Ааспыты ахтан ылыах эрэ, Григорий

XXII “Манчаары оонньуулара” Тааттаҕа ыытыллара улам чугаһаан иһэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ успуорт төрүт көрүҥнэринэн дьарыктанааччылар долгуйа кэтэһэллэр. Хаһыат бүгүҥҥү нүөмэригэр төрөөбүт дойдутун көбүөрүгэр XVI “Манчаары оонньуутун” хапсаҕайга кыайыылааҕа, көҥүл тустууга норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах, СӨ хапсаҕайга успуортарын маастара Григорий Массаевтыын кэпсэтиибин билиһиннэрэбин.  

Түһүлгэттэн түһүлгэҕэ

– Бу Оонньууларга күүстээхтэн күүстээхтэр сүүмэрдээһини ааһар кэмнэрэ саҕаланна. Урукку сыллары санаан, успуорт туонатыгар дьарыктаммыт, күрэхтэспит сылларгын ааһан ылыахха эрэ. Хаһыс кылаастан тустуунан дьарыктаммыккыный? Уонна тоҕо?

– Төрөөбүт төрүт дойдум – Чөркөөх. Кырдьаҕас Чөркөөхтөн элбэх киһи успуорт эйгэтигэр уһаарыллан тахсыбыта. Кинилэр ортолоругар хапсаҕайга хотторууну билбэтэх, сэрии бэтэрээнэ Иннокентий Николаевич Огоюкин бастакынан суруллар. Кини 1946 с. бэс ыйыгар ыһыах кэмигэр дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Андреев аатынан холкуос Түүлээх алааһыгар тэрийбит Кыайыы ыһыаҕар хапсаҕайга, кылыыга тэҥнээҕин булбатаҕа.

Оттон Калистрат Елисеевич Владимиров таатталартан успуорт икки көрүҥэр маастар нуорматын бастакынан толорбут, саха тустуутун бастакы көлүөнэ уһулуччулаах тустууга буолар. Салгыы, Иннокентий Огоюкин уола Георгий Огоюкин ССРС көҥүл тустууга маастара, Василий Алексеев ССРС көҥүл, СӨ хапсаҕайга успуортарын маастара, Александр Иванов көҥүл тустууга норуоттар икки ардыларынааҕы, СӨ хапсаҕайга успуордун маастара кэлэллэр. Кинилэри улахан түһүлгэҕэ саҥа кэм ыччата Албан Аввакумов салҕыыр.

Сахаларга тустуу көрүҥэ хааммытынан бэриллибит успуорт көрүҥэ буолар. Ол иһин өрөспүүбүлүкэ бары муннуктарыгар тустуу сиэксийэлэрэ үлэлииллэрэ. Тустуу – уол оҕону угуйар, бэйэтигэр тардар  көрүҥ. Тыа сирин уолаттара үксүлэрэ тустуунан дьарыктаналлара. Мин да хаалсыбатаҕым. Үһүс кылаастан тустуунан дьарыктанан саҕалаабытым.

Тириэньэрдэрбин умнубаппын

– Успуорт ханнык баҕарар көрүҥэр уһуйааччы, үөрэтээччи, ол эбэтэр, тириэньэр баар буолар. Ыспарсымыан киниэхэ чочуллан ситиһиини ситиһэр, кыайыыга тардыһар. Бастакы тириэньэрин ким этэй?

– Чөркөөххө тустууга бастакы тириэньэрим Гаврил Витальевич Варламов этэ. Киниэхэ барыта сүүрбэ эмдэй-сэмдэй, тустуук буолар баҕалаах оҕолор дьарыктаммыппыт.

– Бастакы кыайыы олус долгутуулаах буолар. Ол кыайыыҥ тустуук буолары мэктиэлээтэҕэ.

– Бастакы кыайыыҥ, кырдьык, умнуллубат. Улахан түһүлгэлэр улуус киинигэр ыытыллаллара. Бастакы кыайыыбын көҥүл тустууга алтыс кылааска үөрэнэ сылдьан 38  киилэҕэ ылары ситиспитим. Ханнык баҕарар кыайыы эппиэтинэс. Кыайыы бэйэҕиттэн элбэҕи эрэйэр, ол аата, дьаныардаах дьарыгы, тулҕадыйбат санааны ирдиир. Ону тэҥэ хотторуу эмиэ киһи санаатын күүһүрдэрэ баар суол. Ыспарсымыан ситимнээхтик дьарыктаннаҕына, тугу эмит ситиһэрэ биллэр.

– Ыспарсымыаннар суоллара тириэньэртэн тутулуктаах. Кинилэр кирилиэс бастакы үрдэлиттэн үөһэ дабайарга суолдьут буолаллар. Ханнык тириэньэрдэргэ дьарыктаммыккыный?

– Дойдум оскуолатыгар Виктор Петрович Андреев ыҥырыллан тириэньэрдээбитэ. Киниэхэ эрчиллэн онус кылааска өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ буолбутум. Уон биирискэ тахсыыбар, Виктор Петровиһы Амма улууһугар ыҥырбыттара. Тириэньэрим көҕүлээһининэн, уон биирис кылааска Аммаҕа үөрэнэ барсыбытым. Ол киириибэр биир да сүүмэрдээһиини  ааспатаҕым. Оскуола кэннэ үөрэххэ киирбитим эрээри, быраҕан төттөрү Аммалаабытым.  Успуорт инструкторынан үлэлиирим быыһыгар, успуорт оскуола саалатыгар 1995 сылга диэри атын тириэньэргэ дьарыктаммытым.

Ити сыл Олимпийскай эрэллэри бэлэмниир учиищеҕа үөрэнэ киирбитим. Манна икки сыл үөрэммитим устата, олоҕун тустуу сайдыытыгар анаабыт, көҥүл тустууга ССРС успуордун маастарыгар, Саха Өрөспүүбүлүкэтин хапсаҕайга маастарыгар Валерий Петрович Керемясовка дьарыктаммытым. Оттон 1997-1999 сс. Москваҕа олорорбор, Александр Анатольевич Софроновка эрчиллибитим. Ити сылларга Москваттан тустубутум.

Успуорка сүрүн ирдэбил – дьиссипилиинэ

– Хайдах киһи тустуук буоларый? Сүрүн ирдэбилэ тугуй?

– Тустууга сүрүн ирдэбил – дьиссипилиинэ, хараахтар. Туруоруммут сыалы ситиһэр, баҕаҕын толорор, дьарныардаах дьарык эн хараахтаргын чочуйаллар.

– Киһи олоҕор холобур, суолдьут сулус оҥостор киһилээх буолар. Кыайыыга сирдээбит тумус туттар тустуугун кимий?

– Ыспарсымыан оҕо эрдэҕиттэн холобур оҥостор киһилээх буолар. Тыа сирин ыччата бука бары Роман Дмитриевы, Павел Пинигины, Александр Иванову истэн, ааҕан тумус туттарбыт. Оччолорго интэрниэт суоҕа, бэйэ саха тустуугун өрө тутарбыт, киэн туттарбыт. Кинилэри илэ көрсүү – бэйэтэ дьол буолара.

– Оҕо сааскар бииргэ тустубуттаргыттан кимнээх тустуу туонатыгар ааттара ааттаммытай?

– Аммаҕа үөрэммиттэрбиттэн тустуук быһыытынан биллибит Алексей Соловьев, Гаврил Игнатьев, Павел Капитонов тустуук быһыытынан биллибиттэрэ уонна тустуу сайдыытыгар кылааттарын киллэрсэн, билигин да тириэньэр быһыытынан үлэлииллэр.

– Тустууга ханнык омуктар чаҕылхайдарый? Киһи омуга сабыдыаллыыр дуо?

– Олимпиада кэнниттэн көрдөххө, дьоппуоннар кими да тулуппатылар диэххэ сөп. Оттон дойду үрдүнэн ылар буоллахха, СССР саҕаттан дагестаннар тустууга оскуолалара күүстээх. Ылан көрдөххө, киһи омуга оруола ылар, сабыдыаллыыр.

Көбүөргэ ситиһиилэрим…

– Григорий, эн, көбүөргэ элбэх кыайыыны ситиспит, кыайыы өрөгөйүн билбит тустуук буолаҕын. Тыҥааһыннах киирсиилэр чыпчаалларыгар тахсыбыт түһүгэлэрин ааттаталаа эрэ.

– Ыспарсымыан төһөнөн улахан түһүгэлэргэ кыттар да, маастырыстыбата улаатан иһэр. Хаһан эрэ оҕо сааспар саҕыллыбыт бастакы кыайыым, үрдүк үрдэлгэ дабайыыбын кынаттаабыта. Оскуола кэмигэр САССР уонна Бүтүн Сойуустааҕы турнирдарга кыттан чөмпүйүөннээн, призердаан турабын.

Ол курдук, 1995 с. Улан Удэ к. иккис, 1996 с. АХШ – Арассыыйа матчевай көрсүһүү кыайыылааҕа, 1997 с. Санкт Петербурга ыытыллыбыт  норуоттар икки ардыларынааҕы турнир чөмпүйүөнэ, 1997 с. Тулаҕа Бүтүн Сойуустааҕы турнирга иккис, 1998 с. Мальтаҕа азиатскай зонаҕа чөмпүйүөн, 1998 с. норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга Финляндияҕа (Хельсинки к.) чөмпүйүөн, норуоттар икки ардыларынааҕа Македонияҕа Кочани к. Призер.

Оттон хапсаҕайга, 1997 с. XV “Манчаары оонньуутугар” Ньурбаҕа үһүс, 1999 с. XVI Манчаары бирииһигэр “Олоҥхо оонньуутугар” Тааттаҕа бастакы о.д.а буолбутум. Уонна Николай Тарскай бирииһигэр (1999, 2000, 2001) үс төгүл чөмпүйүөн  буолары ситиспитим.

Үрдүк таһымнаахтык ыытылларыгар эрэнэбин

– XVI Манчаары бирииһигэр “Олоҥхо оонньууларын” хапсаҕайга кыайыылааҕа буолаҕын. Күүстээх утарылаһааччыгынан кими ааттыыгын?

– “Манчаары оонньуутугар” – күүстээхтэн күүстээхтэр, сымсаттан сымсалар, быһыйтан быһыйдар күөн көрсөр төрүт оонньуубут буолар. Манчаары Баһылай бирииһигэр “Олоҥхо оонньуута” төрүт успуорт улахан түһүлгэтэ дойдубар Тааттаҕа 1999 с. бэс ыйын 24-27 күннэригэр ыытыллыбыта. Бу Оонньуу ааспыт үйэ бүтэһик, саамай элбэх кытааччылаах түһүлгэнэн буолар. Ыспарсымыан чулуута кыттан, Манчаары устуоруйатыгар үйэлэргэ ааттара суруллан тураллар. Дойдум тыына күүс, тирэх буолан, улахан түһүлгэ кыайыылааҕынан ааттаммытым. Күүстээх утарылаһааччым Уус Алдан ааттааҕа Андрей Яковлев этэ. Кини Дьокуускайтан кыттыбыта уонна хапсаҕайга муҥутуур кыайыылаах буолбута.

– Быйыл XXII “Манчаары оонньуута” от ыйын 7-12 күннэригэр иккис төгүлүн дойдугар, ытык Тааттаҕа ыытыллар. Ыспарсымыан быһыытынан тугу сүбэлиэҥ, баҕарыаҥ этэ?

– Төрөөбүт дойдум айылҕата муҥутуу ситэн турар кэмигэр  ыытылларыттан олуһун үөрэбин. Дойдум дьоно үрдүк таһымҥа ыытыахтара диэн бүк эрэллээхпин. Оттон ыспарсымыан быһыытынан, чаҕылхай киирсиилэри, саҥа рекордар олохтоноллоругар  баҕарабын. Ким бэлэмнээх, ол кыайдын!

Тустуу, хапсаҕай курдук саха төрүт көрүҥнэринэн дьарыктаммыт биир дойдулаахпыт ситиһиитэ, тустуу көбүөрүгэр тахсааччыларга холобур буоллун, киэн туттууну үөскэттин!

Вера КАНАЕВА.

Таатта.