Спорт эйгэтигэр 25 сыллаах айан ааттара, кэрдиистэрэ

1999 сыл от ыйын 22 күнүгэр Саха Республикатын Правительствотын 944 нүөмэрдээх дьаһала Саха Республикатын Президенэ М.Е. Николаев олунньу 3 күнүгэр тахсыбыт 672 нүөмэрдээх “Оҕо спорда сайдыытын туһунан” Укааһыгар олоҕуран илии баттаммыта. Ити дьаһал Саха государственнай университетыгар физическэй култуура уонна спорт институтун тэрийэргэ уонна ити институт иһинэн оҕо спортивнай оскуолатын аһарга быһаарыы ылыммыта. Онон спортивнай институт уонна спортивнай оҕо оскуолата тэҥҥэ хардыылаан, үүнэн-сайдан саҕалаабыттара.

Ити тэҥҥэ хардыыны билиҥҥэ диэри кубулуйбакка, Саха сирин спордун эйгэтэ сайдарыгар тэҥҥэ хамсыы-имсии, үлэлии сылдьабыт. Ити хардыылар дуоспуруннаах, туһаны таһаарар буолалларыгар бу тэрилтэлэр дириэктэрдэрэ: институт – Платонов Дмитрий Николаевич, Гоголев Николай Ефимович уонна оскуола – Слепцов Александр Будимирович, Кычкин Василий Николаевич сүрүн оруоллаахтара саарбаҕа суох.

Слепцов Александр Будимирович спортивнай оскуоланы аһыы-тэрийии үлэтиттэн саҕалаан, 2020 сылга олохтон туруор диэри салайан кэлбитэ. Ити үтүмэннэээх-таһаарыылаах салайар үлэтинэн спортивнай оскуолабыт инники кирбиигэ тахсан, ситиһиибит үрдүктүк сыаналанан, Саха Республикатын спордун үтүөлээх үлэһитэ аатын сүкпүтэ. Кини кэннэ оскуолабытыгар дуобакка тренердии сылдьар, Россия спордун маастара Кычкин Василий Николаевич дириэктэринэн анаммыта уонна, бэйэтэ таһаарыылаах үлэтинэн, оскуола үрдүкү таһымыттан түспэккэ, саҥа ситиһиилээх хардыылары оҥорорун ситистэ. Биллэн турар, улахан ситиһиилэргэ соҕотоҕун тиийбэккин, аттыгар үлэлиир-хамсыыр дьонуҥ биир тэҥҥэ, биир хайысханан хамсанар буоллахтарына эрэ туох эмэ улахан ситиһии тахсыан сөп.

Сүдү кылааттарын киллэрбиттэрэ…

Дьокуускай куорат бэһис нүөмэрдээх оҕо спортивнай оскуолатын уонна кини иитиллээччилэрин ситиһиилэригэр бэйэлэрин сүдү кылааттарын киллэрбиттэрэ уонна киллэрэ сылдьаллар: оскуола тэриллиититтэн билиҥҥэ диэри методиһынан үлэлиир, Россия үөрэҕириитин Бочуоттаах үлэһитэ Константинова Сардаана Николаевна, Саха Республикатын спордун үтүөлээх үлэһиттэрэ Михайлова Анастасия Семеновна, Контоев Степан Степанович, Саха Республикатын спордун туйгуна, педагогическай наука кандидата Герасимова Евдокия Ивановна, Россия уонна Саха Республикатын үтүөлээх тренерэ Бырдыннырова Мария Никитична, интернационалист-буойун Гурьев Иван Маркович, Россия үтүөлээх тренердэрэ: Стручков Василий Егорович, Буслаев Николай Николаевич, Россия спордун үтүөлээх үлэһитэ Уваров Василий Петрович, Саха сирин үтүөлээх тренердэрэ: Рожин Николай Николаевич, Колесов Дмитрий Васильевич, Колодезников Кирсан Степанович, Гаврильев Яков Васильевич, Лугинов Афанасий Афанасьевич, Прохоров Николай Николаевич, Павлов Иван Олегович, Россия спордун үтүөлээх маастара Николаев Сергей Александрович, Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуннара: Николаев Любомир Владимирович, Иванова Христина Семеновна, Адамова Саргылана Николаевна, Саха Республикатын эдэр ыччакка политикатын туйгуна Петров Николай Николаевич, Россия аан дойдутааҕы кылаастаах маастардара: Барцайкин Алексей Викторович, Сотникова Наталья Дмитриевна, ССРС спордун маастардара: Сивцев Николай Прокопьевич, Филиппов Андрей Афанасьевич, Россия спордун маастардара Павлова Анна Дмитриевна, Кычкин Василий Николаевич, СахаВА маастара Муратова Светлана Игоревна, Саха Республикатын доруобуйа харыстабылын туйгуннара Антонова Анна Николаевна, Попова Людмила Афанасьевна, Аргунова Лидия Егоровна, Саха Республикатын спорка сүрүн тренердэрэ, спорт маастардара: дзюдоҕа Гомбодорж Дамдиндорж, тустууга, оҕолорго Петров Владислав Васильевич.

Бастакы олуктар

Улахан ситиһиилэр бастакы сылтан баар буолан барбыттара. Нахова Татьяна Россия чэпчэки атлетика күрэхтэһиитигэр үһүс миэстэни ылбыта. Салгыы кини Кондакова Ириналыын “Россия эдэр ыччата” спортивнай общество күрэхтэһиитигэр кыайбыттара, оттон Васильев Михаил призер буолбута. Ити уурбут олуктарын сойуппакка, сылын ахсын Россия таһымыттан араас мэтээллэр кэлитэлээн барбыттара. Тустууга бастакынан Ефимов Эдуард, Устинов Андрей – Россия призердара буолан, ити олукка суол уурбуттара. 2005 сылга бастакы Аан дойдутааҕы таһымнаах ситиһии кэлбитэ – Попова Сайыына нуучча дуобатыгар Аан дойду чемпионун аатын сүкпүтэ, мантан саҕалаан биһиги дуобакка секциябыт күнтэн күн сайдан, билиҥҥитэ Саха Республикатыгар эрэ буолбакка, Россия, Аан дойду үрдүнэн биир бастыҥ секция буола улаатта. Ону туоһулаан, 2023 сыл түмүгүнэн Саха сирин дуобакка Федерацията биһи оскуола дуобакка секциятыгар “Бастыҥ оҕо спортивнай оскуолата” ааты иҥэрбитэ.

Дуобакка Аан дойду, Европа, Россия чемпионун уонна призерун аатын Азарова Ньургуйаана, Протодьяконов Анатолий, Иванова Лилия, Никаноров Николай, Большакова Алена, Кычкина Елена, Сафонова Юлиана, Апросимова Сандаара, Федорова Тунаара, Леонтьева Нарыйаана, Сергеева Нарыйаана элбэхтиитэ сүкпүттэрэ. Уопсайа, 17 дуобаччыт Аан дойду, 24 дуобаччыт Европа, 30 дуобаччыт Россия чемпиона буолла. Бүгүҥҥү күҥҥэ Федотов Андрей нуучча дуобатыгар эр дьоҥҥо икки төгүл Аан дойду чемпионун аатын ылла, гроссмейстер буолла. Үбүлүөйдээх сылбытыгар иитиллээччибит Апросимова Сандаара, выпускникпыт Большакова Алена гроссмейтер үрдүк аатын сүктүлэр.

2006 сылга Леонтьева Наталья хайаҕа өрө сүүрэргэ Аан дойду чемпиона уонна үрүҥ көмүс призера буолбута. Кини биһиги иитиллээччилэрбититтэн бастакынан Аан дойду кылаастаах маастар буолбута.

Хас да сыл дьүлэйдэр тустууларыгар анал группа үлэлээбитэ. Итиннэ эмиэ үрдүк ситиһиилэр бааллар. Мантан сылын ахсын Россия чемпионнара, призердара тахсаллара. Петров Альберт, Мохначевскай Евгений Аан дойду чемпиона буолбуттара.

Кумахха тустууга Семенов Вадим эр дьоҥҥо Аан дойду чемпиона, оттон Захаров Антон – хас да төгүллээх, Мигалкин Алексей – 2017 сыллаах оҕолорго призердар. Семенов Вадим үс төгүл Саха сирин “Бастыҥ хапсаҕайдьыта” буолбута, билигин Саха сирин тустууга сүрүн тренерэ. Саха сирин тустууга Федерациятын ситэриилээх дириэктэринэн спорт маастара Карпенко Владимир таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар. Өссө биир биллэр тустуук, спорт маастара Черкашин Петр ууга харбааһыҥҥа “Чолбон” спортивнай оскуола дириэктэрэ.

Россия уонна да атын итинник үрдүк таһымнаах күрэхтэһиилэр элбэх кыайыылаахтара, призердара бааллар: чэпчэки атлетикаҕа – Узнаева Алена, Иванова Анастасия, Шелковникова Наталья, Охлопков Аркадий, Калачиков Николай, Копырин Николай, көҥүл тустууга – Вавилов Виктор, Ноговицын Карл, Расулов Тимур, Атасыков Тускул, Шалугин Василий, Барашков Иван, Васильев Михаил, Корякина Алина, Яковлев Виктор, Яковлева Алина, Яковлева Аэлита, Сухарев Алексей, Слепцов Леон, саанан ытыыга – Иванова Чаара, Полятинская Наталия, Кривошапкина Майя, Цой Ян, Кириллин Аян, Куприянов Пантелеймон, Андриенко Александр, Миссеева Диана, Назаренко Светлана, боксаҕа – Васильев Егор, Гуляев Егор, Хорунов Алексей, Сантаева Мичилинэ, Алексеева Күндүүнэ, хайыһарга – Мухомедзянова Юлия, Елисеева Надежда – кини өссө биатлоҥҥа сахаттан бастакы маастарынан биллэр, Зыков Николай, оҕунан ытыыга Винокурова Дайаана, Сыромятникова Василена, дзюдоҕа – Никифорова Ньургуйаана, Хан Владислав, Хан Станислав, Пестерев Сергей.

Оннооҕор түөрт сыл үлэлии сылдьыбыт футболга дьоһуннаах ситиһиилэр баар этилэр – Явловскай Сарыал Дмитриевич салалтатынан “Тирии мээчик” Уһук Илиҥҥи федеральнай уокуругун кыайыылааҕа буолбуттара, оттон Фурин Никита оҕолорго Россия хамаандатыгар киирдэ.

Волейболга биһиги кыргыттарбыт республика иһинээҕи турнирдар пьедесталларын үрдүкү чыпчаалыгар мэлдьи баар буолаллар, кэлин уолаттар эмиэ үрдүк ситиһиилэннилэр. Тренер Муратова Светлана иитиллээччилэрэ Подлужная Екатерина, Иннокентьева Екатерина кумах волейболугар Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук призердара, Чибрина Анастасия “Магнитка” волейбол кулуубугар Россия чемпионатыгар оонньуур. Корнилов Кирилл Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук, Бүтүн Россиятааҕы турнирдар кыайыылаахтара уонна призера. Муратова Светлана бэйэтэ Саха сирин волейболга, баскетболга элбэх төгүллээх чемпиона.

Инники эрэллэрбит

Саамай эдэр секциянан – оҕунан ытыы буолар. Оскуола 15 сыллаах үбүлүөйүн көрсө аһыллыбыта. Онно ох сааны үйэтигэр тутан көрбөтөх элбэх оҕо мустубута. Олортон бэртэрэ билигин Саха Республикатын хамаандатыгар киирэр буоллулар, Неустроев Ярослав – эр дьоҥҥо Саха сирин чемпиона уонна призера, Неустроев Андрей, Семенов Александр, Колмогорова Софья, Аргунов Альберт, Мигалкин Ярослав – оҕолорго республика призердара. Курашин Николай Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук призера. Винокурова Дайаана, Сыромятникова Василена спорт маастара буоллулар. Ити, бэйэтин кэмигэр дьахтар тустуугар Россия хамаандатыгар киирэ сылдьыбыт, Старостина Туйаара Иннокентьевна дьаныардаах үлэтин бастакы түмүктэрэ.

Билигин чэпчэки атлетика секциятын тренердэринэн бэйэбит выпускниктарбыт, Россия күрэхтэһиитин кыайыылаахтара уонна призердара Сотникова Наталья Дмитриевна, Васильев Михаил Леонидович таһаарыылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьаллар.

Кэлин кэмҥэ кэлбит эдэр тренердэргэ – тустууга маастардар Прохоров Александр Николаевичка, Сивцев Дьулустан Николаевичка, Сивцев Николай Николаевичка, дуобакка маастар Андреев Айсен Иннокентьевичка, хайыһарга Алексеев Михаил Алквиадовичка уонна Макаров Никита Васильевичка эрэлбит улахан.

Биһиги киэн туттуубут

Бу үбүлүөй күнүгэр саамылаан аахтахха, биһи оскуола иитиллэччилэрэ Аан дойду түһүлгэлэриттэн 97 мэтээл – онтон 40 кыһыл көмүс, Европа түһүлгэриттэн 149 мэтээл – онтон 65 кыһыл көмүс, Россия түһүлгэлэриттэн 485 мэтээл – онтон 137 кыһыл көмүс – төрөөбүт дойдуларыгар аҕаллылар. Иитиллээччилэрбититтэн Айаал Лазарев – спорт үтүөлээх маастара, 4 киһи – Федотов Андрей, Большакова Алена, Апросимова Сандаара, Федорова Тунаара – дуобат гроссмейстера, 8 киһи – дуобакка – Азарова Ньургуйаана, Протодьяконов Анатолий, чэпчэки атлетикаҕа – Леонтьева Наталья, Трофимова Сардаана, Борисова Изабелла, Сотникова Наталья, тустууга – Окороков Георгий, Флегонтов Владимир – аан дойдутааҕы кылаастаах маастар, биэс уонтан тахса киһи Россия, 27 киһи Саха сирин спортка маастардара буоллулар.

Саха сирин Олимпиадаларыгар – Саха сирин норуоттарын Оонньууларыгар, Манчаары Оонньууларыгар, Кыһыҥҥы Спартакиадаларыгар иитиллэччилэрбит, выпускниктарбыт, тренердэрбит мэлдьи үрдүк ситиһиилэнэллэр.

Спорт үрдүкү чыпчаала – Олимпиада, ол чыпчаалга быйылгы үбүлүөйдээх сылбытыгар биһиги выпусниктарбыт дабайдылар – Айаал Лазарев – үсүһүн таҕыста, Сардаана Трофимова, Георгий Окороков бастакыларын холоннулар. Бу Саха сирин спорка улахан ситиһиитэ биһигиттэн силис тардыылааҕынан киэн туттабыт.

Оскуолаҕа үлэ аҥардас спордунан эрэ муҥурдамматын манныктан көрүөххэ сөп: выпускниктарбыт Николаева Татьяна – Нарыйаана Куо, Григорьев Леонид – Леон, тренердии сылдьыбыт Свинобоев Ариан – Арыйаан саха эстрадатын биллэр-көстөр ырыаһыттара, ытыыга Саха Республикатын хамаандатын чилиэнэ Андриенко Александр хоһоонноро “Полярная Звезда” сурунаалга бэчээттэнэн саҕалаатылар.

Биллэн турар, бу суруллубут, Дьокуускай куорат бэһис нүөмэрдээх оҕо спортивнай оскуолатын сүүрбэ биэс сыллаах толору историята буолбатаҕа чахчы. Бу, ити история, сорох кэрэ-бэлиэ кэрдиистэриттэн быһа тардыы, биллэр-көстөр суоллаах ааттара. Ити история хас биирдии түгэнэ, хас биирдии аата тус бэйэлэрэ туспа-сэһэн-кэпсээн, оттон исторя – туспа халыҥ кинигэ буолар кыахтаахтар.

Оскуолаҕа билигин үлэлии сылдьар коллективка ити кэрдиистэри өйөбүл оҥостон, ити ааттартан күүс ылан, салгыы сайдарга күүс-уох, өй-санаа, хагдарыйбат баҕа санаа баар диэн эрэллээхпит. Оннук буолуохтун!

Дьокуускай куорат бэһис нүөмэрдээх оскуолатын үөрэтии-итии боппуруостарыгар дириэктэри солбуйааччы, тустууга ССРС спордун маастара Андрей ФИЛИППОВ-Хомпоруун.