Үтүө үгэспитин үөскэппит учуутал

Бүгүн, тохсунньу 26 күнүгэр СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун бочуоттаах гражданина, улахан учуутал, биллиилээх спортсмен Васильев Иннокентий Тихонович – И Баһылайап төрөөбүтэ 95 сыла буолар.

Кини 1930 сыллаахха тохсунньу 26 күнүгэр, аҕыйах хонугунан тэриллиэхтээх Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун Чүүйэ Хатыҥнааҕар төрөөбүтэ. Эдэр эрдэҕиттэн спортсмен уол оскуола кэнниттэн үлэтин 1951-52 сс оройуон “Колхозник” ДСО бэрэссэдээтэлинэн саҕалаабыта. Армияҕа Московскай уобаласка сулууспалаабыт, хайыһарынан күүскэ дьарыктаммыт. Сулууспалаан кэлэн баран, ЯПУ физкультурнай салаатын үөрэнэн бүтэрбитэ.

Идэтинэн үлэтин 1958 сыллаахха орто оскуола буолбут биһиги Бүтэйдээхпитигэр физкультура учууталынан саҕалаабыта. Биир дойдулаахпыт Слепцов Валентин Филаретовичтыын олус табыллан, таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. 1960 сыллаахха кинилэр бииргэ үөрэммит табаарыстара Егор Михайлович Феофановтыын сүбэлэһэн, былааннаан, оскуолаларын салалталарын өйөбүлүн ылан, Чурапчы Дириҥин орто оскуолатын кытары спортивнай, табаарыстыы көрсүһүүнү олохтоон оскуолабыт историятыгар киирбиттэрэ. Бастакы көрсүһүүгэ Бүтэйдээхтэр кыайбыттара. 1970 с. бу көрсүһүүгэ Амма Алтанын оскуолата эбиллибитэ. Үс улуус үс оскуолатын доҕордоһуута, бииргэ үлэлээһинэ үтүө үгэскэ үүнэн сыллата ыытыллыбыта быйыл 65 сыла буолар, республикаҕа ханна да суох улуустар икки ардыларынааҕы КМО-н ааттанар улахан педагогическай уопут буолар.

Талааннаах фотограф Иннокентий Тихонович  түһэрбит хаартыскалара билигин үөрэҕии музейбыт киэргэлэ буолан ол кэмнээҕи оскуолабыт олоҕун, оҕолорун кэпсии, көрдөрө тураллар. Онно биир хаартыскаҕа физрук күннээҕи секциятын биллэриитэ көстөр. Күннээҕи биллэрии диэтэххэ сыалай айымньы, хартыына! Ити кини үлэһитин, сүрэхтээҕин, аны худуоһунньугун кэпсиир. Хаартыскаларга өссө Сатаҕай, Алтан оҕолоро каникулларыгар хайыһарынан түһүнэн иһэллэрэ баар. Дьаныһан дьарыктыыр, үлэтиттэн баран хайыһарга өрөспүүлүкэҕэ бастаан кэлэрэ учууталлара үөрэнээччилэргэ үтүө холобур этэ. Бүтэйдээх үөрэнээччилэрэ хайыһарга, волейболга, баскетболга оройуоҥҥа инники сылдьаллара. Учууталлар, үөрэнээччилэр, олохтоохтор көмөлөөн тутан 1961 сыллаахха Илин эҥэргэ саамай улахан спортсаалатын үлэҕэ киллэрбиттэрэ. Бүтэйдээххэ И.Т. Васильев кэргэнэ Охлопкова Мария Петровна начальнай кылаас учууталынан үлэлээбиттэ, кыыстара Кема физматы 1976 с бүтэрбит выпусникпыт. И.Баһылайап барарыгар үлэтин эрэллээх киһигэ хаалларбыта. А.В. Игнатьев спорду өссө үрдүк таһымҥа таһаарбыта.

Иннокентий Тихонович 1965-66 сыллардаахха оройуоҥҥа “Урожайы” ДСО салайа сылдьыбыта. Онтон уон сыл Дьабыл орто оскуолатыгар физкультураны үөрэппитэ. Манна үлэлииригэр республикаҕа бастакынан спортивнай музейы тэрийэн үлэлэтэн биллибитэ. Оройуонун, республикатын бэл Сойуус спордун сайдыытын сырдаппыта, көрдөрбүтэ. Манна киниэхэ уруһуйдуур, уһанар, хаартыскаҕа түһэрэр, суруйар талаана, спордунан дьарыктанар, сырдатар, коллекциялыыр идэтэ туһаҕа турбуттара. Олимпийскай чемпионнарга тиийэ мэтээллэрэ баара элбэҕи этэр. Музейа билигин улуус спортивнай түмэлэ буолан аатын ааттатар, кини музейын кэнниттэн республикаҕа спорт музейдара элбээтилэр. Ити музейа 1971 с тэриллибитэ. Бэйэтэ ити хайысханан үүнэн, үрдээн Майатааҕы Үлэ албан аатын музейын дириэктэринэн 1977 с ананан үлэлээбитэ.

Дьоҕурун сайыннаран кэтэхтэн үөрэнэн Хабаровскайга пединституту бүтэрэн худуоһунньук идэлэммитэ. Художник, фотограф дьарыгынан элбэх быыстапкаларга кыттан Бүтүн Сойуустааҕы көрүүгэ тиийэ лауреат. Бииргэ төрөөбүттэригэр биллиилээх фотограф, мелодист бааллара кими барытын сөхтөрөр. Биһиги алтыспыппыт оскуолабыт, спорт историята, суруйууларбыт этэ. Аҕа табаарыһым “Эркээйи”, “Бэлэм буол, “Эдэр коммунист” хаһыаттар общественнай корреспонденнара этэ. “Спорт Манчаары дойдутугар” диэн бэртээхэй кинигэлээх уонна элбэх фотобуклеттардаах. Байанайдаах булчут Майаҕа Бэрдьигэстээх эмис соботун хамаҕатык атыылыы олордоҕуна тиһэх көрсөн кэпсэтиим эбит.

Иннокентий Тихоновиһы норуот таптаан И Баһылайап диирэ. Дэгиттэр спортсмен. Дуобакка ССРС спордун маастарыгар кандидат, Дальнай Восток, Сибиир чемпиона, республика категориялаах судьуйа. Дуобакка, хайыһарга, велоспортка, ГТО многоборьетыгар, бэстилиэтинэн ытыыга республика чемпиона, призера. Эт саастыы оройуоммут күнүгэр, Тааттаҕа буолар Манчаарыга, үс оскуола үбүлүөйдээх көрсүһүүтүгэр аата ааттаннын, музейыгар үйэтийдин үтүө киһи!

Сэндиэлэ түмсүү лекторийа.