Дуобат хонуутугар хоһууннар көрүстүлэр

// Уус-Алдан улууһун Түүлээх нэһилиэгин Дьокуускай куоракка олорор түмсүүтүн тэрээһинэ 

Уруккуну умнубатахха, ааспыты антах анньыбатахха, билиҥҥилиин алтыһыннардахха, инникини түстүөххэ сөбүн өйдүүр буолан, саха норуота Ытык өбүгэлэрбит саҕаттан удьуор утумун тутууну үрдүктүк сыаналыыр. Төрөөбүт төрүт сирбит Уус-Алдан улууһун уһук нэһилиэгэ Түүлээх дьоно-сэргэтэ саха дьоно төбүрүөннээн олорор улахан сирдэригэр Бороҕоҥҥо, Дьокуускайга түмсүүлэрдээх.

Дьокуускай баар түмсүү бу үбүлүөйдээх сылга үлэтин барыллааһыныгар кулун тутар ыйга Улуу Кыайыыны аҕалсыбыт уот сэрии кыттыылаахтарын уонна эйэлээх олоҕу уһансыбыт үлэ,тыыл бэтэрээннэригэр, сэрии сылын оҕолоругар анаммыт тэрээһиннэр чэрчилэринэн дуобакка күрэхтэһиини ыыттыбыт. Бу туһунан сиһилии Надежда Николаевна Громова кэпсээнин билиһиннэрдэххэ маннык буолла:

– Кулун тутар 27 күнүгэр Дьокуускай куоракка, биир дойдулаахтарбытыгар Дуобат- Саахымат дьиэтигэр (Ярославскай уулусса 19/2) Түүлээх түмсүү көҕүлээһининэн Кыайыы 80 сылыгар аналлаах дуобакка аһаҕас турнир ыытылынна. “Дуобакка турнир тэрийиҥ” – диэн, тохсунньу ыйга буолбут Түүлээх түмсүү көрсүһүүтүгэр аҕам саастаах дьоммут этии киллэрбиттэрэ. Ону тута өйөөн, А.Д. Константинов сценарийын оҥорон, Громова Н.Н. кытта тэрийэн ыыттылар. Биир дойдулаахпыт Мария Николаевна Ноговицына (Тарская) кыыһа – аан дойду дуобакка гроссмейстера, аан дойду 8 төгүллээх 100 харахтаах дуобакка уонна нуучча дуобатыгар чемпиона Матрена Степановна Ноговицына – Саха сирин Дуобат-Саахымат спордун Дьиэтин дириэктэрэ, календарнай былааныгар киллэрэн, ити күнү “Түүлээх Түмсүү” дуобакка аһаҕас турнир ыытарыгар сөбүлэспитэ.

Онон Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыбыт буойун саллаат эһэлэрбит, аҕаларбыт кэриэстэригэр анаан ,,Кыайыы Кубога,, Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаан ыытылынна. Бу турнир ону сэргэ, Дуобат спордун, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарар спорт биир маассабай көрүҥүнэн ыччаттарбыт дьарыктаналларыгар холобур буолар. Турнир Улуу Кыайыыны уһансыбыт дьоммутугар ананарын быһыытынан, кинилэри ахтан-санаан, ыччаттарга биллэрэр, өйдөтөр сыаллаах буолар. Онон буойун-саллаат аҕаларын, эһэлэрин, тыылга хаалан Кыайыыны уһансыбыт, үлэлээбит дьоннорун, аймахтарын мэтириэттэрин илдьэ кэлэн, кинилэри ахтан-санаан аастылар.

Турнир аһыллыытыгар Уус-Алдан Дьокуускай куораттааҕы түмсүүтүн салайааччыта Е.Е. Неустроев, Түүлээх нэһилиэгин баһылыга С.В. Винокуров тыл эттилэр. Кылгас эҕэрдэ нүөмэрдэри А.Д. Константинов ,,Каскад,, цирковой студиятын уруку иитиллээччилэрэ кэлэн көрдөрдүлэр. Көлүөнэлэр ситимнэрин быстыбатын туоһутунан, сэрии бэтэрээнэ, педагогическай үлэ, үрдүк үөрэх Бочуоттаах ветерана В.В. Алексеев хос сиэн балта, 39 оскуола 10-с кылааһын үөрэнээччитэ Камила Неустроева сэрии кыттыылааҕа ,,Кыайыы саллаатын кэриэһэ,, хоһоонун аахта.

Ону таһынан, Копырин аймах хос сиэннэрэ, Хатас оскуолатын 8-с кылааһын үөрэнээччитэ Сулустаан Копырин биир дойдулаахпыт Н.Андросов дьүрүлүгэр ,,Русский танк Алеша,, диэн ырыаны ыллаата.

Турнир дуобат 2022 с.олохтоммут быраабылатынан ыытылынна. Судьуйа – спорт маастара, Российскай категориялаах судьуйа, тренер Варламов В.П.

Дьахталларга: 1 миэстэ – Кузьмина Раиса Николаевна, 2 миэстэ – Громова Альбина Николаевна, 3 миэстэ – Стрекаловская Регина В.

Эр дьоҥҥо: 1 миэстэ – Громов Василий Николаевич, 2 миэстэ – Васильев Василий, 3 миэстэ – Ушницкай Геннадий Николаевич.

Абсолютнай чемпион – Кузьмина Р.Н. буолан, Кыайыы Кубогын хаһаайына буолла. Сэрии бэтэрээнэ Н.Н. Тарскай аатынан супер бирииһи, оҕолоро сиэннэрэ туруорбут бириистэрин Громов В.Н. туттардылар.

Сэрии бэтэрээнэ А.Н. Стрекаловскай аатынан анал бирииһи оҕолоро эмиэ абсолютнай чемпиоҥҥа Р.Н. Кузьминаҕа туттардылар. Түүлээх оскуолатыгар уһуннук дуобат куруһуогун салайбыт, оройуоҥҥа, республикаҕа оонньуур дуобаччыттары бэлэмнэнээбит, иитэн таһаарбыт учуутал Гусим Петрович Иванов аатынан анал бирииһи кини төрөппүт оҕолоро уонна нэһилиэк, оройуон иһигэр уһуннук дуобат күрэхтэһиитин элбэхтэ тэрийсибит, оонньообут П.И., С.В. Копыриннар ааттарынан анал бириистэри төрөппүт оҕолоро – уолаттарын Сергей уонна Михаил дьиэ кэргэттэрэ туруордулар.

Итини таһынан, ,,Саамай аҕам саастаах оонньооччу,, “Саамай эдэр кыттааччы,, , “Ыраахтан кэлбит оонньооччу,, диэн анал номинациялар туттарылыннылар. Төрөөбүт нэһилиэги кытта сибээстээхтик үлэлиир биир дойдулаахтарбытыгар Махтал суруктар туттарылыннылар. Онон Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаммыт “Түүлээх Түмсүү” тэрийбит дуобакка аһаҕас турнира олус көхтөөхтүк, сэргэхтик ыытылынна.

– Дьэ Надежда Николаевна кэпсээниттэн көрөрбүт курдук бириистэр да ботуччулар, дьон-сэргэ түмсүүтэ даҕаны кыра нэһилиэк холугар баһаам. Тэрээһиммитигэр бииргэ үөрэммиттэр, бииргэ төрөөбүттэр, ийэ, аҕа ууһунан аймахтар түмсүбүттэрэ көрсүһүү үөрүүтүн үрдэттэ, алтыһыы амтанын минньиттэ. Күрэхпитигэр оҕо дьоммут да бааллар, эбэтэр Акулина Гаврильевна курдук ытык сааска үктэммиттэр бааллар, ол аата ситим баар.

Абсолютнай кыайыылаахпыт, дуобат хонуутугар хоһууммут Раиса Николаевна Кузьмина (Ушницкая) оскуолаҕа үөрэнэр сылларыттан эт-хаан даҕаны, өй-санаа даҕаны  сүрдээх дэгиттэр сайдыылаах нэһилиэкпит аатын элбэхтэ ааттаппыт киһибит буолар. Өр сылларга Таатта улууһугар үлэлээн баран, билигин төрөөбүт төрүт нэһилиэгэр кэлэн учууталлыы сылдьар. Кини бииргэ төрөөбүт убайа Геннадий Ушницкай эмиэ мэтээлгэ тиксэн эмиэ туһугар туспа үөрүү-көтүү. Эр дьоҥҥо бастаабыт Василий Громов бу түгэҥҥэ бииргэ төрөөбүт балтыныын Надежда Николаевналыын бааллар. Күрэхтэһиибит саамай аҕа саастаах кыттыылааҕа Акулина Гаврильевна Кузьмина (Оллонова) Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа, гвардия полковнига, САССР байыаннай комиссара биэс бойобуой уордьаннаах, үгүс элбэх мэтээллэрдээх саха саарына, киһи киэнэ килбиэннээҕэ Д.Оллонов хаан уруу балта, сүрүн спонсордарыттан биирдэстэрэ эмиэ кыттыбыта тэрээһиммит ис хоһоонун дириҥэттэ, кэҥэттэ.

Түүлээх нэһилиэгэр дуобат диэтиҥ даҕаны Иванов Гусим Петрович аата ааттанар. Кини элбэх көлүөнэ ыччаты бу көрүҥҥэ уһуйбута, ситиһии, кыайыы кынатыгар олорубута. Онон кини аата бу күҥҥэ ааттаммыта барыбытын долгутта, үөртэ. Уус-Алдан Өнөр нэһилиэгэр үлэлиир-хамсыыр биир дойдулаахпыт Альбина Николаевна Громова үлэтинэн эбии үөрэхтээһиҥҥэ кэлэн баран, бу тэрээһини мүччү туппата уонна сыыспата диэххэ наада, ол курдук иккис миэстэ буолан мэтээл, Грамота тутан үөрүүтэ үрдээтэ.

Сахаҕа төрдүҥ-ууһуҥ, силиһиҥ-мутугуҥ хантаный диэн мээнэҕэ турбат боппуруос, төрдүгүн-уускун төһөнөн билэҕин соччонон тирэхтээх, түөрэҥнээбэт түөрэхтээх буолаҕын. Дэлэҕэ даҕаны ааттаах-суоллаах дьон баар буолла даҕаны, хантан сылдьарый диэн буолуо дуо. Ол аата, онно оннук хааннаах-сииннээх, толкуйдаах, өйдөөх-санаалаах дьон-сэргэ олохсуйбут диэн сыаналанар. Саха сирин Дуобат-Саахымат спордун Дьиэтин дириэктэрэ аан дойду дуобакка гроссмейстера, аан дойду 8 төгүллээх 100 харахтаах дуобакка уонна нуучча дуобатыгар чемпиона Матрена Степановна Ноговицына (манна өссө сорох титулун киллэрбэтибит) ийэтин өттүнэн төрдө Түүлээх нэһилиэгэ буоларынан, биһиги бары киэн туттабыт. Биллэн туран, аҕатын өттүнэн Чурапчы буоларын, улааппыт, сиппит-хоппут, кынаттанан тахсыбыт сирэ эмиэ Чурапчы буоларын билинэбит, билэбит, ол эрэн Матрена ийэтин өттүнэн аймах-билэ дьонун, төрүт сирин дьонун-сэргэтин кытта быстыспат ситими тутарын иһин ис сүрэхпититтэн махтанабыт.

Манна даҕатан эттэххэ, кини Түүлээх нэһилиэгин саамай үрдүк наҕараадатынан “Түүлээх нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо” диэн дьоһун ааттаах. Күрэхтэһиибит биир дьоһун бэлэҕин “Көмүлүөк” сахалыы иһити оҥорор хампаанньа иһитин наборун Матрена ийэтинэн эһээтин Тарскай Н.Н. аатынан бирииһи Громов Василий Николаевич тутта. Бириис саха дьонун саамай сөбүлүүр утаҕын – үүттээх чэйи иһэргэ аналлаах улахан, ириҥ чааскылардаах, айыы аһа алаадьы ууруллар хаппахтаах иһиттээх.

Түмүкпэр бу тэрээһин хантан даҕаны үөһээ салалтаттан соҥноммокко дьиҥ чахчы норуот бэйэтин баҕатынан, бэйэтин тэрийиитинэн, үбүлээһининэн түмсүү салалтатын, Дуобат-Саахымат спордун Дьиэтин кэлэктиибин өйөөһүнүнэн барбытын бэлиэтээн этэбин. Аны бу дьыл муус устар 15 күнүгэр Ю.А. Гагарин аатынан култуура дыбарыаһыгар А.К. Алексеев “Ытык иэс” диэн Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылаахтарын, тыыл-үлэ бэтэрээннэрин, сэрии сылын оҕолорун тустарынан кинигэтин кини төрөппүт кыыһа М.А. Алексеева – Арылы Дуйдаах ситэрэн-хоторон, кэҥэтэн таһаарыытыгар көмө-аахсыйа кэнсиэрбитин ыытарбыт туһунан биллэрэбит. Норуот күүһэ – көмүөл күүһэ!

Наталья РУФОВА.