“Дизайнер идэтинэн үлэлиир баҕалаахпын”

Тааттаҕа ыытыллыахтаах XXII “Манчаары оонньууларын” талисманнарын ааптардарынан Уһук Илиҥҥи Федеральнай университет устудьуона Санаайа Доргуева буолар. Санаайа дизайнердар факультеттарыгар үөрэнэр. Кини удьуор ойууһут, Мандар Уус сиэн балта буолар.

– Санаайа, үтүө күнүнэн! Эн, саха норуотугар сүҥкэн суолталаах “Манчаары оонньууларын” талисманнарын ааптардара буолаҕын. Бу оонньуулар өбүгэ саҕаттан бэйэ кыаҕын, тулуурун, дьулуурун көрдөрөр национальнай көрүҥнэри көрдөрөр, тарҕатар успуорт биир кэтэһиилээх күрэхтэһиитинэн буолар. Ону бэйэҥ даҕаны айаргар билсибит буолуохтааххын. Уруһуйдаргын туохтан салайтаран оҥордуҥ?

– Оонньуулар талисманнарын оҥорууга улууспутугар күрэс ыытыллыбыта. Күрэһи улуустааҕы норуот айымньытын дьиэтэ көҕүлээн ыыппыта. Үөрэнэ олордохпуна аҕам күрэс биллэриитин ыыппыта уонна кыттарбар сүбэлээбитэ. Күрэс ирдэбилин үөрэтэн баран, бэйэм Ытык Күөл олохтооҕо буоларбынан уонна хайдах эрэ интириэһинэй тиэмэлээх дии санаан, кыттарга санаммытым.

Аҕам Петр Сергеевич, өрөспүүбүлүкэҕэ сыллата элбэх исписэлииһи таһаарар, И.Е. Винокуров аатынан Намнааҕы педколлеһы бүтэрбитэ. Салгыы үрдэтиммитэ. Билигин  МЧС-ка үлэлиир. Тэрилтэлэр, уустар логотиптарын үлэҕинэн оҥорор. Ол курдук, “Учур”, “Охотный двор”, “Таатта нэһилиэгин 100 сыла”, “Иис.Уус.Ас фест” о.д.а логотиптар ааптардара. Кини дойду, өрөспүүбүлүкэ  таһымнаах күрэстэр кыайыылаахтара. Сахалыы куттаах уруһуйдьут, хартыынатын раамаларын уруһуйугар дьүөрэлээн, сахалыы оһуордуур. Былырыын хартыына галереятыгар “Олоҥхо. Оһуор. Ойуу” диэн бастакы айар быыстапкатын тэрийбитэ. Саха дьоно тумус туттар киһибит, ойууһут, таайбыт Мандар Уус бэйэтинэн кэлэн алҕаабыта.

Аҕабыт графическай дизайнҥа холонор, саҥа саҕалыыр ыччаттары кытта үлэлэһэр, сүбэ-ама биэрэр. Кини хайдах оҥорорун интириэһиргээн көрөрүм, онон сиэттэрэн оҥорорго холонобун. Ол иһин да буолуо, ис-испиттэн олус баҕаран туран кыттыбытым.

– Талисман диэн тылы сахатытан ымыы диэххэ. Ымыылары айыы оонньуулар ис хоһооннорун арыйыынан эрэ муҥурдаммат. Оонньуу ыытыллар сирин-уотун, номоххо олоҕуран, тэрээһин суолтатын арыйыытыгар, ханнык национальнай көрүҥнэринэн кыттыыларыгар эмиэ сытар. Оонньуулар ымыылара үс персонажтан турар. Чопчу ити персонажтары тоҕо уруһуйдаатыҥ? Кинилэр тугунан сөп түбэһэллэр?

– Оннук. Сүрдээх эппиэтинэстээх үлэ. Худуоһунньук үлэтин набросоктан саҕалыырын кэриэтэ, үлэм кумааҕыга ойуулааһынтан саҕаламмыта. Бастаан улууһум символларын,  күрэхтэһиилэрин, оонньууларын хайдах үчүгэйдик тириэрдиэххэ, арыйыаха диэн сыалы туруоруммутум. Бу сыалым ыйытыга биир. Таатта – саха култууратын киинэ буоларын уонна национальнай успуорт тиэмэлэрин дьүөрэлээһиитин таба көрдөрүү. Онно хоруй  курдук элбэх ойуулары оҥорбутум. Олортон сөп түбэһиэ дии санаабыппын талбытым. Хаалбыт уруһуйдарбын атын харахпынан көрөн, графическай планшеппар уруһуйдарбын дьүһүннээн ситэрэн биэрбитим.

Хайдах эрэ, талисманнар уобарастара санаабар түргэн баҕыйытык ойууланан кэлбиттэрэ. Ол эбэтэр, уруһуйдаан истэҕим аайы, бэйэлэрэ уруккуттан өйбөр-санаабар баар курдук, ситэн-хотон тыыннанан кэлбиттэрэ.

Күрэһи сырдатан аастахха, барыта 16 үлэ киирбитэ. Манна оскуола үөрэнээччилэрэ, устудьуоннар, дизайнер идэлээхтэр уонна өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо кыттыыны ылбыттара. Кыайыылаах үлэ бигэргэнэр киэһээтигэр ымыылар сүрэхтэммиттэрэ. Ымыылары худуоһунньук Иван Малышев, костюмер Саргылана Слепцова, исписэлиистэр Анастасия Ордахова, Яна Никифорова, Татьяна Захарова оҥорон, тигэн  хаамтарбыттара.

– Эн илиин иминэн оҥоһуллубут Талах Бэргэн, Кэрэ Кытыл, Тоттооной уобарастара, саха норуотун “Манчаары оонньууларын” спартакиадатын ымыылара буолан, бүттүүммүтүн успуорт улахан туонатыгар сирдиэхтэрэ. Ымыылар тугу кэпсииллэр?

– Таатта үрэх иирэ талахтарынан курбууланан устар. Таатта талаҕа имигэс. Былыр былыргыттан таатталары “талах курдаахтар” дииллэр. Төрөөбүт дойду күүһүттэн иҥэринэн буулаҕа бухатыырдар, сэһэн гына кэпсэнэр күүстээхтэр төрөөн-үөскээн ааспыттара. Бу номохторго олоҕуран Талах Бэргэни оҥорбутум. Кини булчут, сымса, талах курдук имигэс. Доҕоро – Туллук. Ханнык баҕарар норуот норуот эрэлэ – ыччат дьон.

Оттон Кэрэ Кытыл Таатта эбэ сиэн кыыһа. Туруорбут сыалын ситиһэр, олус сыыдам, мэһэйдэри холкутук туоруур быһый кыыс. Таатта үрэх Аллан өрүскэ түһэр. Ол иһин Кэрэ Кытыл уһун уу суһуохтаах, Таатта эбэ наҕыллык устарын, Аллан өрүс дохсун сүүрүгүн курдук сыыдам. Тоттооной – оҕус уобараһа. Саха мифологиятыгар тымныыны көрдөрөр. Ол иһин кини тулуурдаах, күүстээх. Үһүйээн кэпсииринэн Хоро оҕонньор оҕуһунан ааһан иһэн биһиги дойдубутун “таас атта Таатта” диэн ааттаан ааспыт диэн суруллар.

Манна даҕатан эттэххэ, Таатта Харбалааҕар таас чоҕу хостуур карьер баар. Баларга дьүөрэлэнэн Тоттооной эрчиллэр таастаах. Онон бу үс ымыы бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн-хоторсон, төрөөбүт дойдуну хас биирдиилэрэ кэпсии, туруоруммут сыалы ситиһэргэ, кыайыыга кынаттыырга ыҥыраллар-угуйаллар.

– Санаайа, хас сааскыттан уруһуйдуугун? Ханнык күрэстэргэ бэйэҕин холонон көрөҕүн?

– Бэйэбин өйдүөхпүттэн уруһуйдуубун. Ойуулуурбун, уруһуйдуурбун олус сөбүлүүбүн. Дьыссааттан саҕалаан элбэх күрэстэргэ кыттан кэллим. Графическай дизайнҥа улахан кылаастартан холоммутум. Ол курдук, дойду таһымнаах ВорлдСкиллс графическай дизайн компетенцияҕа кыттан, “Моя профессия Айти” икки сыл “Лучший дизайнер” диэн анал ааты ылан турабын.

– Олоҕу уруһуй нөҥүө кэпсиир кыыс ханнык үөрэххэ үөрэнэҕин? Уруһуйдарын туруккун, санааҕын, ыччат билиҥҥи олоҕу көрүүтүн көрдөрөллөр дуо?

– Владивосток куоракка Уһук Илиҥҥи Федеральнай университет дизайн хайысхатын үһүс куурсун бүтэрдим. Төрөөбүт дойдум салгынынан дуоһуйа тыынан, күүс-уох ылынан, төрдүс кууруска үөрэнэ барарым чугаһаата. Билигин “Ойуу” дизайн күрэстэргэ кытта сатыыбын. “Саас устар” ыччат пуорумун дизайн күрэскэ миэстэлэспитим.

Ылан көрдөххө, ойууларым билиҥҥи олох тэтимин, туох буола турарын кэпсииллэр. Манна көмө инструменынан графическай дизайн диэн сигэ олус көмөлөһөр. Этэргэ дылы, аан дойду биир долгунугар олорсо түһэҕин. Билигин үөрэҕи, элбэх ньыманы сомсор кэмим, чопчу биир истиилгэ тохтуу иликпин. Бэйэм  буочарбын, хайысхабын буллахпына, бу миэнэ диэтэхпинэ, таатталыы тыыны киллэриэҕим, оҥоруоҕум. Дойдум тыына саҥаны айарга, тобуларга тирэх буолуоҕа.

– Инникитин туох былааннааххын?

– Үөрэхпин бүтэрдэхпинэ идэбинэн үлэлиир санаалаахпын. Кэм хаамыытынан, кэм ирдэбилинэн. Онтон атыны көрбөппүн. Дизайн идэтэ киэҥ хайысхалаах, олох бары эйгэтигэр ирдэнэр. Атыыга-тутууга эрэ буолбакка, тупсаҕайдык туттан олорууга, тэрилтэ ис-тас көстүүтүгэр, таҥаска-сапка, иһиккэ-хомуоска, киинэҕэ, телевидениеҕа о.д.а барытыгар дизайнердар үлэлэрэ көстөр. Бу инниттэн элбэҕи ааҕыахпын, эбии үөрэхтэргэ үөрэниэхпин наада. Киһи олоҕун устата үөрэнэр, үөрэх эгэлгэ ньымаларга, дьон санаатын сөпкө тыынныырга, уратытык көрөргө эрэ көмөлөһүөҕэ. Биир сиргэ турбакка, иллэҥ кэммэр эбии дьарыктана, айа-тута сатыыбын. Кинигэ ааҕабын, уруһуйдуубун, туойунан лепкалыырбын сөбүлүүбүн.

– Саха норуотун национальнай успуордун көрдөрөр ымыыларын туһунан сэргэх кэпсээҥҥэр махтанабын. Ойуу тылынан олоҕу  кэпсиир ыччакка, эйиэхэ, санаан хоту бары бырайыактарын табыллалларыгар баҕарабын. Инникитин даҕаны  ымыылар арыаллыы, олоххун киэргэтэ сырыттынар.

Үрдүктэн-үрдүккэ дабайан ис, диэн үтүө тыллары аныыбын. 

Вера КАНАЕВА.

Таатта