Кэриэстэбил: Биһиги сүрэхпитигэр тыыннааххын…
2024 сыл сэтинньи 20 күнүгэр улахан дьиэ-кэргэн аҕа баһылыга, тапталлаах кэргэн, аҕа, эһээ, киэн туттар бырааппыт, убайбыт, олоҕун көҥүл тустууга анаабыт, РФ, СӨ үтүөлээх тренерэ Сивцев Иван Николаевич сирдээҕи олохтон барбыта 40 хонугун туолла.
Иван Николаевич Сивцев 1958 сыллаахха кулун тутар 8 күнүгэр Уус-Алдан оройуонун Өлтөх нэһилиэгэр 10 оҕолоох иллээх дьиэ-кэргэҥҥэ сэттис оҕонон күн сирин көрбүтэ. Аҕата Сивцев Николай Николаевич оройуоҥҥа, республикаҕа биллэр бурдук үүннэрээччи, “Үлэ Кыһыл Знамята”, “Бочуот Знага” уордьаннар кавалердара. Ийэтэ – Петрова Анна Михайловна элбэх оҕолоох ийэ, “Ийэ Албан аата” уордьан кавалера.
Баанньыска кыра эрдэҕиттэн үлэни, спорду өрө тутан, сытыы-хотуу, бэйэтин кыанар буола улааппыта. Сайын аайы бэйэтин саастыылаахтарын мунньан, аҕатын бааһынатыгар маһын ыраастыыллара, кыра сааһыттан үлэҕэ эриллэн улааппыта. Үлэ кэннэ мустан волейболлуурун, хайыһардыырын сөбүлүүрэ. Онно кини куруук көҕүлээччи, салайааччы буолара.
Тустуунан үлүһүйүүтэ үрдүкү кылааска үөрэнэ сырыттаҕына саҕаламмыта. Табаарыһа Федот Протодьяконов сүбэтинэн, 1974 сыллаахха Чурапчытааҕы интернат-оскуолаҕа үөрэнэ барбыта уонна икки сыл тустуунан утумнаахтык, дьаныардаахтык дьарыктанан Дмитрий Петрович аҕалыы истиҥ сыһыанын билбитэ. Ол туһунан Иван Николаевич, ханна да сырыттар, куруук истиҥник ахтара.
Оскуоланы бүтэрэр сылыгар, тренерэ Ваняны күрэхтэһиигэ илдьэ сылдьан, Киргизия үтүөлээх тренерэ А.И. Ремезовы кытта билиһиннэрэр уонна Фрунзеҕа үөрэнэ барарыгар сүбэлиир. Устудьуоннуу сылдьан ССРС спордун маастарын нуорматын толорбута. Үөрэҕин бүтэрэн дойдутугар кэлэн спорт Үрдүкү маастарыстыбатын оскуолатыгар (ШВСМ) тренеринэн үлэтин саҕалыыр. Үлэтин быыһыгар, 1982 сыллаахха, Саха АССР-ын чемпиона буолары ситиһэр. Онтон 1983 сыллаахха, Д.П. Коркин сүбэтин ылынан, Уус-Алдан Бороҕонугар үлэлии тахсар. Кини бастакы иитиллээччилэринэн буолбуттара: билигин биллиилээх тренер Степан Петрович Сивцев – РСФСР икки төгүллээх үрүҥ көмүс призера, 1987 сыллаахха буолбут ССРС-АХШ матчевай көрсүһүүлэрин кыайыылааҕа, Валерий Прокопьев – Дальнай Восток, Сибиир зонатын чемпиона, спорт маастардара Михаил Петухов, Николай, Виктор Черкашиннар, Степан Иннокентьев Бүлүүттэн уо.д.а.
1985-86 сыллартан, табаарыһа Михаил Степанович Скрябин сүбэтинэн, улахан дьону дьарыктыырын быыһыгар, нэһилиэктэри кэрийэн оҕолору сүүмэрдээн үлэлиир хайысхатын кэҥэппитэ. Ол курдук, бииргэ үлэлээһин түмүгэр Уус-Алдан хамаандата Н.Н. Тарскай кэриэһигэр көҥүл тустууга Саха сирин биирдиилээн уонна хамаанданан бастыыр иһин чемпионатыгар 17 төгүл бастаабыта. Уус-Алдан оройуонугар тустууну өйүүр салайааччылар, олохторун тустууга анаабыт тренердэр түмсүүлээх үлэлэрин түмүгэ диэн Иван Николаевич куруук махтана ахтара.
1994 сыллаахха ыччаты, оҕону кытта үлэтин сыаналаан спорт миниистэрэ В.П. Ноговицын, спорт Үрдүкү маастарыстыбатын оскуолатын (ШВСМ) дириэктэрэ Ю.П. Баишев Дьокуускай куоракка Олимпийскай эрэллэри бэлэмниир училищеҕа сүрүн тренеринэн үлэҕэ ыҥырбыттара, Иван Николаевичка республика талааннаах оҕолорун, ыччаттарын сүүмэрдиир, эрчийэр кыах итэҕэйиллибитэ. Ити сылларга, үлэлээбит кэмигэр, кини иитиллээччилэрэ Дмитрий Алексеев, Егор Охлопков, Дмитрий Михайлов, Семен Ноговицын Россия, Европа, аан дойду түһүлгэлэригэр ситиһиилэрэ ону туоһулууллар.
2002-2008 сылларга Өрөспүүбүлүкэҕэ көҥүл тустуу сүрүн тренеринэн ананан үлэлээбитэ. Бу сылларга саха тустуутугар элбэх саҥа сүүрээни киллэрбитэ, Дальнай Восток, Сибиир, Кавказ, тустуу кииннэрин кытта ыкса ситимнээхтик үлэлээбитэ, ону таһынан тас дойдулар Саха сиригэр кэлэн күрэхтэһэр, бииргэ эрчиллэр буолбуттара. Россияҕа тустуу федерациятын биллиилээх специалистарын, тренердэрин кытта өр сылларга биир өйгө-санааҕа кэлэн, чиэһинэйдик үлэлээн кинилэр ытыктабылларын ылбыта. Икки олимпийскай цикл Россия сүүмэрдэммит хамаандатын тренеринэн Д.И. Тедеев салалтатынан үлэлээбитэ. Саха тустуута сайдарын туһугар Дагестан, Чечня, Осетия биллиилээх тренердэрин Казбек Магометович Дедегкаевы, Владимир Гегамович Модосяны, Магомед Абдулкеримович Гусейновы, Виктор Петрович Алексеевы, Марик Тотразович Тедеевы, Дзамболат Ильич Тедеевы, Артур Каурбекович Базаевы, Россияҕа тустуу федерациятын президенин Михаил Геразиевич Мамиашвилины кытта эн-мин дэһэн, истиҥник доҕордоһон, сүбэлэһэн, элбэхтик уопут атастаһан, бииргэ тутуһан үлэлээбиттэрин түмүгэр Александр Контоев, Виктор Лебедев, Осип Михайлов, Увар Тимофеев, Михаил Захаров, Николай Старостин, Петр Сивцев, Михаил Иванов, Иннокентий Иннокентьев, Прокопий Петров, Антон Иванов, Иосиф Корнилов, Иван Ким, Николай Олесов, Платон Саввинов, Арсен Семенов, Евгений Коломиец, Николай, Ньургун Чукровтар, Айаал Лазарев, Андрей Бекренев, Андрей Аронов, Валерий Андросов, Данил Мохначевскай уо.д.а. үгүс ситиһиилэрэ кэлбиттэрэ саарбаҕа суох.
Бу үлэлиир сылларыгар Иван Николаевич кыайыы үөрүүтүн, үлэттэн дуоһуйууну, ол эрээри, күүппэтэх өттүттэн харгыстары, хомолтону эмиэ билбитэ. Иитиллээччилэрин көмөлөрүнэн эрдээхтик, тулуурдаахтык аһарбыта, тустууга дьиҥ бэриниилээҕин үлэтинэн дакаастаабыта.
Иван Николаевич саҥа хайысханы тобулан, сахалартан ыарахан ыйааһыҥҥа аан дойду таһымыгар тустар бөҕөһү иитэр-эрчийэр баҕатын олоххо киллэрэн, Айаал Лазаревы дьарыктыыр. Сыралаах, дьаныардаах, сындааһыннаах үлэлэрин түмүгэр Айаал Азия континенын чемпиона, биэс төгүллээх призера, устудьуоннар ортолоругар Россия чемпиона, Аан дойду кубогын боруонса призера, Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин спорка үтүөлээх маастара аат иҥэриллибитэ, үс төгүл спорт саамай үрдүкү чыпчаалыгар Олимпиадаҕа кытынна.
Иван Николаевич сахалар ыарахан ыйааһыҥҥа аан дойду таһымыгар ситиһиилээхтик тустуохтарын сөбүн дакаастаата. Кини киэн тутта ааттыыра бастакы хараҥаччыларын, иитиллээччилэрин: Николай, Ньургун Чукровтары, Евгений Коломиеһы, Увар Тимофеевы, Евгений Алексеевы уо.д.а.
Иван Николаевич сыралаах үлэтин Өрөспүүбүлүкэ правительствота, спорт министиэристибэтэ үрдүктүк сыаналаан Россия, Саха сирин үтүөлээх тренерэ, ХХ үйэ спордун лауреата, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына, “СӨ физическэй культураҕа уонна спортка үтүөлээх үлэһитэ”, “СӨ физическэй культураҕа уонна спорка туйгуна”, “СӨ ыччат политикатын туйгуна”, “СӨ үөрэҕириитин туйгуна”, Уус-Алдан, Горнай улуустарын, Өлтөх, Мүрү нэһилиэктэрин Бочуоттаах олохтооҕо бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта, быйыл Россия Президенэ В.В. Путин ыйааҕынан “Россия физическэй культуратын үтүөлээх үлэһитэ” уонна Д.П. Коркин аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата аат иҥэрилиннэ.
Иван Николаевич олорбут олоҕор элбэҕи ситистэ, чаҕылхай олоҕу олорон ааста: иллээх дьиэ-кэргэн, аат-суол, элбэх доҕор. Иллэҥ кэмигэр бултуурун, айылҕаҕа сылдьарын сөбүлүүрэ. Элбэх булчут ыттардааҕа, аттардааҕа. Кыра кылааска сылдьан ат сүүрдэрин сөбүлүүрэ, элбэх бииргэ бултуур доҕоттордооҕо, саха киһитин сиэринэн сиргэ-уокка, айылҕаҕа сиэри-туому тутуһара, өр сылларга Владимир Алексеевич Кондаковы кытта доҕордоспута. Ону барытын сүрэҕэ тугу этэринэн, санаата күүһүнэн, үлэһитинэн, эппит тылын толорорунан, эппиэтинэстээҕинэн, иитиллээччилэригэр аҕалыы кыһамньытынан сиэрдээхтик, чиэһинэйдик ситиспитэ.
Бу кыайыыларга, түһүүлэргэ-тахсыыларга Иван Николаевич бигэ тирэҕэ, эрэллээх тыыла – дьиэ кэргэнэ, тапталлаах олоҕун аргыһа Алла Алексеевна буолар. Кинилэр 1984 сыллаахха ыал буолан, түөрт оҕону төрөтөн, атахтарыгар туруоран, удьуору тэнитэр сиэннэрдээхтэр.
Киэҥ аймахха түмсүүлээх буолары тэрийэр, үтүө сыһыаны олохтуур дьоҕурдааҕа, хас биирдиибит үөрэхтэнэригэр, үлэһит буоларыгар, олоҕун оҥосторугар кини сылаас сыһыанын, кыһамньытын, болҕомтотун, тапталын толору билбит дьоллоохпут. Бу ыарахан ыарыыга ылларбыт кэмигэр кэргэнин, оҕолорун, чугас аймахтарын сылаас сыһыаннарын этинэн-хаанынан билэн, махтанан барда.
Биһиги ыар аһыыбытын тэҥҥэ үллэстибит, кутурҕан күммүтүгэр бииргэ буолбут, өйөөбүт Ил Дархаммыт А.С. Николаев баһылыктаах СӨ салалтатыгар, СӨ Бырабыытылыстыбатын бэрэсэдээтэлин солбуйааччы Д.Д. Садовниковка, СӨ Физическэй култуура уонна спорт министиэристибэтигэр , миниистир Л.Н. Спиридоновка, “Өрөгөй” спорт киинин дириэктэригэр М.Д. Пахомовка, “Р.М. Дмитриев аатынан Олимпийскай эрэллэри бэлэмниир өрөспүүбүлүкэтээҕи училище” дириэктэригэр С.С. Чердоновка уонна кинилэр коллективтарыгар, “Уус-Алдан улууһа (оройуона)” МТ баһылыгар В.И. Аммосовка, Уус-Алдан улууһугар спорт кэмитиэтин салайааччытыгар Е.П. Алексеевка, Уус-Алдан улууһун көҥүл тустууга сүрүн тренеригэр И.П. Пантиловка, Мындаабатааҕы оҕо спортивнай оскуолатын дириэктэригэр С.И. Охлопковка, Н.Н. Тарскай аатынан спорт киинин дириэктэригэр К.В. Давыдовка, Бороҕоннооҕу Олимпийскай эрэллэри бэлэмниир спортивнай оскуола дириэктэригэр И.С. Ноговицыҥҥа, Медицинскэй киин неврология уонна реанимация отделениетын коллективтарыгар, Өлтөх нэһилиэгин дьаһалтатыгар, дьонугар-сэргэтигэр, Иван Николаевич үгүс ахсааннаах иитиллээччилэригэр, доҕотторугар, биир идэлээх тренердэригэр, тустууну таптааччыларга, аймах-билэ дьоммутугар дириҥ махталбытын тиэрдэбит.
Сүгүрүйэ махтанабыт Иван Николаевич сырдык тыынын уһатан, баҕа санаатын, Парижтааҕы Олимпиаданы истэн, билэн барарыгар төһүү күүс буолбут, М.Е. Николаев аатынан медицинскэй киин реанимация отделениетын коллективыгар, биир дойдулаахпытыгар анестезиолог быраас Л.Е. Охлопковка, өр сылларга бииргэ үлэлээбит табаарыһыгар Россия, Саха сирин үтүөлээх тренеригэр С.П. Сивцевкэ, оҕо сааһыттан тиһэх суолугар диэри бииргэ буолбут доҕоругар Е.Е. Охлопковка, иитиллээччитигэр А.П. Лазаревка. Эһиэхэ бука барыгытыгар уонна чугас дьоҥҥутугар чэгиэн доруобуйаны, үлэҕитигэр ситиһиилэри, дьолу-саргыны баҕарабыт.
Иван Николаевич сырдык аата иитэн-үөрэтэн, такайан таһаарбыт иитиллээччилэрэ баалларын тухары ааттана турдун! Элбэх көлүөнэ тустууктары иитэн-үөрэтэн, такайан спорт сайдыытыгар дьоһун кылааты киллэрбит тренер, дойдутугар Өлтөҕөр, төрөөбүт улууһугар, Сахатын сиригэр, атастарыгар, доҕотторугар бэриниилээх киһибит, аймах-билэ дьонугар, бииргэ төрөөбүттэригэр киэн туттар бырааппыт, убайбыт, улахан дьиэ-кэргэн аҕа баһылыга, тапталлаах кэргэн, аҕа, эһээ олорбут олоҕо, үлэлээбит үлэтэ, ситиһиитэ үүнэр көлүөнэ ыччакка үйэлэргэ ахтылла турдун, чиэстээхтик үлэлээн, сиэрдээхтик олорон ааспыт олоҕо үтүө холобур буоллун!
Кэргэнэ, оҕолоро, сиэннэрэ, бииргэ төрөөбүттэрэ, аймах-билэ дьоно.