Колхуостаах Настаа үйэлээх аатыгар

Этэҥҥэ олордоххо, сыл – хонук диэн сахалар бэргэн этиилэрин биһиги, сааһыран эрэр дьон кэнникинэн бэйэбит да олохпутугар үгүстэ истэбит да буоллар, куруук соһуйабыт. Соторутааҕыта биир эмиэ оннук түгэн Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Тумул бөһүөлэгэр буолан ааста.

Онно үтүө үгэскэ кубулуйбут сыл аайы тохтообокко ыытыллар саахымат күрэхтэһиитэ буолла. Бу өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымнаах турнир үлэ, тыыл уонна успуорт бэтэрээнэ, урут сэбиэскэй бириэмэҕэ Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун Максим Горькай аатынан сопхуос иһинэн сыллата ыытыллыбыт култуура уонна успуорт эстэпиэтэтин, чэкиистэр Бөтүрүөп уонна Дэһээккин бириистэригэр саахымат хамаанданан уонна биирдилээн күрэхтэһиилэрин элбэх төгүллээх кыайыылааҕа Анастасия Егоровна Максимова кэриэһигэр быйыл 23-с ТӨГҮЛҮН ыытылынна.

// Анастасия Егоровна Максимова (02.02.1926 – 24.05.2000)

Бу алта саастаах оҕоттон саҕалаан, эдэри-эмэни барыларын түмэн ыытыллар үтүөкэн күрэхтэһии соторутааҕыта эрэ саҕаламмыт курдук саныыр этибит да, 2001 сылтан аахтахха, эһиил баччаларга ити турнир олохтоммута хайы үйэҕэ 25 сыла буолар эбит. Буолаары буолан, эһиил Анастасия Егоровна төрөөбүтэ үбүлүөйдээх 100 сылыгар ананан ыытыллыаҕа. Дьэ ити – үйэ чиэппэригэр тиийэрэ бу буолбут, бэйэбитин тэҥҥэ кырытыннаран эрэр бырайыак!

Анастасия Егоровна бэйэтин уонна кини аатыгар ыытыллар бу турнир туһунан урут син элбэхтэ суруллан турар. Холобур, билиэн-көрүөн баҕалаахтар 20-с турнир туһунан суруйуулары интернет ситимигэр https://chessmsv.ru/archives/4730 уонна https://ulus.media/2023/03/16/anastasiya-maksimova-turnira-byjyl-20-s-tegylyn-saahymaty-taptaachchylary-tumulga-musta/?ysclid=m8d05qc93n663788561сигэлэринэн, 15-с турниры: https://sakhapress.ru/archives/208354?ysclid=m8d02e15u8213571532 сигэнэн арыйан билсиэхтэрин сөп.

Онон ити суруйуулар ис хоһооннорун хатылыы барбакка, саахымат эйгэтигэр Анастасия Егоровна хантан хааннааҕын, кимтэн кииннээҕин сырдата түһэр наада.

Биллэрин курдук, Анастасия Егоровна Таатта улууһун Сиэллээх нэһилиэгиттэн “Көрдөрүүлээх” колхуостан төрүттээх (билиҥҥинэн Чычымах Амма нэһилиэгэ). 1946 сыллаахха Ааллаах Үүнтэн таһаҕас таһыытын эриирдээх-мускуурдаах үлэтигэр хас да сыл сылдьыбыт Максимов Гаврил Кузмичка 20 сааһын саҥа туобут кыыс сүктэн тахсан Мэҥэ-Хаҥаласка Доллу нэһилиэгэр Мараҕа кэлэн олохсуйар. Кэлээт да колхуос, онтон 60-с сылларга Максим Горькай аатынан сопхуоска  бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри пиэрмэ ыанньыксытынан үлэлиир. Ол сылдьан колхуос, сопхуос, улуус иһинэн күрэхтэһиилэр программаларыгар саахымат киирэр буолуоҕуттан нэһилиэгин аатын 70-сааһын ааһыар диэри араас таһымнаах күрэхтэһиилэргэ тохтоло суох көмүскээбитэ. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун култуура уонна успуорт эстафетатын, чэкиистэр Бөтүрүөп, Дэһээкин бириистэригэр ыытыллар күрэхтэһиилэр элбэх төгүллээх кыайыылааҕа буолар. Ити кырата суох ситиһии бэйэтэ “силистээх-мутуктаах” буоллаҕа дии.

Таатта Чычымаҕа саахымат Саха сиригэр сайдыытын биир биһигэ буолара биллэр. Ол курдук, Чычымах Саха бастакы көлүөнэ интеллигенциятын чаҕылхай бэрэстэбиитэллэрэ төрөөбүт-үөскээбит сирдэрэ буолар, кинилэр бары саахыматтыыр дьон этэ. Өксөкүлээх Өлөксөй, хоһооҥҥо холбоммут, ырыаҕа ыпсарыллыбыт “бараммат-хороммот банаардаах сырдыктаах” Таҥара дьиэтигэр арыллыбыт Чычымах оскуолатын бастакы учуутала Павел Афанасьевич Николаев (Буоссап уола) уонна кини үөрэппит ыччаттара: саха бастакы прозаига Г.Д. Бястинов – Бэс Дьарааһын, саха бастакы норуодунай поэта Эллэй, убайдыы-быраатты Мординовтар, фольклорист, этнограф С.И. Дьячковскай – Сэһэн Боло, Ленин уордьаннаах учуутал П.В. Афанасьев, Саха сиригэр үөрэх наркомунан үлэлээбит В.С. Гагарин, “Бочуот знага” орденнаах зоотехник М.А. Софронов уо.д.а. бу сиртэн куорсун анньыммыт дьон буолаллар. Итилэртэн ордук Өксөкүлээх Өлөксөй, Эллэй, Амма Аччыгыйа өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр саахыматчыттар этэ. Мординовтары уонна Эллэй дьоно Кулаковскайдары кытары ыаллыы алааска, Хотолдьу диэн биир алааска сайылаан иитиллэн улааппыт убайдыы-бырааттыы Владимир, Михаил Афанасьевтар уонна балтылара Анна ЕгоровнаАфанасьева Саха сирин саахымакка корифейдара буолаллар. Кинилэр Таатта Чычымаҕар холкуостаах Куприян Иванович Афанасьев дьиэ кэргэнигэр төрөөбүттэрэ, улааппыттара. Олохтоохтор кэпсииллэринэн, Куприян оҕонньор саахымат алыбар күүскэ ылларбыт, саахыматын кыбына сылдьан көрсүбүт киһитин барытын тургутан көрөр идэлээх эбитэ үһү.

Оннооҕор ходуһаҕа оттуу сылдьан, отуутун иннигэр саахыматын туруоран, кэлэр-барар дьону кэтиир, онтон дэриэбинэҕэ охсуллубут сонун киһини хаһан барыар диэри саахыматтыахха диэн сулуйара үһү. Дьэ итинник сиргэ-дойдуга олорон Афанасьевтары кытта арыкы-барыкы саастаах Анастасия Егоровна оҕо сылдьан дуу, арыый улаатан колхуоска үлэлиир кэмин саҕана дуу, саахымат оонньуутун билсибит, оонньуу үөрэммит буолуон сөп. Куприян Афанасьев курдук саахымат “ыарыытыгар” ылларбыт киһи ол кэмҥэ элбэх дьону, оҕону уһуйбут эбит. Оннук саахымат оонньуутунан үлүһүйүү тыа сирин нэһилиэктэригэр балай эмэ тарҕана сылдьыбыт кэмэ баара.  Ити сэбиэскэй былаас олохсуйбутун кэннэ бүтүн дойду үрдүнэн киэҥник тэнийэ сылдьыбыт саахымат хамсааһынын дьайыыта буолуо. Ол “охсуута” Таатта Чөркөөҕөр, Ытык-Күөлгэ хойукка дылы эмиэ биллэр этэ. Биһиги үксүбүт ким да анаан үөрэппэтэҕин үрдүнэн туораттан улахан дьоннор, ыаллыы оҕолор оонньуулларын көрөн саахыматтыр буолбут дьоммут. Саахымат оонньуута ол курдук ыалтан-ыалга тэнийэр этэ…

Анастасия Егоровна бэйэтин кэмигэр эмиэ оҕолорун кыра эрдэхтэриттэн, онтон кэлин Покровскайга уолугар Гаврилга олорон өссө тапталлаах сиэнин Айсиэни саахымат абылаҥар уһуйбут үтүөлээх. Айсиэни кыра эрдэҕиттэн саахымакка, ону таһынан өссө хаарты оонньуутугар үөрэппитэ-такайбыта кэлин Дьокуускайга Саха гимназиятыгар бастакы кылааска үөрэнэ киириитигэр сүүмэрдиир күрэскэ улахан көмө буолбута, ахсааны, эбиини-көҕүрэтиини лабырҕаччы суоттуур гына, илини-арҕааны, үрдүгү-намыһаҕы барытын быһаарар гына үөрэппит этэ диэн ийэлэрэ Татьяна Трофимовна кэпсээн турар.

Быйылгы Улуу Кыайыы 80-н сылыгар аналлаах А.Е. Максимова кэриэһигэр ыытыллыбыт 23-с турнир түмүктэрин кылгастык сырдата түстэххэ маннык. Турнирга Дьокуускайтан, Хатастан, Хаҥаластан, Илин эҥэр улуустарыттан, ол иһигэр, Чычымахтан, Таатта Баайаҕатыттан 6 оскуола оҕотугар тиийэ мустан, уопсайа 105 саахыматчыт кытынна. Олортон 68-һа – оскуола оҕото. Саастарынан араардахха, сэттэ саастарын саҥа аҥаардаппыт бастакы кылаас үөрэнээчилэрин кытта 86 сааһыгар сылдьар Мэҥэ сирин ытык олохтооҕо, энтузиаст Дмитрий Васильевич Сыромятников-Кэрэһиннээххэ тиийэ кытыннылар. Турнирга, Мэҥэ-Хаҥаластары уонна иккилиилээн-үстүүлээн кэлбит дьону аахпатахха, ордук элбэх кыттааччы Чурапчы улууһуттан – 20, Дьокуускайтан – 18, Тааттатан – 18, Хаҥаластан – 10, Уус Алдантан – 5 саахыматчыт кыттынна.

А.Е. Максимова кэриэһигэр ыытыллар күрэхтэһии түмүгүнэн саахыматчыттар рейтиннэрэ ааҕыллар буолбута, бу турнир Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр биир дьоһун миэстэни ыларын кэрэһилиир.

Турнир балаһыанньатын быһыытынан кыттааччылар 5 бөлөххө арахсан швейцарскай системанан биирдии киһиэхэ 15 мүнүүтэ бэриллэн 7 туур оонньонно. Күрэхтэһиини Саха сириттэн соҕотох Бүтүн Россиятааҕы категориялаах арбитр Семен Местников бэйэтэ оонньуу-ооньуу иилээн-саҕалаан судьуйалаата, киниэхэ көмөлөһөөччүнэн уопуттаах судьуйа В.А. Гаврильев уонна А.Е. Максимова кийиитэ Т.Т. Максимова үлэлээтилэр.

Бастакы бөлөххө 11 саастарыгар диэри (2014 сылтан бэттэх төрүөхтэр) уолаттар уонна кыргыттар уопсайа 38 оҕо оонньоото. Күрэхтэһии түмүгүнэн уолаттарга Азаргинов Ильдар (Дьокуускай) 6,5 очукуоланан эрэллээхтик бастаата, иккис миэстэҕэ Анастасия Егоровна төрөөбүт дойдутуттан Чычымахтан Павлов Айтал 6 уонна үһүскэ Семенов Ярослав (Дьокуускай) 5 очукуоланан таҕыстылар.

// Кыра кыргыттарга Харлампиева Алиса (Дьокуускай) – 5,5 очукуолаах бастаата, Кулаковская Арина (Дьокуускай) уонна Пермякова Эмилия (Покровскай) иккиэн 5-тии очукуоланан туһааннааҕынан 2-3-с миэстэни ыллылар

Иккис бөлөххө орто саастаах (2010-2013 с.т.) 23оҕо кытынна. Уолаттарга бастакы миэстэни Каскевич Леонид (Мохсоҕоллоох) – 5, иккиһи Дьяконов Алексей (Чурапчы) уонна үсүһү Слепцов Михаил (Хатылы) иккиэн – 4,5-дыы очукуоланан ыллылар.

Кыргыттарга бастакы миэстэни Максимова Кристина (Хатылы), иккиһи Каплич Анастасия (Мохсоҕоллоох) иккиэн 5,5-дыы очукуоланан, үсүһү Захарова Саина (Чурапчы) 5 очукуону ылан уолаттары үтүрүйэн бастаатылар!

Үһүс бөлөххө обургу саастаах оҕолор (2009 с.т. үөһээ саастаах) 6 буолан туспа круговой системанан оонньоотулар (5 уол уонна 1 кыыс). Уолаттарга инньэ гынан 4-түү очукуону ылбыт Алексеев Юриан (Дьокуускай) бастаата, сирэй көрсүү түмүгүнэн Тобохов Дьулустаан (Покровскай) иккис буолла, Томскай Николай (Павловскай) 2 очукуоланан үһүс бириистээх миэстэҕэ тигистэ. Романова Карина (Хатылы) 3 очукуолаах, арыт тустууга ыйааһыныгар соҕотох бөҕөс курдук, соҕотоҕун айбардаата.

Төрдүс, эр дьоннор бөлөхтөрүгэр 16 буолан оонньоотулар. Онуоха Покровскайга саахымат тренеринэн таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар Семен Михайлов 6,5 очукуону ылан, Саха сирин үрдүкү лигатыгар мээнэҕэ киирбэтэҕин итэҕэттэ. Иккис миэстэни эмиэ итиччэ очукуолаах Дьокуускайдааҕы саахымат-дуобат киинин үлэһиттэрэ Капитонов Николай 6.5, уонна үһүс миэстэни 5 очукуолаах Гаврильев Вячеслав ыллылар. Кривошапкин Сэмэн (Хатылы) эмиэ 5 очколаах тус көрдөрүүлэринэн сабырыйтаран төрдүс миэстэҕэ үтүрүлүннэ.

// Садуобаҕа 6 бириистээх миэстэттэн: 1. Юрий Яковлев (Покровскай), 2. Валерий Малышев (Дьокуускай), 3. Павел Цыпандин (Майа)

Бэһис бөлөххө бэтэрээн эр дьону кытта дьахталлар бииргэ, уопсайа 21 буолан оонньоотулар. Түмүккэ бэтэрээн эр дьоҥҥо  6,5 очукуолаах Мосорин Дмитрий (Дьокуускай) бастаата, Протодьяконов Сэмэн (Хатас) 5,5 очукуолаах иккис, Попов Василий (Ытык-Күөл) 5 очукуоланан үһүс буолан “талах курдаахтарын” тэбэрдии гыннылар.

Дьахталларга эмиэ 5 очукуолаах эр дьону кытта тэҥҥэ иэхсэн инники күөҥҥэ сылдьыбыт, соторутааҕыта Дьокуускайга буолан ааспыт саахымакка Саха Өрөспүүбүлүкэтин хамаанданан күрэҕэр Мэҥэ-Хаҥалас хамаандата бочуоттаах үһүс миэстэни ыларыгар биир төһүү күүс буолан дьону-сэргэни соһуппут Николаева Ирина (Майа) эрэллээхтик бастаата, иккискэ Таатта биир инники эрэлэ Михайлова Наташа (Ытык-Күөл оскуолата) уонна үһүскэ Брызгалова Аграфена (Чүүйэ) иккиэн 4-түү очукуоланан таҕыстылар.

Кыайыылаахтар бары мэтээлинэн, грамотанан уонна харчынан, атын кыттааччылар араас номинацияларга сыаналаах бирииһинэн наҕараадаланнылар. Ону таһынан күрэхтэһии тэрийээччилэрэ “Эдэр кэскиллээх оонньооччуга” диэн бүччүм бириистэрин Тимур Яковлев, “Кыайыыга дьулуурун иһин” бирииһи Диана Владимирова (Дьокуускай), “Ситиһиилээх оонньооччу” – Вячеслав Стручков (Чурапчы), “Күрэхтэһии саамай кыра саастаах оонньооччута” уонна “Күрэхтэһии саамай саастаах кыттааччыта” анал бириистэри Аня Мурунова (Ытык Күөл), Дмитрий Сыромятников – Кэрэһиннээх, Доллу нэһилиэгин дьаһалтатын анал бирииһин Тумул турнирын 7 төгүллээх кыайыылааҕа Мария Охлопкова (Дьокуускай), “Сытыы партия” бирииһи Семен Кривошапкин (Чурапчы), бу күн 72 сааһын туолбут А.Е. Максимова уола Виктор Гаврильевич туруорбут “Олохтоохтортон бастыҥ көрдөрүү иһин” икки бирииһин Тумул орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ Арылхан Заровняев, Саяна Новгородова ыллылар, “Таһаарыылаах оонньооччу” Таисия Варламова (Дьокуускай) ылан сүөм үрдээн, үөрэн-көтөн эһиил эмиэ кэлиэх буолан дьиэлээтилэр.

Сүрүн турнир бүтэн кыайыылаахтары наҕараадалааһын кэнниттэн турнир булгуччулаах культурнай программатын быһыытынан остуол оонньуутун үс көрүҥэр – садуобаҕа (саахымат, дуобат, баарыс) туспа 7 турдаах блиц-турнир буолла. Онно 22 киһи кытынна. Эрийсиилээх, хардарыта хотуһуулаах киирсии түмүгэр соһуччу Хаҥалас саахыматын-дуобатын биир сүрүн тэрийээччитэ,  урбаанньыт, меценат Юрий Яковлев 5,5 очукуоланан кыайыылаах тахсан үөрүү үтүмэнин биллэ. Эмиэ итиччэ очукуолаах Дьокуускай куорат күүстээх садуобаһыта, урбаанньыт Валерий Малышев иккис миэстэни ылан оонньуур кылааһын тута сылдьарын көрдөрдө. Кинилэртэн очко эрэ аҥаарынан хаалан Павел Цыпандин (Майа) үһүс миэстэни ылан олохтоохтору уоскутта.

Күрэхтэһии кылаабынай судьуйата Сэмэн Местников (ХИФУ), Вячеслав Гаврильев эмиэ 5-тии уонна Хаҥалас хотойо Сэмэн Михайлов 4 очколанан тиритэн-хорутан алта бастакы миэстэ иһигэр киирэннэр харчынан бириискэ тиксэн көлөһүннэрин сотуннулар.

// Дьахталлар: 1. Ирина Николаева (Майа), 2. Наталья Михайлова (Таатта), 3. Аграфена Брызгалова (Мэҥэ-Хаҥалас, Чүүйэ)

Дьэ ити курдук колхуостаах Настаа үйэлээх аатын ааттатар саахымат 23-с турнира хаһан да буоларын курдук тэрээһиннээхтик, бары сиэри-туому, олохтоммут үтүө үгэһи барытын тутуһан бэрт сэргэхтик буолан ааста. Түмүккэ күрэхтэһии сүрүн тэрийээччитэ Гаврил Максимов турнир бэйэтин сыалын-соругун толорон иһэрэ өрөспүүбүлүкэ саахыматын федерациятын (президент, “Инники көлүөнэ фондатын” салайааччыта, Ил Түмэн Дьокутаата В.А. Егоров) сыллааҕы спортивнай халандаарын былааныгар бигэтик киирбититтэн, кыттааччыларын географията кэҥээн, састааба күүһүрэн иһэриттэн, тэрээһин далааһыннанан, таһыма үрдээн иһэриттэн көстөр диэн туран, чуолаан маннык эттэ:

– Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар Култуура уонна успуорт эстэпиэтэтэ быйыл 68 төгүлүн буолла. Бу өссө сэбиэскэй саҕаттан, салгыы 90-с сыллар ыарахан кэмнэригэр тохтообокко ыытыллар, бары нэһилиэктэр турар-турбат дьоно барыта кыттар тэрээһиннэрэ. Онуоха бэйэлэрин баһылаабыт көрүҥнэригэр 15-20 сылы мэлдьи нэһилиэктэрин чиэһин ситиһиилээхтик көмүскүүр дьон бааллар. Мин Ийэм Анастасия Егоровна оннук этэ. Солото да суох, кыратык ыарытыйа да сылдьар буоллар, “бардыбыт” диэн массыынан тиийэн кэллэхтэринэ, хомуммутунан барара. Өрөспүүбүлкэ үрдүнэн биллиилээх спортсменнарга аналлаах үгүс күрэхтэһии ыытыллар, оттон маннык нэһилиэгин, үлэтин кэлэктиибин, төрөөбүт түөлбэтин туһугар эдэриттэн эмэнигэр диэри сыраласпыт дьоммутугар аналлаах киэҥ хабааннаах күрэхтэһии, хомойуох иһин, бэрт сэдэх.

Ол иһин биһиги бу күрэхтэһиибитин 2001 сыллаахха  ыытарга быһаарыммыппыт төрүөтүнэн, сыалынан-соругунан тыа дьонун успуорка, физическай култуураҕа уонна, сүрүнэ, көхтөөх олоххо киэҥник тардыы, сыһыарыы этэ. Онуоха дьон бу биһиэхэ болҕомтолорун уураллар, үтүө дьулуурбутун бэлиэтииллэр эбит, сырабыт таах хаалбат диэн өссө дьаныһан дьарыктаныахтара, тыа  хаһаайыстыбатын үлэтигэр-хамнаһыгар кыттыахтара, эдэр ыччакка холобур буола туруохтара. Оччоҕо төрөөбүт тыабыт сирин түөлбэтин олоҕо- дьаһаҕа күннэтэ тигинии-таҕыныы, сайда-чэчирии, оҕото-уруута, ыччата элбии, кыаҕыра туруоҕа.

Иккиһинэн, бу соторутааҕыта Дьокуускайга Мэҥэ-Хаҥаластар академик В.П. Ларионов аатынан “Дойду ситимэ” уопсастыбаннай түмсүүбүт дьонун-сэргэтин кытта Мэҥэ-Хаҥалас баһылыга Д.И. Тихонов көрсүбүтэ. Онуоха Дмитрий Иванович билиҥҥи кэмҥэ   хас биирдии баҕалаах киһиэхэ сыһыаннаах уонна кыаҕын иһинэн сөптөөх бэрт сэргэх, креативнай санааны эппитэ: “Дойдубутуттан төрүттээх бэйэлэрин эйгэлэрин ситиһиилээх дьон баһылаабыт олох бары хайысхаларынан бэйэлэрин нэһилиэктэригэр, тэрилтэлэргэ, олохтоохторго, оскуола оҕолоругар  тус бэйэлэринэн көмө оҥорор кэмнэрэ кэллэ. Ити хас биирдии киһи төрөөбүт сиригэр тус инвестицията буолар…”. 

// Бэтэрээннэр: 1. Дмитрий Мосорин (Дьокуускай), 2. Семен Протодьяконов (Хатас), Василий Попов (Таатта, Ытык Күөл)

Бу билиҥҥи кэмҥэ наһаа сөптөөх этии уонна ыҥырыы. Аан дойду дьоно олохторугар ситиһиилээх, бэйэлэрин эйгэлэригэр биллэр, олохторун дьоһуннук оҥостубут дьону батыһаллар, кинилэртэн холобур ылаллар. Холобур, ХИФУ преподавателя бэйэтин предметин, наукаҕа ситиһиитин хайдах баһылыыр туһунан оскуола оҕолоругар кэпсээтин, тэрилтэ каадырын специалиһа профориентацияны быһаардын, тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин тыа сиригэр үлэлээбит, ситиһиилээх үлэһитэ тыа сирин олохтооҕор араас граннарга, куонкурустарга кыттан үбү хайдах  тардары билиһиннэрдин, биир дойдулаахпыт ситиһиилээх урбаанньыт туохтан саҕалаан, ханнык дьайыылары оҥорон хаһаайыстыбаны сайыннарар туһунан бэйэтин уопутун кэпсээтин, успуорт тренерэ, иистэнньэҥ-модельер, норуот ууһа маастар-кылаас ыыттыннар…

// “Саамай кыра саастаах саахыматчыт” бирииһи –Ытык Күөлтэн айанаан кэлбит Аня Мурунова ылла

Тулалыыр эйгэбит  хайысхата олус элбэх ээ. Сүрүнэ, бу көмөнү тиһиктээхтик, тиийимтиэтик, түмүктээхтик оҥорор ирдэнэр, итиэннэ бу элбэх үбү ирдээбэт, туһааннаах киһи үтүө баҕата баар буолуохтаах. Онтон түмүгэ, ситиһиитэ, таһаарыыта балысхан буолуон сөп. Онон, бу биһиги 23 сыллаах үлэбит төрөөбүт улууспутугар тус инвестициябыт буолар диэн бэлиэтиибин. Быйыл улууспут саахымакка сүүмэрдэммит хамаандата Саха Өрөспүүбүлүкэтин хамаанданан чемпионатыгар кэнники кэмҥэ бастакытын бочуоттаах 3-с миэстэни ылла. Бу ситиһиилээх хамаанда састаабыгар А.Е. Максимова кэриэһигэр ыытыллар турнирга 8 саастарыттан уонна оскуола алын кылаастарыгар үөрэнэ сылдьан саахымакка оонньоон саҕалаабыт оҕолор, билигин улахан дьон, Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2 төгүллээх чемпиона Денис Назаров (саахымакка өрөспүүбүлүкэ саамай эдэр чемпиона, Мэҥэ-Хаҥалас улууһуттан өрөспүүбүкэҕэ бастакы чемпион), Николай Сидоров, Ирина Николаева  киирбиттэрэ. Оттон хамаанда капитана Вячеслав Гаврильев биһиги турнирбыт хас да төгүллээх чемпиона, призера. Араас төрүөтүнэн икки күүстээх оонньооччубут кыттыбатаҕа, сүүмэрдээһини ааһан састаапка киирдэхтэринэ, хамаандабыт өссө күүһүрэр кэскиллээх.

// “Саамай аҕам саастаах саахыматчыкка” бириис туттарыллар – 86 саастаах успуорт улахан тэрийээччитигэр, XX үйэҕэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин успуортун лауреатыгар, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Бочуоттаах олохтооҕор Дмитрий Васильевич Сыромятников-Кэрэһиннээххэ

Үсүһүнэн, саахымаппыт турнира саҕаланыаҕыттан биир дойдулаахтарым тэрээһинигэр, анал бириистэргэ өрүү күүс-көмө буолаллар. Кинилэр көмөтө суох үгүс сыл устата маннык далааһыннаах, таһымнаах күрэхтэһии биһиги аччыгый дэриэбинэбитигэр ыытыллара саарбахтаах.  Онон түгэнинэн туһанан Мэҥэ-Хаҥалас улууһун саахымакка федерациятыгар (бэрэссэдээтэл, Ил Түмэн дьокутаата Находкин А.Н., толорооччу дириэктэр, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Бочуоттаах олохтооҕо Цыпандин П.И.), Доллу нэһилиэгин салалтатыгар (баһылык Сивцев Н.П.), “Тумул” ТХПК (бэрэссэдээтэл, РФ Тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бочуоттаах олохтооҕо Десяткина Т.В.), “Алгыс” бэтэрээннэр түмсүүлэригэр (салайааччы Слепцов Д.Д.), СР үтүөлээх артыыһа С.Н. Сивцев-Доллу аатынан норуот айымньытын дьиэтин айар кэлэктиибигэр (салайааччы Власова А.С.), олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатыгар (начальник Власов Г.С.), “Күөллэрики” ветеринарнай учаастагар (салайааччы Макарова Г.А.), Тумуллааҕы медпууҥҥа  (Иванова А.О.), Социалистическай үлэ Геройа Т.Г. Десяткин аатынан орто оскуола кэлэктиибигэр (дириэктэр Кисиляхов В.Н.) уо.д.а. биир дойдулаахтарбар, ону тэҥэ урукку салайааччыларга: Скрябин Николай Ильичка, Птицын Иннокентий Васильевичка, Иванова Матрена Васильевнаҕа, Свинобоева Екатерина Егоровнаҕа, Слепцов Василий Ивановичка, Десяткин Егор Васильевичка, Десяткин Семен Николаевичка о.д.а. Махсыымаптар аймах аатыттан дириҥ махталбын биллэрэбин.

// А.Е. Максимова кэриэһигэр ыытыллар XXIII-с өрөспүүблкэтээҕи саахымат турнирын чөмпүйүөннэрэ, бириистээх миэстэлээхтэрэ

Чахчы даҕаны, мин бу турнирга 21-дэ кыттыбыт киһи быһыытынан бигэргэтэбин, Тумул тиһиктээхтик ыытыллар турнирыттан куорсун анньынан, буһан-хатан тахсыбыт бастыҥ спортсменнарбыт элбэхтэр. Ити барыта Мэҥэ-Ханаласка саахымат сайдарыгар биллэр-көстөр хамсааһыны таһаарбыта мэлдьэһиллибэт.

Кыайыы үрдүк өрөгөйүн бастаан билбит кырачаан оҕолор үөрэн чаҕылыспыт харахтара, күүрээннээх күрэхтэн астыммыт-дуоһуйбут үгүс кыттааччылар истиҥ махталлара, биһирэбиллэрэ, баҕа санаалара тэрийээччилэр сүрэхтэрин уулларан,     эһиилги турниры өссө үрдүк таһымнаахтык ыытарга баҕа санааларын дорҕоонноохтук этиттэрэн түмүктэннэ. Эһиил көрсүөххэ диэри!..

Күрэхтэһии бэтэрээннэргэ кыайыылааҕа Дмитрий МОСОРИН, Дьокуускай.

Бастакы хаартыскаҕа: эр дьон: 1. Семен Михайлов (Покровскай), 2. Николай Капитонов (Дьокуускай), 3. Вячеслав Гаврильев (Мэҥэ-Хаҥалас, Лоомтука).