Билсиҥ, кикбоксер Михаил Иванов

Кикбоксиҥҥа аан дойду чөмпүйүөнэ Александр Иванов кэриэһигэр Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук чөмпүйэнээтэ ыытыллан түмүктэннэ. Оттон мин бүгүҥҥү ыалдьыппар бу күрэхтэһии, улахан таһымҥа тахсарыгар маҥнайгы үктэлэ буолбута. Ол курдук, Арассыыйа 3 төгүллээх чөмпүйүөнүн, аан дойду Кубогын хаһаайынын, ШОС дойдуларын кыайыылааҕын, Уһук Илин 7 төгүллээх чөмпүйүөнүн, дойду кикбоксиҥҥа сүүмэрдэммит хамаандатын хапытаанын, Арассыыйа успуордун маастара Михаил Иванову кытта кэпсэттим.   

-Михаил, ааспыт сыл эйиэхэ ситиһиилээхтик түмүктэннэ. Кикбоксиҥҥа бастакы хардыыҥ хайдах саҕаламмытай? Ким, эбэтэр туох эйигин бу спорка көҕүлээбитэй?

–Кыра сылдьан восточнай единоборстволар туһунан киинэлэри сөбүлээн көрөр этим. Жан Клод Ван Дам, Чак Норрис, Джеки Чан киинэлэригэр улааппытым. Уонна оттон кыра сааспыттан тэбиэлииргэ, охсуолуурга интэриэстээх этим. Ол эрэн, дьарыкка улаата түһэн баран барбытым, 15 сааспар, син өйбүн-төйбүн булан баран диэххэ сөп. Доҕотторум бары муай тай көрүҥэр дьарыктанан саҕалаабыттара. Мин кинилэри кытта тутатына барбатаҕым. Ити кэмҥэ түбэһэн эмиэ биир киинэни көрбүтүм, единоборство туһунан. Уонна ол кэннэ дьэ, доҕотторбор кыттыспытым. Аҕам тутатына миигин өйөөн экипировканан бүтүннүү хааччыйбыта. Онон ол кэмтэн ыла биир да дьарыгы көтүппэккэ, күн бүгүҥҥэ диэри эрчиллэ сылдьабын.

Манна бэлиэтээн этиэм этэ, спорка бастакы хардыыларбын оҥорорбор аҕам өйөөн, салгыы дьарыктанарбар-сайдарбар күүһү биэрбитэ. Аҕам Иванов Василий Григорьевич Ньурба Чукаарыттан төрүттээх. Чукаарга баһылыгынан үлэлээбитэ. Эдэр сааһыгар көҥүл тустууга уонна хайыһарга (биатлоҥҥа) утумнаахтык дьарыктаммыта. Онон спорка сыһыаннаах киһи буолан, миигин өрүү өйүүр. Биир да күрэхтэһиибин көтүппэт. Куруук миэхэ ыалдьар, долгуйар.

Биир күрэхтэһиибэр сылдьыспыта, билигин да сырдык өйдөбүл буолар. Ол курдук, 2018 сылга Хабаровскай куоракка “Двойной удар” диэн профессиональнай киирсии киэһэтэ буолбута. Онно тренерим сатаан барсыбатаҕа, кини оннугар аҕам барбыта. Манна аан бастакытын кини мин атын куоракка киирсиибин илэ хараҕынан көрбүтэ. Рингэ анныгар сүүрэ сылдьан камераҕа устубута, хаһыытаан-ыһыытаан ыалдьыбыта, тохтобул кэмигэр сүбэ-ама биэрбитэ. Бэйэтэ секундант курдук буолбута. Кинини онно комментатордар өйдүү көрөннөр, бу Михаил Иванов аҕата сылдьар диэн кэпсээбиттэрэ, тэҥҥэ кинини кытта ыалдьыбыттара. Онон атын куоракка ыытыллыбыт күрэхтэһиигэ аҕабын кытта бииргэ сылдьыбыт бу биир умнуллубат түгэн этэ.

Спортсмен тренериттэн тулулуктаах

-Үрдүк ситиһии кэлэрэ спортсмен бэйэтиттэн эрэ буолбакка, тренериттэн быһаччы тутулуктаах. Эйигин кимнээх уһуйбуттарай?

–Бу этиини кытта сөпсөһөбүн, үрдүк ситиһии тренертэн тутулуктааҕа саарбаҕа суох. Мин санаабар, спортсмен тренерин кытта биир сыаллаах, биир көрүүлээх буолуохтаах. Оччотугар эрэ үрдүк ситиһии кэлэр. Бастакы тренерим Кутуков Анатолий Романович, оттон билигин Өрөспүүбүлүкэ уонна Уһук Илин Федеральнай уокурук сүрүн тренерэ Алексеев Андрей Васильевич дьарыктыыр. Анатолий Романовичка дьарыктанар кэммэр иккиэн сүбэлэһэн миигин бииргэ дьарыктыырга быһаарыммыттара. Онон оччолортон икки тренербин иккиэннэрин кытта биир сыаллаах, биир көрүүлээх, бары бииргэ үлэлээн саҕалаабыппыт. Хомойуох иһин, бастакы тренерим пандемия кэмигэр суох буолбута.

-Спорка ситиһии күүстээх дьарыгы эрэйэр. Күннээҕи дьарыгын хайдах ааһарый?

–Күннээҕи дьарыгым күрэхтэһиигэ бэлэмнэнииттэн тутулуктаах. Холобур, биир ый хааллаҕына, күҥҥэ иккилии дьарык буолар. Сарсыарда лапа охсуута уонна сүүрүү. Техника уонна тактика өттүнэн диэн. Киэһэ өттүгэр спариннар, снаряд үлэтэ ( чуолаан киирсиигэ бэйэтигэр диэн аналлаах хамсаныылар). Бу түһүмэх биир саамай уустук, тоҕо диэтэр, ыйааһын түһэрэ сылдьаҕын, куруук бэйэ-бэйэни кытта киирсэ, сүүрэ-көтө, ыстана сылдьаҕын. Аскын аҕыйатаҕын, күннээҕи режимҥин ыспакка тута сылдьыаххын наада. Онон күрэхтэһии буолара биир ый хааллаҕына, дьарык уустук буолар.

Кыайыыны аҥардас дьарык эрэ быһаарбат

-Кикбоксинг көрүҥэр ордук көдьүүстээх эрчиллии ньымалара ханныктарый, эн санааҕар?

–Тэбиилээх көрүҥ буолан, манна атаҕы эрчийэр ордук көдьүүстээх. Онон атаҕын күүстээх уонна тулуурдаах буолара ирдэнэр. Куруук сүүрэр, ыстанар, тэбиэлиир эрчиллиилэри оҥоруохха наада. Биир илиини эрэ эрчийбэккэ, атах дьарыгар ураты болҕомтону уурар ордук дии саныыбын.

-Спортсмен уйулҕатын туруга эмиэ үрдүк таһымнаах буолуохтаах. Бу ордук күрэхтэһии кэмигэр биллэр. Эн бу маны хайдах кыайаҕыный? Санааҕын хайдах сааһылыыгыный? Туспа албастааххын дуо?

–Кыайыыны ситиһэргэ аҥардас дьарык эрэ буолбакка, өй-санаа, уйулҕа өттүнэн эмиэ бэлэмнээх буолар ирдэнэр. Холобур, бэйэм уопуппуттан кэпсээтэххэ, күрэхтэһии иннинэ уһуну, элбэҕи толкуйдаабаппын. Киирсии кэмигэр эрэ күүспүн-уохпун, өйбүн-санаабын түмэбин. Тоҕо диэтэр, сорох спортсменнар наһаа эрдэттэн барытын төбөлөрүгэр оҥорон көрөллөр, утарсааччыларын кыайбыт курдук саныыллар. Оттон дьыалатыгар кэлэн табыллыбат буолуон сөп. Мин бүтэһик бу Арассыыйаҕа киирсиибэр маннык түмүккэ кэлбитим.

–Билигин бэйэҥ спорт үрдүк таһымыгар сылдьабын дии саныыгын дуо?

-Спорт үрдүк таһымыгар тиийбиппин диэн бу ааспыт дойду чөмпүйэнээтигэр өйдөөтүм диэххэ сөп. Манна эрдэтээҥҥи сыллартан атыннык, саҥатык кииристим. Хайдах эрэ толкуйдуурум уларыйбыт, ис турукпунан күүстээх буолбут курдукпун. Маннык таһымҥа хайдах кэллим, ыһыктыбакка салгыы тута сылдьарбын толкуйдуубун, төбөбөр ырытан көрөбүн. Иннибэр өссө да элбэх күрэхтэһии күүтэр, онно киирсэн көрөн чопчу өйдүүр инибин сөп толкуйга, үрдүк таһымҥа кэлбиппин дуо диэн.

-Ханнык кыайыыгын ордук сыаналыыгыный? Тоҕо?

–2021 сыллаахха Челябинскай куоракка ыытыллыбыт Арассыыйа чемпионатыгар 67 кг ыйааһыҥҥа киирсиэхтээх этим. Ыйааһын күнүгэр судьуйалар миигин сыыһа испииһэккэ киллэрэн кэбиһэннэр, 71 киилэҕэ киирсэр буолбутум. Кыра ыйааһыннаах сылдьан бэйэбиттэн лаппа улахан уонна үрдүк таһымнаах уолаттары кытта киирсибитим. 4 киирсии буолбута. Финалга Арассыыйа, Европа уонна Аан дойду чөмпүйүөнүн кыайбытым. Манна бастакыбын дойду чөмпүйүөнэ буолбутум, өссө бэйэбиттэн улахан ыйааһыҥҥа. Онон бу ордук саныыр уонна сыаналыыр кыайыым.

Спорт диэн – дьиссипилиинэ…

-Спордунан идэтийэн дьарыктанарыҥ таһынан эн өссө тренердиигин. Маны барытын хайдах дьүөрэлиигин?

–Бастаан тренербэр Анатолий Кутуковка 18-с оскуолаҕа оҕолору дьарыктыырга көмөлөһөөччүнэн сылдьыбытым. Бу кэмҥэ оҕолору уһуйар баҕа кэлбитэ. Уонна 2018 сыллаахтан бэйэм дьарыктаан саҕалаабытым. Билигин “Пикабу” бокса кулуубугар үүнэн эрэр спортсменнары эрчийэбин. Тренердиирбин үлэ курдук санаабаппын, бу миэхэ эмиэ дьарык курдук буолар. Сөбүлүүр спордум көрүҥүн үүнэр көлүөнэҕэ тиэрдэбин. Кинилэртэн мин элбэххэ үөрэнэбин, күүс-сэниэ ылабын. Тренер быһыытынан сыл аайы сайдарга-үүнэргэ кыһаллабын. Дьарыктыыр уолум икки сыл иһигэр спорт маастарыгар тиийэ үүннэ. Ол курдук, Хатан Үөдүгэй 15 саастааҕар миэхэ кэлбитэ. Икки сыл иһигэр мин бэйэм туспа ньымабынан дьарыктаан бу ситиһии кэлбитэ.

-Оҕолору дьарыктыыргар бэйэҥ туох ураты албастардааххыный?

–Мин оҕолорбун эт-хаан эрэ буолбакка, өй-санаа өттүнэн эмиэ толору сайдалларыгар кыһаллабын. Спорт диэн дьиссипилиинэ, режим, бэйэ-бэйэҕэ ытыктабыл, бэйэни таптыыр буолуу, чугас дьону көмүскээһин, норуоккун күүстээх оҥоруу диэн куруук этэбин, өйдөтөбүн. Дьарыктыыр уолаттарбын дьиҥ эр киһи буолан улааталларыгар кыһаллабын, ураты болҕомтону уурабын.

Арассыыйаны ааһан иһэн кыайбаккын

-Спорт бу көрүҥүн Саха сиригэр сайдыытын хайдах сыаналыыгын? Туох уларыта тутууну киллэриэҥ этэй?

–Кикбоксинг биһиэхэ урут-уруккуттан биллэр спорт көрүҥэ. Сэбиэскэй Сойуус саҕаттан үгүс үрдүк ааттаах-суоллаах спортсменнардаахпыт. Билиҥҥи да көлүөнэ бу спорт көрүҥүн үрдүк таһымҥа илдьэ сылдьар. Биир бастыҥ баҕа санаабыт, көрүҥмүт – олимпийскай көрүҥнэргэ киирэрэ буоллар диэн. Онтон чуолаан, Саха сиригэр кикбоксинг сайдыытыгар туһааннаах саалалар тиийбэттэр дии саныыбын. Улуустарынан тарҕатарга сөптөөх штат, тренер тиийбэт кыһалҕата баар. Хайа баҕар спорт сайдарыгар дьарыктанар усулуобуйа, оҕолорго сөптөөх болҕомто баар буолуохтаах, оччотугар эрэ хамсааһын тахсар.

-Кикбоксиҥҥа конкуренция төһө күүстээҕий? Холобура, бу Арассыыйа иһигэр да буоллун, тас да дойдуларга.

–Биһиэхэ кикбоксинг биир бастыҥ көрүҥ. Эппитим курдук, 90-с сыллартан биһиги дойдубутугар бу көрүҥ күүскэ тарҕаммыта. Билигин сүүһүнэн тыһыынча киһи, эдэриттэн эмэнигэр тиийэ дьарыктанар. Онон конкуренция күүстээх дии саныыбын. Ол да иһин буолуо, тас дойдуларга Арассыыйа кикбоксердара бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьаллар. Биһиги оскуолабыт аан дойдуга биир уһулуччу үчүгэй көрдөрүүлээҕинэн биллэр. Дойду чөмпүйэнээтинн кыайан Европаҕа, Аан дойдуга тиийдэххинэ, тутатына күүстээх үрдүк таһымнаах кикбоксер кэллэ диэн билэллэр. Тоҕо диэтэр, Арассыыйаны ааһан иһэн кыайар киһи суох. Үрдүк бэлэмнээх, спортсмен быһыытынан толору сиппит-хоппут эрэ киһи кыайар кыахтаах.

–Михаил, сиһилии хоруйдарын иһин махтал! Эйиэхэ спортсмен уонна тренер быһыытынан үлэҕэ салгыы ситиһиилэри баҕарабыт. 

Сэһэргэстэ Ирена ОСИПОВА.