Чаҕылхай кыайыыларынан ааттаппыта

«Кэм-кэрдии аастаҕын ахсын олорбут олоҕуҥ уһаан, хайдах эрэ инники көрүүҥ кылгыырга дылы. Ол иһин кырдьар сааспар Дьылҕа хаан ыйааҕар ыксаабыта буолан, олохпор туох эмэ бэлиэ хаалларан, ол түбүгэр сордоно сатыыбын», — диэн биир кырдьаҕас киһи эппитин өйдөөн хаалбыппын.

Олорбут олоҕун бүтүннүүтүн эргитэн толкуйдаабыт аарыма кырдьаҕас санаата оруннааҕын онно өйдөөбүтүм. Үтүө санаа ахтылҕана өссө күүһүрэриттэн буолуо, олорбут олох кэрчигэ кырдьар сааскар биирдэ биллэр дииллэрин билигин итэҕэйдим. Онтон эдэр-сэнэх сылдьан ону тоҕо эрэ аахайбат курдуккун. Ол иһин урукку суруллубут санаа «суоруллубатын» өйдөтөн, билиҥҥи көлүөнэҕэ тиэрдэн, сурукка-бичиккэ тиһиллэр биир тэттик санаа ахтыыбын бэчээккэ таһаарыахпын баҕардым.

Сахабыт сирин XX үйэҕэ киэҥник биллибит тустууктарыттан биирдэстэрэ, бэйэтин кэмигэр дьоһун ситиһиилэрдээх, ыарахан аҥардаах ыйааһын чаҕылхай тустууга Захар Чукров туһунан бүгүҥҥү таһаарыыбар санаабын ууруом.

Саха тустуутун эйгэтигэр Захар Николаевич киириитэ, бэйэтэ биир сүҥкэн ситиһиилээх уонна тус кылаатын киллэрсибит үтүө өйдөбүллээх. Мин кини туһунан кэпсиир түгэним ыраах 1980-с сыллартан саҕаланар. Ол аата, 5 сыл устата биһиги оройуоммутугар үрдүк үөрэх кэнниттэн ананан кэлиэҕиттэн, Нам оройуонун спордун историятыгар үтүө аатын хаалларбытын, орто саастаах өттүлэрэ бары өйдүүллэр.

Кини ити сылларга хайыы-үйэ буспут-хаппыт, Саха АССР чемпионаттарын (1972, 1977, 1978 сс.) кыайыылааҕа, сүүрбэччэлээх уол 1976 с. Орджоникидзе куоратыгар РСФСР чемпионатын боруонса призёра буолан, быһыыта-таһаата тупсан, оччолорго бэйэтин ыйааһыныгар оруобуна сөп түбэспит курдук буһан-хатан тахсыбыта. Ити сыллартан тирэҕирэн Захар аата-суола биллибит кэмэ этэ. Оччотооҕу тустууну сэҥээрээччилэр ырыппыт өйдөбүллэрэ уонна сыанабыллара уос номоҕор киирэн көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн сабыдыаллаабыт буолуохтаах. Мин ол сыллар туоһута буоларбынан, дойдубар үлэлээбит уонна биир бириэмэҕэ алтыспыт түгэннэрбин өрүү саныыбын.

Тустуу көбүөрүгэр үгүс сүгүрүйээччилэри түмпүт уонна сөҕө-махтайа абылаппыт тустуугунан биллэрин, дьэ манна, Намҥа илэ харахтарынан көрөн улаханнык астыммыттара. Саха сирин эрэ буолбакка, ону ааһан, Арассыыйа киэҥ нэлэмэн сирдэринэн улахан уонна үрдүк таһымнаах күрэхтэһиилэргэ Захар Николаевич мэлдьи инники күөҥҥэ сылдьарын дакаастаабыта. Ол курдук, Саха АССР XXV, XXVI, XXVII, XXVIII уонна XXX чемпионаттарын кыайан, соҕотох бэйэтэ Нам оройуонун ааттатан үрдүк пьедесталга тахсыбыта. Ити быыһык сылларга, биир сыл иһигэр, 1981 сыллаахха Усть-Каменогорскайга «Урожай» ДСО Киин Сэбиэтин боруонса уонна ССРС тыа сирин спортсменнарын үрүҥ көмүс призёрдара буолбута. 1982 с. Улан-Удэҕэ ыытыллыбат «Сельская жизнь» хаһыат бирииһигэр норуоттар икки ардыларынааҕы турнир боруонса призёра, Намнааҕы 2 №-дээх ОПТУ-га үлэлиир сылларыгар (1983) Орджоникидзе уонна Кисловодск куораттарга «Трудовые резервы» ДСО Арассыыйатааҕы уонна Киин Сэбиэтин чемпионнарын аатын ылбыта. Ити сыл аны Манчаары IX спартакиадатын хапсаҕайга муҥутуур кыайыылааҕынан тахсан, Эҥсиэли хочо аатын өрө туппута. Манна сыһыары тутан эттэххэ, Захар Чукров өссө «Манчаары оонньууларыгар» 1979 с. бэйэтин ыйааһыныгар, оттон 1997 с. XV спартакиада хапсаҕайга муҥутуур кыайыылааҕын аатын иккис төгүлүн ылбыта.

Захар Николаевич оҕо эрдэҕиттэн өрө мөхсөн, оонньоон-көрүлээн, ол хамсаныытыттан, арааһа, тустууну талбыта саарбаҕа суох буолуохтаах. Мин санаабар, Захар күүһэ-күдэҕэ эрдэ биллэн, күүстээх буолар баҕата баһыйан, тустуук буоллаҕа. Айылҕаттан күүстээх, эттэрэ-сииннэрэ толору, кыахтаах дьон холку, олус сэмэй буолалларын куруук туораттан кэтиибин. Оннук хаачыстыба Захарга эмиэ баар. Ол оннугар кини көбүөргэ олох атын, биир да очукуону ыһыктыбат, олус кимиилээхтик тустарын бииргэ тустубут, эрчиллибит табаарыстара бэркэ диэн билэллэр. Кэнники сылларга тохтоон хаалбакка, салгыы ветераннарга тахсан киирсибитин билэбит. Ол курдук, 1995 сыллаахха Болгарияҕа ыытыллыбыт ветераннарга аан дойду чемпионатын кыайыылааҕын аатын ылбыта.

Саха АССР аҕыс төгүллээх чемпионун, XX үйэ «Сахаада-спорт» ассоциациятын лауреатын бу ааспыт сыл күһүнүгэр көрсөн: «Дьэ, убайым туһунан суруйуом этэ», — диэбиппэр холку баҕайытык, симиктик аккаастаабытын утараммын, төрөөбүт улууһум спорка историятыгар сүҥкэн кылааттааҕын учуоттааммын суруйдум.

Анатолий Софронов – Онтуон, Нам.

“Дьулурҕан” 27.06.2013