Аҥардас бөҕөс эрэ быһыытынан биллибэтэҕэ

Бүгүн – кулун тутар 7 күнүгэр сахаттан бастакы олимпийскай чемпион Роман Михайлович Дмитриев төрөөбүт күнэ. Баара эбитэ буоллар, 64 сааһын туолуохтааҕа.

Мантан аллараа Роман Дмитриев туһунан 2006 с. суруйууну кытта билсиҥ.

Роман Дмитриев сүүрбэ сыл тустубута, ол иһигэр 13 сыл устата ССРС сүүмэрдэммит хамаандатын састаабыгар сылдьыбыта. Кини тус бэйэтэ тустан бүппүтүн да үрдүнэн, улахан спортан тэйбэтэҕэ. Тута 1981 сыллаахха көҥүл тустууга Киин Армия спортсменнарын уонна 48, 52 кг ыйааґыннарга Советскай Союз сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэннэрин эрчийэр эппиэттээх үлэҕэ ылыллыбыта.

Аатырбыт тустуук – тренер уонна наставник быһыытынан эрчийбит, үөрэппит уолаттарыттан бастаан-утаа дойду сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэннэрэ Алексей Диодоров, Иннокентий Зырянов, Григорий Христофоров курдук бөҕөстөр үүнэн тахсыбыттара. Ити кэмҥэ кинилэр биһиги дойдубут тэбэр сүрэҕэр Москваҕа сулууспалыы сылдьаллара. Манна даҕатан эттэххэ, оччоттон-баччааҥҥа диэри Москваҕа баар саха тустууктара бары Роман Михайлович хараҕын далыгар сылдьан үүммүттэрэ-сайдыбыттара. Онон кини тренер быһыытынан үлэтигэр эмиэ улахан ситиһиилэрдээх буолуон сөптөөҕүн тута биллэрбитэ. Ситиһии өр күүттэрбэтэҕэ, 1984 сыллаахха, ол аата Р.М.Дмитриев тренердээбитэ үһүс сылыгар киниэхэ ССРС Спорткомитетын коллегиятын быһаарыытынан Советскай Союз үтүөлээх тренерин үрдүк аата иҥэриллибитэ.

Роман Михайлович ити курдук тахсыылаахтык үлэлии сылдьан, уруккуттан ытыктыыр, сүгүрүйэр киһитэ, тус тренерэ Д.П. Коркин өлбүтүн кэннэ тута, кини суолун-ииһин салҕаары Сахатын сиригэр төннөн кэлбитэ итиэннэ Саха АССР көҥүл тустууга сүүмэрдэммит хамаандатын старшай тренеринэн үлэтин саҕалаабыта. Бу кэмҥэ Василий Гоголев талаана арыллыбыта. Кини, биһиги маҥнайгы олимпийскай чемпиоммут такайыытынан Советскай Союз 3, Европа 2 төгүллээх чемпиона, Үтүө Дьулуур оонньууларын кыайыылааҕа, аан дойду чемпионатын призера буола үүммүтэ. Хамаанда атын да бөҕөстөрө эриэ-дэхси көрдөрүүлэммиттэрэ.

Төрөөбүт республикатыгар кэлэн Р.М. Дмитриев элбэх улахан таһымнаах күрэхтэһиилэри тэрийсэн киирэн барбыта. Итинэн Саха сиригэр көҥүл тустуу спорт бастакы нүөмэрдээх көрүҥ буоларын өссө төгүл итэҕэппитэ итиэннэ бэйэтин аатын бу сырыыга тренер быһыытынан үйэ-саас тухары ааттатары ситиспитэ.

Роман Михайлович хас эмэ сылы быһа туруорсан, миэстэҕэ үлэлэһэн, баһылаан-көһүлээн ыыттарбыт күрэхтэһиилэриттэн үс түгэни ахтан аһарыахпын баҕарабын. Бастакыта, 1985 сыллааҕы ССРС чемпионата. Бу улахан таһымнаах түһүлгэҕэ кини бэлэмнээбит хамаандата үс мэтээли ылар чиэскэ тиксибитэ. Ол курдук, Василий Гоголев (48 кг) – кыһыл көмүс, Владимир Яковлев (48 кг) уонна Роман Цыпандин (52 кг) — үрүҥ көмүс мэтээллэри ылан, биир дойдулаахтарын сүрдээҕин астыннарбыттара. Ити курдук, бэйэтин норуотун тапталыгар харда быһыытынан Роман Михайлович аны 1988 сыллаахха Дьокуускайга РСФСР чемпионатын тэрийэри ситиспитэ. Бу түһүлгэҕэ саха бөҕөстөрө алта араас өҥнөөх мэтээли ылан, кырдьык да Саха сирэ тустуулаах республика буоларын итэҕэппиттэрэ. Ол курдук, Григорий Христофоров (48 кг), Валерий Керемясов (57 кг) — чемпион, Никита Никифоров (52 кг), Владимир Винокуров (68 кг) – иккис, Егор Алексеев (48 кг) уонна Анатолий Петров (52 кг) — үһүс призердарынан буолбуттара.

Р.М. Дмитриев – Саха АССР көҥүл тустууга сүүмэрдэммит хамаандатын старшай тренеринэн үлэлиир кэмигэр, республика спорка историятыгар кэрэ-бэлиэ түгэн быһыытынан хаалар биир сүдү түһүлгэнэн 1989 сыллаахха Дьокуускайга ыытыллыбыт ССРС – АХШ хамаандаларын табаарыстыы көрсүһүүлэрэ буолар. Манна, дойду сүүмэрдэммит хамаандатын састаабыгар киирэн Василий Гоголев, Андрей Христофоров, Валерий Керемясов, Михаил Протопопов бэйэлэрин утарсааччыларын кыайан, кинилэргэ сүктэриллибит үрдүк итэҕэли чиэстээхтик толорбуттара. Онтон Евгений Слепцов уонна Олег Корнилов бэйэлэрин ааттаах-суоллаах утарсааччыларыгар төһө да хоттордоллор, куһаҕана суох өйдөбүлү хаалларбыттара. Маны тэҥэ бу сылларга Р.М. Дмитриев быһаччы көҕүлээһининэн уонна сыралаах үлэтинэн ССРС уонна РСФСР үтүөлээх тренерэ Д.П. Коркин кэриэһигэр “Саха сирин көмүс кура” диэн норуоттар икки ардыларынааҕы турнир олохтонон, үс төгүл үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллыбыта. Хомойуох иһин бу турнир кэлин өйөбүлү ылбакка уостан-симэлийэн, олох да ыытыллыбат буолбута. Ол аата, Роман Михайлович саҕалаабыт бу үтүө дьыалата, кини кэнниттэн кэлбит дьонунан салҕамматаҕа.

Бу үөһэ ахтыллыбыт үс күрэхтэһии саха дьонун санаатын өрүкүппүтэ, буксуйан турбут спорт бу көрүҥүн саҥалыы тыыҥҥа таһаарбыта. Кырдьык да, көҥүл тустуу сайдыытыгар саҥа хардыы оҥоһуллубута. Ити күрэхтэһиилэр үрдүк тэрээһиннээхтик, бырааһынньык быһыытыгар-майгытыгар ыытыллыбыттара.

Бэйэтин таптыыр дьарыгыттан туоратылла сырыттаҕына, 90-с сыллар ортолоругар кинини, биир саамай истиҥ доҕоро, икки төгүллээх олимпийскай чемпион И.С. Ярыгин Москваҕа ыҥыран ылан, Россия эдэрдэргэ сүүмэрдэммит хамаандатын старшай тренеринэн анаабыта. Иван Ярыгин ити кэмҥэ Россия спортивнай тустууга федерациятын президенинэн үлэлиирэ. Манна да Роман Михайлович бэйэтин дьоҕурун толору аһан, таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Кини салайар хамаандата Европа, аан дойду күрэхтэһиилэригэр этэргэ дылы хаардыы хаамара, кими да илиилээх-атахтаах оҥорбот этэ. Хас күрэхтэһии ахсын Россия эдэрдэргэ хамаандата 4-5 кыһыл көмүс, итиччэ үрүҥ көмүс, боруонса мэтээллээх уонна хамаанданан кыайыыга кубоктаах үөрэн-көтөн эргиллэрэ. Ол түмүгэр Р.М. Дмитриев салайар хамаандатын чилиэннэрэ 2000 сыллааҕы Сиднейгэ уонна 2004 сыллааҕы Афиныга ыытыллыбыт Олимпийскай оонньууларга Россия хамаандатын сүрүн састаабыгар киирэн дьоһун күүһүнэн буолбуттара. Чахчы да олимпийскай эрэллэри бэлэмниир аналын чиэстээхтик толорбута.

Роман Михайлович Россия эдэрдэргэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар үлэлиир сылларыгар Заур Батаев, Шамиль Алиев, Сажид Сажидов, Георгий Гогшелидзе, Вадим Лалиев, Ирбек Фарниев, Мурад Гайдаров, Александр Контоев, Хаджимурад Гацалов, Таймураз Тигиев, Зелимхан Гусейнов курдук биллиилээх бөҕөстөр тыыллан-хабыллан тахсыбыттара уонна кэлин даҕаны үрдүк көрдөрүүү ситиһэн, Роман Михайловичка махталлара муҥура суох буолуохтаах диэн өтө сэрэйиллэр.

Ити үрдүк дуоһунаска үлэлии сылдьан кини төрөөбүт Сахатын сиригэр өрүү көмөлөһө, тренердэргэ сүбэлии-амалыы сылдьыбыта. Бэйэтин хамаандатын састаабыгар киллэрэн, Егор Охлопков, Семен Ноговицын, Матвей Матвеев, Леонид Спиридонов, Александр Контоев, Николай Чукров, Антон Иванов талааннарын арыйалларыгар күүс-көмө буолбута мэлдьэһиллибэт. Бу да бөҕөстөр кини итэҕэлин түһэн биэрбэтэхтэрэ.

Онон олимпийскай чемпион, спорт үтүөлээх маастара Роман Михайлович Дмитриев – ССРС сүүмэрдэммит хамаандатын чэпчэки ыйааһыҥҥа эппиэттээх тренерэ, Саха АССР хамаандатын старшай тренерэ уонна кэлин Россия эдэрдэргэ сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тренерэ буолан ситиһиилээхтик үлэлээбитин түмүгэр Советскай Союз уонна Саха сирин үтүөлээх тренердэрэ диэн үрдүк ааты чиэстээхтик сүгэ сылдьар диэхпин баҕарабын.

Пётр Павлов, “Дьулурҕан” 7.03.2013