Киэҥ билиилээх, эргиччи сайдыылаах киһи

Мин, Рожин Николай Николаевиһы оҕо эрдэхпиттэн билэр этим. Кыра эрдэхпинэ Бороҕоҥҥо оройуон тустуута оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо буолара. Убайдарым тусталлар уонна кинилэри батыһан элбэх күрэхтэһиилэри көрөрүм. Мындаабаттан элбэх оҕо тустууга сылдьыбыта.

Оччолорго тренер диэн суох этэ. Бурцев Гоша көҕүлээһининэн биир саастыылаах араа-бараа уолаттар, Бороҕоҥҥо тахсан дьарыктаналлара. Ону өйдүүбүн, биһиги дьиэбитигэр мустан бараллара.

1967 сыллаахха оройуон күрэхтэһиитэ оҕолорго буола турар, үөрэнээччилэр спартакиадалара диэн эбит, дүпсүннэр наар кыайан иһэллэр курдук. Ордук Соловьев Володяны, сырдык нуучча уолун, дьоннор кэпсэтэллэрин иһиттэхпинэ, бааһынай дииллэр. Хара уһун синньигэс, кынньаччы тутта сылдьар уол Рожин Коля ыйааһыныгар бастаата, абсолютнайы эмиэ кыайда. Сүрдээх оҕо эбит. Бороҕонтон Дегтярев Мишаны, Тандаттан Егоров Романы кыайталаабытын көрөн, сөҕөн кэбиспитим. Курбуһахтан Наум Ермолаевы, Аммосов Мишаны, Ли Генаны билэр этим. Мындаабаттан оройуон чемпиона буолбуттара: Бурцев Гоша, Винокуров Федя уонна убайым Рома, хас сыллаахха ханнык ыйааһыҥҥа тустубуттарын өйдөөбөппүн.

Коля Рожин оройуоҥҥа ыйааһыныгар чемпион уонна абсолютнайга бастаан, дьарыктанар баҕата өссө күүһүрэн, оскуолатын бүтэрээт, Хабаровскайдааҕы физкультурнай институкка үөрэнэ киирэр. 1972 сыллаахха үөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрэн. Чурапчы оҕо спортивнай оскуолатыгар улуу тренер Д.П. Коркиҥҥа үлэлии тиийэр. Бу үлэлиир сылларыгар Кирилл Захаровы булар. Сити курдук үлэлии сырыттаҕына, дойдутугар Курбуһах интэрнээт-оскуолатыгар 1975 сыллаахха ыҥыран ылаллар.

1973 сыллаахха Чурапчыга күрэхтэһии буолбута, онно көрбүтүм. Душанбеҕа физкультурнай институтка 4-с кууруска үөрэнэ сылдьан Ташкеҥҥа көрсүбүппүт, күрэхтэһииттэн кэлэн иһэн, кинилэр эмиэ күрэхтэһииттэн иһэллэр этэ. Үөрэххин бүтэрдэххинэ дойдугар үлэлии кэлээр диэн буолбута. Онно сөбүлэһэн, илии тутуһан арахсыбыппыт. 1978 с. үөрэхпин бүтэрэн кэлэн баран, күһүн Курбуһах интэрнээт-оскуолатыгар бииргэ үлэлии барбыппыт. Николай Николаевич мин иннибинэ үс сыл үлэлээбит этэ. Улуус араас нэһилиэктэриттэн набор оҥорбут этэ, ордук элбэх Суоттуттан бааллара. Ити курдук, биһиги бииргэ үлэлээһиммит саҕаламмыта. Билиҥээҥҥэ дылы эн-мин дэһэн тириэньэр үлэтигэр үлэлии сылдьабыт.

Биир сыл үлэлээбиппит кэннэ, Николай Николаевиһы Бороҕоҥҥо спортивнай оскуола старшай тренеринэн ылбыттара. Ларионов Алеша оскуоланы бүтэрэн баран СГУ-га киирбитэ уонна биир бастакынан спорт маастарын нуорматын толорбута. Бурнашев Кеша, Окоемов Ганя, Парников Юра, Сергей Пестряков, Михайлов Коля, Ганя Степанов, Васильев Степа, бырааттыы Герман, Андрей Христофоровтар, Кыйахыров Андрей, Томскай Витя уонна да атыттар үөрэммиттэрэ. Бороҕоҥҥо үлэлии сылдьан дьарыктаммыттара: Иннокентий Сыроватскай, Сыроватскай Яша, Алексей Борисов, Аммосов Михаил, Василий, Андрей Яковлев, Гаврил Босиков, Ким Колодезников, Яша Заровняев, Ваня Данилов уонна да атыттар.

Бороҕоҥҥо үлэлии сылдьан аан бастакынан зал тутар туһунан этии киллэрбитэ. Бастаан Райсовет өттүттэн улахан өйөбүл суоҕа. Төрдүө буолан, Москватааҕы, 1980 сыллаах Олимпийскай сылга зал тутар девизтээх Дьиэрэ сайылыкка (Тумулга) мас кэрдибиппит. Константинов Анатолий Николаевич, Егоров Роман Романович, Рожин Николай Николаевич уонна мин. Андрей Андреевич Протопопов көмөтүнэн 800 маһы кэрдибиппит.

Эһиилигэр Чараҥайга (Баатаҕай) сиригэр кэрдибиппит. Андрей Андреевич Протопопов, Захаров Иннокентий Михайлович, Черноградскай Семен Ильич, Николай Николаевич, мин уонна дружбаһыппыт, Уус Алдан бэтэрээн тустууга Сысолятин Климент. Көҥдөйүн “Лесхоз” үлэһиттэрэ туппуттара, мас хайытыытыгар тренердэр субуотунньуктаан көмөлөспүппүт. Онтон атынын барытын тренердэр бэйэбит оҥорбуппут. Үрдүн сабыыта, кырыысатын туруоруута, түннүктэрин, ааннарын холуодалара, муостата, иһинэн-таһынан кунус кутуута уонна халапаахыта. Күнүс, халапаахы үлэтигэр сайыҥҥы лааҕыр улахан уолаттарын көмөлөһүннэрбиппит. Тренердэр: Николай Николаевич, Иннокентий Михайлович Захаров, Константин Семенович Бурцев, мин. Оскуола физруктара: Рожин Валерий Николаевич, Никифоров Дмитрий Алексеевич Кэптэниттэн, Соловьев Дүпсүнтэн икки сайын уоппуска бириэмэтигэр үлэлээн, саалабытын 1983 сыллаахха күһүн үлэҕэ киллэрбиппит.

Бу саалаттан бастакы хараҥаччылар тахсан барбыттара: Сергей Пестряков бастакы Россия чемпиона, Союз оҕолорго, эдэрдэргэ иккис призера Андрей Христофоров, аан дойду кубогын кыайыылааҕа Андрей Яковлев, Европа призера Семен Ноговицын, Европа чемпиона Егор Охлопков, аан дойду призера Ариан Тютрин, Азия иккис призера, Олимпиада 5-с миэстэлээҕэ Виктор Рассадин уонна да атыттар. Николай Николаевичтыын уонна бииргэ үлэлэспит уолаттарбытынаан бу сааланы тутууга хас эмэ сыл хамнаһа суох уоппуска бириэмэтигэр үлэлээбиппит таах хаалбатаҕа. Аан дойдуга тахсар олугу уурбута.

Николай Николаевич Уус Алдаҥҥа үлэлии кэлээт, биир бастакынан профессиональнай спорду олохтоон барбыта. Сарсыарда зарядканы, күҥҥэ икки дьарыгы, режими тутуһууну, сылы сыллаан дьарыктаныыны. Ол түмүгүнэн 1980 сыллаахха Н.Н. Тарскай күрэхтэһиитин кыайбыппыт, 1983 иккис буолбуппут. СГУ-га тренер-преподавателинэн үлэлии сылдьан элбэх саха оҕотун үрдүк үөрэх аанын аспыттара, спорка үрдүк ситиһиилэммиттэрэ. Үөрэхтэрин бүтэрэн республика араас улуустарыгар ситиһиилээхтик үлэлии сылдьаллар: СР сүрүн тренерэ Семенов Вадим Эдуардович, эдэрдэргэ республика сүрүн тренерэ Неустроев Василий Васильевич, Уус-Алдан улууһун баһылыга Аммосов Василий Иванович, педагогическай наука кандидата Яков Степанович Сыроватскай…

Нерюнгригэ үлэлиир сылларыгар бииргэ үөрэппит уолунаан Ким Кимич Колодезниковтыын аан дойду эдэрдэргэ чемпионкатын Катя Мельникованы, Европа чемпионкатын Настя Табаеваны, Россия чемпионатын призера Настя Шавлинскаяны уо.д.а. дьарыктаабыттара.

Николай Николаевич киһи быһыытынан бэрт көнө, судургу, эппит тылыгар турумтуо, элбэҕи ааҕар, суруйар, киэҥ билиилээх, эргиччи сайдыылаах киһи, ол да иһин тустууга кандидатскай диссертацияны көмүскээбитэ. Наһаа тулуурдаах, ылыммыт үлэтин хайаан да бүтэрэн-оһорон, тиһэҕэр тиэрдэн баран тохтуур. Оҕолору кытта оҕо, кырдьаҕаһы кытта кырдьаҕас. Элбэх саҥата суох, ол оннугар элбэх кэпсээннээх, күлүүлээх-оонньуулаах буолар. Бэйэтин иитиллээччилэригэр итии-истиҥ аҕалыы сыһыаннаах. Табаарыһынаан Василий Петрович Уваровтыын – Герман Контоевы, Артур Федоровы, Алексей Варламовы, Кирилл Павловы, Владимир Егоровы, Стас Свинобоевы, Витя Яковлевы иитэн таһаардылар. Бу сыллар усталарыгар илиини араарбакка, саалаттан тахсыбакка, субуота баскыһыанньа, бырааһынньык диэн биир да күн өрөөбөккө, уһун сындылҕаннаах үлэ түмүгэ. Төһөлөөх элбэх оҕо Николай Николаевич илиитин иһинэн киирэн ааспыта, көнө суолга турбута буолуой?

Кэргэнинээн Клара Егоровналыын Алдан өрүс үрдүгэр турар кэрэ көстүүлээх Чэриктэй бөһүөлэгиттэн оҕо саастарыттан харахтарынан сөбүлэһэн, сүрэхтэринэн таптаһан ыал буолбуттара. Түөрт оҕоломмуттара, элбэх сиэннээхтэр, биир хос сиэннээхтэр. Николай Николаевич дьиэ кэргэнин тыла күүстээх буолан элбэхтик сборга, күрэхтэһиилэргэ сылдьара. Хас эмэ ыйынан барара Клара Егоровнаҕа оҕолорун кытта бэйэтэ хаалара, дьиэтин-уотун, эрэллээх хаһаайка көрөрө.

Итинник уһун командировкалары элбэх оҕолоох мээнэ хаһаайка тулуйбата буолуо. Николай Николаевич үлэтэ тахсыылах буолбутугар, дьоллоох олоҕу олорбуттарыгар, тапталлаах кэргэнигэр, Клара Егоровнаҕа итии-истиҥ, амарах махтал тылларын аныыр.

Николай КРЫЛОВ, көҥүл тустууга ССРС спордун маастара, Саха Республикатын үтүөлээх тренерэ, Уус Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо.