас, чэбэр  буолуутугар кылааттаах Сергей Сергеевич Пимонов бирииһэ эмиэ сыалай хамаандаҕа тигистэ.

-Бу тэрээһиммит биир сүрүн спонсора Андросов Николай Михайлович буоларын бэлиэтээн, чопчулаан этэбит. Сылын ахсын күрэхпит музыкальнай киэргэтиитэ, комментатор саҥата-иҥэтэ, биллэриилэр уо.д.а. кини аппаратуратын нөҥүө буолар.

-Быйылгы күрэҕи өйөөбүт тэрилтэлэрбит салайааччыларыгар ХОО дириэктэрэ – Слепцов Николай Владимировичка, ДЮСШ 7 дириэктэрэ Баишев Анатолий Михайловичка,Ситим айымньы дьиэтин дириэктэрэ Стручкова Саргылана Тарасовнаҕа, ХЭГУ начальнига – Ылахов Петр Ильичка, ПЧ8 салайааччыта Рожин Семен Константиновичка, ИПлары хомуйбут Дьокуускай куорат Аҕа уонна уол күрэҕин призера Тихонов Василий Васильевичка туспа махтал. Манна даҕатан эттэххэ Анатолий Михайлович, Петр Ильич, Василий Васильевич, Семен Константинович тус бэйэлэрэ кыттыбыттара өссө ураты сэргээһини, кэрэхсэбили ылыан ылар.

– ТК Автовектор ХЭХ Яковлев Артём Дмитриевич дириэктэрэ тырахтарыыс Докторов Леонтий Леонтьевиһы ыытан күрэх буолар сирин халыҥ хаары күрдьэн, дэхсилээн олус туһалаах, наадалаах үлэни ыыппыта барыбытын үөрдүбүтэ.

х х х

Түмүккэ поэт Валериан Николаев эппитинии “Туох эмэ биһирэнэрдээх буоллахпытына ол өбүгэбититтэн бэрилиннэҕэ” диэн туран күөх кырыска күөлэһийэ оонньоон, көмүс таммахтаах көлүччэҕэ сөтүөлээн, оттоон-мастаан, кустаан-балыктаан, куобахтаан, тайахтаан Аар айылҕа сайыытын – тыынар салгынныын, аһыыр астыын барытын аламаҕайык ылынан киһи сиэринэн сылдьарбытыгар “Байанай” күрэҕин сыала-соруга сөрү сөп түбэһэн саха буолан сандаарыаҕыҥ, киһи буолан килбэйиэҕиҥ, эһиилги күрэххэ көрсүөххэ диэри дэһэбит.

Наталья РУФОВА. Хатас.

Сардаана СОСИНА хаартыскалара.