Үтүө киһи аата үтүмэн сылларга ааттаннын

Хатаска И.И. Захаров аатынан 7 №-дээх спортивнай оскуолаҕа оҕо спордун сайдыытыгар сүҥкэн кылааттаах убаастыыр киһибит аатыгар декада ыытылынна.

Саахымат – сааһыламмыт санаа, тобуллубут толкуй, бараммат барыл, саахымат – өркөн өй өрөгөйө, мындыр өй мыыраайыта. Бу көрүҥүнэн дьарыктанар киһи олоххо буолар араас быһыыттан-майгыттан кыайыылааҕынан тахсарга, туруоруллубут соругу сонордоһон туран толорорго төрүөтэ буолар. Дэлэҕэ даҕаны, саахымакка кыайыылаах буолар аан дойду үрдүнэн үрдүктүк сыаналаныа, чиэстэниэ-бочуоттаныа дуо?!

Сылы түмүктүүр ахсынньы маҥнайгы күнүгэр Хатаска Иннокентий Иннокентьевич Захаров аатынан Хатастааҕы 7 нүөмэрдээх спортивнай оскуола киэҥ уораҕайыгар И.И. Захаров төрөөбүтэ 90 сылыгар туһуламмыт 13 төгүлүн аһаҕас өрөспүүбүлүкэтээҕи саахымакка түргэн оонньууга  мемориал буолан ааста. Көрөрбүт курдук, уон үһүс төгүлүн ыытылынна, ол аата, бу турнир сэргиир-кэрэхсиир дьоннордоох, сайдарга-үүнэргэ саҕахтары арыйар кыахтаах – атыннык эттэххэ, манна кыайыылаахтар разряд ыларга, спортсмен быһыытынан үүнүүнү-сайдыыны көрдөрөр разряды биэриэн сөп.

Күрэхтэһиигэ Уус-Алдантан, Мэҥэ-Хаҥаластан, Хаҥаластан, Намтан,Тааттаттан, Дьокуускайтан, Хатастан мустан кытыннылар. Саас өттүнэн ылар буоллаххына, 10 саастааҕыттан 88 тиийэ баара, бу көрүҥ сааска хаарчаҕа суоҕа арылыччы көстөр. Онтон састаап хаачыстыбатын этэр буоллахха, саҕалааччы даҕаны баар, Арассыыйа таһымыгар, эбэтэр норуоттар икки ардыларыгар ыытыллыбыт 8 “Азия оҕолорун” кыттааччытыгар тиийэ баар. Онон күрэхтэһии күүрээнэ, таһыма үрдүк.

Хатас нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ, тэрилтэлэрэ бу да сырыыга түмсүүлээхтэрин, киэҥ эйгэлээхтэрин көрдөрдүлэр. Ол курдук, күрэҕи ыытыы тэрээһин боппуруостарыгар Е.П. Пермяков салайааччлаах  Хатастааҕы олохтоох дьаһалта Н.В. Слепцов дириэктэрдээх П.Н.уонна Н.Е. Самсоновтар ааттарынан Хатас орто оскуола, Х.Н. Лемешева дириэктэрдээх Хатастааҕы оҕо ускуустубаларын оскуолата, С.Т. Стручкова “Ситим” айымньы дьиэтэ, В.А. Чепалов салайааччылаах “Тускул” КК, А.М. Баишев дириэктэрдээх И.И. Захаров аатынан 7 нүөмэрдээх спортивнай оскуола, аймах-билэ дьоннор көхтөөх кыттыыны ыллылар. Инньэ гынан күрэхтэһии ыраас, сылаас, сырдык, киэҥ уораҕайга ыытылынна. Үлэлииргэ, күрэхтэһэргэ бары усулуобуйа барыта баара бэлиэтэниэн бэлиэтэннэ.

Судьуйалары: Егоров Дмитрий Захаровиһы, Протодьяконов Игорь Спиридоновиһы, Местников Айдын Семеновиһы, Гаврильев Вячеслав Артемовиһы – Винокуров Гаврил Петрович, норуоттар икки ардыларынааҕы категориялаах судьуйа, саахымакка уонна дуобакка маастарга кандидат иилээн-саҕалаан үлэлэттэ. Күрэхтэһээччилэр даҕаны, судьуйалар даҕаны тэрээһин ирдэбилин, быраабылаларын эҥкилэ суох билэр буолан, мөккүөрдээх-моргуордаах түгэн тахсыбата, барыта буолуохтааҕын курдук дьоһун, чуумпу, чуолкай. Чуумпу диэн саахымат көрүҥэр барар даҕаны, барбат даҕаны тыл буолар. Тас өттүттэн көрдөххө, барар, ол гынан баран, сыныйан көрдөххө, анаардахха, ити көрдөххө чуумпу көрүҥ киһини илиһиннэрэрдии өй-санаа мөккүөрүн, эт-хаан сылайыытын эрэйэр көрүҥ буолар. Бу туһунан Гавриил Петрович бу курдук диэн сэһэргээтэ:

–Саахымакка даҕаны, дуобакка даҕаны өркөн өй эрэ буолбакка, эт-хаан сайдыылаах буолуутун оруола сүрдээх улахан. Биллэрин курдук, өй үлэтэ илии-атах үлэтинээҕэр киһини түргэнник сылатар, онон саахыматчыт дьэ дьиҥ чахчы тулуурдаах-дьулуурдаах уонна кыахтаах киһи диэни мин олох итэҕэйэбин даҕаны, билэбин даҕаны. Ол туһунан элбэх холобуру кэпсиэхпин сөп. Онон өйүнэн-санаатынан кыайан туран чуут-чуут дьулуура-тулуура, ис-тас туругун алтыһыыта кыаллыбакка кыайтарыы хомолтотун билэр түгэн аҕыйаҕа суох.

Кыттыылаахтары кытта кэпсэтиилэртэн быһа тардан эттэххэ Прокопьева Александра Васильевна маннык диэн сэһэргээтэ:

–Саахымат диэн миэхэ, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор киһиэхэ, этэргэ дылы, үөрүүм-көтүүм, доҕотторбунуун алтыһыым, сэргэхсийиим. Саахымакка оонньуур дьүөгэлэрбинээн сөп буола-буола бэйэ-бэйэбитигэр ыалдьыттаһабыт, онно бириэмэни да билбэккэ хаалыахпытыгар диэри саахыматтыыбыт, дуобаттыыбыт, баарыстыыбыт, арааһы барытын кэпсэтэбит. Бу күрэхтэһии уратыта, түргэн оонньуу диэн буолан, эдэрдэр күннээтилэр, өйдөрө-санаалара имигэһэ, сорох сорохторугар аҕыйахта хааман хааллыбыт. Биһиги көлүөнэ уратыбыт толкуйдаан, ыараҥнатан, харахпытыгар оҥорон көрөн, анааран оонньуубут. Эдэр оҕолор баалларыттан үөрэбит, салгыы, сайдыы-үүнүү баар буолара саарбаҕа суох. 

Софронов Александр Прокопьевич:

-Күрэхтэһиигэ Иннокентий Иннокентьевич Захаровка убаастабылбын, ытыктабылбын биллэрэн кэллим. Кини үлэлиирин саҕана дьарыктаммыт, күрэхтэспит эбит буоллахпына, кэлиҥҥи уонунан сылларга олох ухханыгар, хардыытыгар киирэн дьиэттэн-уоттан, үлэттэн үтүрүйтэрэн дьарыктаныы суоҕа. Ону билинэбин. Онтон бу олох соторутааҕыта түөлбэнэн күрэхтэһии буолбутугар кыттаммын, оччолордооҕу доҕотторбун көрсөн, күрэх тыынын ыламмын хайдах эрэ сэргэхсийэ, чөрөс гына сылдьар түгэммэр, бу күрэхтэһии буолла. Биллэн туран, оонньуум чаҕылхай диир кыаҕым суох эрээри, дьарыктыныахха баар эбит диэн санаа күүскэ киирдэ. Күрэхтэһии тэрийээччилэригэр, ыытааччыларыгар барҕа махтал. 

Степанова Ангелина Романовна, И.И. Захаров аатынан 7 нүөмэрдээх спортивнай оскуола дириэктэри солбуйааччы:

–Бу мемориал  оскуолабытыгар аата иҥэриллибит, саахымакка САССР үс төгүллээх чөмпүйүөнэ,  салайар талааннаах, дьоҕурдаах, спорка,чөл-чэгиэн олоххо дэгиттэр тэҥ сайдыылаах, талбыт идэтигэр бэриниилээх, дьиҥ чахчы төрөөбүт дойдуга бэриниилээх Иннокентий Иннокентьевич Захаровка анаммыта биһиэхэ сүрдээх эппиэтинэстээх уонна чиэс-бочуот диэн ылыммыппыт. Онон кини аатыгар декада биллэрэммит кэккэ тэрээһиннэри ыыттыбыт. Ол тэрээһиннэр баһыйар үгүс өттүлэрэ маассабай спорка, спорка уһуйууга анаммыттара. Биир биһирэбили уонна өйөбүлү, саҥа тыыны ылбыт тэрээһин оскуолабыт кэлэктиибин иһигэр дуобакка күрэхтэһии буолбута, онно бары кыттыбыппыт. Эбэтэр уһуйааччыларбыт аһаҕас дьарыктары ыыталаатылар, онно эмиэ туһугар туспа долгуйуу, хомунуу, сөхсүнүү. Биллэн туран маннык көрүүлэр, тэрээһиннэр үлэ хаачыстыбата үрдүүрүгэр төһүү күүс буолаллар. Дьиҥ чахчы айылҕаҕа чугас сыһыаннаах, айылҕалыын алтыһара декада саҕаланыаҕыттан биллэр этэ, чэ холобура, декадабыт саҕаланар күнэ оруобуна кини аата иҥэриллибит докумуона илии баттаммыт күнэ түбэспитэ, онтон бу мемориалбыт оруобуна төрөөбүт күнүгэр түбэстэ.

Чепалов Валентин Азотович, “Тускул” КК салайааччыта:

-Руслан Иннокентьевич Жирков салайааччылаах саахымат-дуобат кулууба “Тускул” КК биир саамай таһаарыылаах, үтүө түмүктэрдээх үлэлээх түмсүүлэриттэн биирдэстэрэ буолар. Ол бастатан туран дьарыктары ситимнээхтик ыытыыларыттан, күрэххэ кыттыыларыттан, үлэ барылламмытыттан, торумнаммытыттан буолар диэн сыаналыыбыт. Онон биһиги бу декадаҕа үөрүүбүтүн кытта кытынныбыт, кыахпытынан көмөлөстүбүт. Күрэхтэһии сүрдээх далааһыннаахтык, киэҥник барбытыгар И.И. Захаров аатынан 7 нүөмэрдээх спортивнай оскуола, тэрийэр хамыыһыйаҕа махталбыт улахан.

Итини таһынан этиллибит үгүс махтал тыллартан быһа тардан этэр буоллахха, маннык санаалар бааллар:

– Дьэ Хатастар маладьыастаргыт, урут даҕаны билигин даҕаны тэрээһиннэргит таһыма киэҥинэн аатырар этигит, билигин даҕаны ол таһымы ыһыктыбатаххыт киһини үөрдэр.

– Сахалыы тыыннаах нэһилиэккэ кэлэн күрэхпит тыына эмиэ сахалыы холку, дьоһун, мөккүөрэ-моргуора, ыгыллыыта-түүрүүллүүтэ суох, хайдах эрэ ураты сылаас, сырдык тыыннаах.

– Күрэхпит буолбут уораҕайа ырааһа, сырдыга, үлэһиттэрэ эйэҕэстэрэ бэртээхэй.

И.И. Захаровка анаммыт киэҥ эйгэлээх, элбэх хайысхалаах декада түмүктүүр түһүмэҕэ – мемориал үрдүк таһымнаахтык, өйгө-санааҕа хаалардыы ааспытыгар өссө биир улахан махталбыт Егоров Владимир Анатольевич президеннээх СӨ саахымакка федерациятыгар буолар. Ол курдук, Владимир Анатольевич бэйэтэ кэлэн эҕэрдэлээн, өссө мемориалга оонньооччу быһыытынан кыттан сүргэбитин көтөхтө.

Ханнык баҕарар тэрээһин көҕүлээччитин, саҕалааччытын салайар, оҥорор-тутар таһымыттан улахан тутулуктаах. Манна биһиги хайаан даҕаны ааттыахтаах, сүгүрүйүөхтээх киһибит СӨ үөрэхтээһинин үтүөлээх үлэһитэ,СӨ “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына, РСФСР үөрэхтээһинин туйгуна, СӨ физкультураҕа уонна спорка туйгуна Жирков Руслан Иннокентьевич буолар. Кини олоҕун кэлэр көлүөнэ ычаат дьон үөрэхтээх, сайдыылаах буоларыгар анаабыт дьоннорбутуттан биирдэстэрэ буолар. Кини кэпсээнэ маннык буолла:

–Иннокентий Иннокентьевич талбыт идэтигэр бэриниитинэн, дириҥ билиитинэн оччолордооҕу биир идэлээхтэриттэн таһыччы таһымнаах буолан, өрөспүүбүлүкэ билинэр киһитэ этэ диир буоллахха сымыйа буолбат. Ол да иһин саахымат сайдыытыгар оҥоһуллубут сыралаах үлэтин сыаналаан САССР чөмпүйэнээттэригэр, сборнай хамаандалар бэлэмнээһиннэригэр тэрийэр хамыыһыйаҕа, судьуйалааһыҥҥа кини куруутун баара, өрөспүүбүлүкэ таһыгар тахсан Арассыыйа, ССРС таһымыгар үгүс элбэх күрэхтэргэ айаннаабыта, кэлбитэ-барбыта. Сергей Николаев диэн куорат оҕотун эрчийиини киниэхэ эрэммиттэрэ. Сергей уһуйааччытын эрэлин түһэн биэрбэтэҕэ, Сахатын сирин ааттатардыы уһулуччу ситиһиилэрдээхтик, чаҕылхайдык оонньообута. 1976 с., РСФСР полуфиналыгар, саахымакка, уолаттарга бастыыр иһин күрэхтэһиигэ бастаабыта. Кэлин  Саха сиригэр бастакы саахымакка аан  дойдуга кылаастаах маастар буолбута.

Хатаска дьарыктаабыт оҕолоруттан норуот хаһаайыстыбатын араас эйгэтигэр ситиһиилээх, тахсыылаах үлэһиттэр тахсыбыттара: Уваровскай Николай Петрович, Корякин Михаил Михайлович, Жирков Руслан Иннокентьевич, Слепцов Вася, Павлова Саргылана Николаевна, Баишев Петр Николаевич, Гаврильев Рубен Петрович, Самсонова Маша, Мордовскай Михаил-Михута, Алексеева-Копырина  Яна Владимровна, Сивцева Ирина Витальевна уо.д.а. Ис сүрэхпиттэн үөрэрим хаан уруу киһим, уһуйааччым аата иҥэриллибит тэрилтэтэ – Хатастааҕы 7 нүөмэрдээх спортивнай оскуола Иннокентий Иннокентьевич курдук оҕо спордун сайдыытыгар улахан кылааттаах киһи аатын үрдүктүк туталлар – үйэтитии да боппуруостарыгар күннээҕи да олоххо. Бу уораҕайга дьарыктанар 825 оҕо бары даҕаны чөмпүйүөн буолбаталлар, чөл-чэгиэн олох үтүөтүн күн аайы эттэринэн-хааннарынан, өйдөрүнэн-санааларынан олоххо бэлэмнээх, чиҥ туруктаах буола иитиллэн тахсалларыгар эрэлим улахан. Тэрээһиҥҥэ үөһээ ааттаммыттартан ураты өссө Таран Сергей Владимировичка, И.И. Захаров үөрэнээччилэрин түмсүүтүгэр уонна Дора Семеновна, Николай Гаврильевич Корякиннарга махталбын тиэрдиэм этэ.

Түмүкпэр, мемориал  уопсай түмүгүнэн кылаан кыайыылаахтарынан кимнээх буолбуттарын билиһиннэриэм:  1 миэстэ – Романов Василий Васильевич, 2 миэстэ – Протодьяконов Игорь Спиридонович, 3 миэстэ – Мосорин Дмитрий Николаевич.

Маны таһынан категорияларынан (саастарынан) наҕараадаламмыттар, анал бириэмийэлэри туппуттар бааллар. Дьэ, ити курдук хатастар чулуу киһибит И.И. Захаров 90 сааһын туолар күнүгэр өйгө-санааҕа хаалар үтүөкэн тэрээһини ыыттыбыт.

Наталья РУФОВА.

Хатас 2024. Ахсынньы.