Николай Чукров: «Азия оҕолоро» – бу аҥардас спорт эрэ буолбатах»

// “Азия оҕолоро” оонньуу дьоруойдара

Быйыл сайын биһиги Сахабыт сирин киин куоратыгар «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы VIII спортивнай оонньуулар ыытыллыахтара. 

«Дьулурҕан» хаһыакка, 1996 сыллаахха бастакы ыытыллыбыт «Азия оҕолоро» оонньуу кыайыылаахтарын ахтыыларын уонна быйылгы күрэхтэһиигэ бэйэлэрин санааларын, этиилэрин таһаарар соруктаахпыт. Бүгүн биһиги ыалдьыппыт – “Азия оҕолорун” чемпиона уонна оонньуу уотун умаппыт биллиилээх бөҕөс Николай Чукров.

– Николай Захарович, бастатан туран, ол саҕана оҕо сылдьан бу оонньууга кыттыыгын бэйэҥ хайдах сыаналыыгын?

– «Азия оҕолоро» бастакы оонньуу факелын уотун уматыым – олохпор үтүө өйдөбүнньүк буолар. Эдэр сылдьан өссө ону ситэри үчүгэйдик өйдөөбөт буоллаҕын. Билигин, факелы умата турар хаартыскаларбын дьоннор көрдөхтөрүнэ соһуйаллар. Холобур, Халымаҕа да, Орто Халымаҕа даҕаны элбэх киһи билбэт эбит, мин «Азия оҕолоро» оонньуу уотун умаппыппын. Сүрдээҕин сөҕөллөр. Эйиэхэ наһаа да улахан итэҕэли сүктэрбиттэр эбит дииллэр. Ол бастакы оонньуу факелын уматан дьон-сэргэ өйүгэр-санаатыгар хаалан хааллаҕым дии. Онуоха улаханнык махтанабын, итинник сүдү итэҕэли сүктэрбиттэригэр (бүтүн Саха сирин хамаандатын хапытаанын быһыытынан көһүннэҕин дии – П.П.).

Кэлин билбитим, факелы ким уматарыгар куоластааһын буолбут. Итинник чиэскэ тиксиэн сөптөөх элбэх эбит. Кэлин гроссмейстер буолбут Гаврил Колесов, олимпийскай призер Георгий Балакшин… курдук ол кэмҥэ аатыран эрэр эдэр спортсменнар баар этилэр. Онон санаан көрдөххө, бары тэҥ соҕус таһымҥа сылдьыбыппыт. Ону анал хамыыһыйа куоластаан, уоту уматааччы аатын ылбыппын.

«Модуҥҥа» үлэлии сылдьан 2012 сыллаахха «Азия оҕолоро» оонньууну тэрийэр хамыыһыйа састаабыгар киирэн, хамаандалары ханна олорор сирдэрин быһаарыыга үлэлэһэ сылдьыбытым. Онно оонньуу тэрээһинэ, 1996 сыллааҕар быдан уларыйбытын билбитим. Хайдах курдук элбэх дойду кэлэрин, тэрээһиҥҥэ төһө элбэх киһи кыттарын… Оонньуу таһыма сылтан сыл ахсын улаатан иһэрэ кэрэхсэбиллээх. Билигин өссө күүстээх үлэ бара турар. Төһө да санкция буолбутун үрдүнэн, биһиги оонньууларбыт Россия политикатыгар, дойду сайдыытыгар маннык ыарахан кэмҥэ улахан төһүү күүс буолаллар дии саныыбын. Өйөбүл быһыытынан.

«Азия оҕолоро» – бу аҥардас спорт эрэ буолбакка, политическай хамсааһын. Биһиги маҥнайгы президеммит Михаил Ефимович Николаев ырааҕы өтө көрөн тэрийбит күрэхтэһиитэ. Кини итинник, сайдыы өттүгэр оҥорбута, олоххо киллэрбитэ элбэх буоллаҕа. Бу күрэхтэһиитэ эмиэ, Пьер де Кубертен бэйэтэ көҕүлээн Олимпиада тэрийбитин курдук – улахан тэрээһин. Бу оонньууну ыһыктыбакка, таһымын намтаппакка биһиги, саха омуга, Саха сирэ, Россия бары өссө сайыннаран иһиэхпитин наада.

– Баһаалыста уруккуну ахтан ылыахха эрэ. Эн ити бастакы оонньууларга хайдах кыттыбыккыный, наҕараадалааһын хайдаҕай, бириистэрэ эҥин?

– Ол саҕана, бастакы оонньуу этэ. Мин көҥүл тустууга ыарахан ыйааһыҥҥа кыттыбытым. Утарсааччыбын, Бурятия уолун кыайан, чемпион аатын ылбытым. Атын ыйааһыннарга кыттааччылар син баар этилэр. Атын регион, атын дойду тустууктара. Китаецтар эҥин (биир уоллара бастаабыта дии, финалга биһиги уолбут сыыһа туттан кэбиһэн – П.П.).

Да, ону этэбин. Ылан көрдөххө, тустуу сайдыбатах сирэ буолан баран, оҕолор таһымнарыгар тусталлар эбит диэн бэлиэтээн көрбүтүм. Холобур, боксаҕа таецтар үчүгэйдик кыттыбыттара. Дзюдоҕа монголлар үчүгэй өйдөбүлү үөскэппиттэрэ. Онтон кэнники көрдөххө, тустууга ыарахан ыйааһыҥҥа кыттааччылар элбээбиттэр. Бирииһэ диэн, мэтээл уонна грамота этэ. Онно да биһиги үөрэр буоллахпыт.

Оонньууга анаан бэркэ бэлэмнэммиппит, усулуобуйа бөҕө тэриллибитэ. Туспа гостиницаҕа олорбуппут. Анал үөрэтэр-эрчийэр түмсүү оҥорбуттара. Кырдьыгынан эттэххэ, оччолорго оҕо дьон бу күрэхтэһии суолтатын, инникитин ситэ өйдөөбөт этибит. Сыллар ааспыттарын кэннэ биирдэ сыаналыыбыт. Билигин санаатахха, бэрт улахан тэрээһин буолбутун, биһиги оҕо дьон көннөрү күрэхтэһии эрэ курдук санаабыппыт. Онтукайбыт дьиҥэ инникитэ биллибэт этэ буоллаҕа, салгыы сайдар дуу, суох дуу? Баҕар итинэн бүтэн да хаалыан эмиэ сөптөөҕө. Онтон тирэх ылан, маннык наада эбит диэн, Аан дойдутааҕы Олимпийскай Комитекка (МОК) тиийэ көрөннөр, итэҕэтэннэр, билигин олох улахан таһымнаах тэрээһиҥҥэ кубулуйда.

– Николай Захарович, эн бэйэҥ улахан спорду ааспыт киһи оҕолорго туһаайан тугу этиэҥ этэй?

– «Азия оҕолоругар» кыттар оҕолор улахан сүүмэрдээһини ааһаллар. Ылан көрдөххө, баҕарбытын курдук хас биирдии оҕо кыттар кыаҕа суох. Тоҕо диэтэххэ, Олимпиада курдук түөрт сылга биирдэ ыытыллар. Онон сорохтор, саастарынан хапсыбакка хаалбыттар ымсыырар да буолуохтаахтар. Онон «Азия оҕолоругар» кыттааччылар – саамай дьоллоохтор. Олохторугар үйэ-саас тухары өйдүү-саныы сылдьалларыгар улахан кэрэ бэлиэ түгэн буоллаҕа дии.

Оонньуу Саха сиригэр ыытылларын быһыытынан, оҕолор туох баар кыахтарынан кыттыахтарын наада. Ыалдьыттарга үчүгэй сыһыаннаах буолуохтаахтар. Бэйэбит култуурабытын, иитиибитин, сайдыыбытын көрдөрүөхтээхпит.

Киһи барыта чемпион буолбат. Сорох оҕолор бу оонньуулартан кынат анньынан улахан чемпион буолаллар. Холобур, Олимпиадаҕа, аан дойдуга тиийэ боксаласпыт Георгий Балакшин курдук. Атын да оҕолор улахан көрдөрүүлэри ситиспиттэрэ. Ону бары истэ-билэ сылдьаҕыт.

– Уонна түмүккэ, салайар улуускар спорт хамсааһына хайдах барарын кылгастык билиһиннэр эрэ.

– Биһиэхэ, ыраах олорорбут быһыытынан, сүрдээх ыарахан. Ол иһин сүрүннээн биһигиттэн манна, киин сиргэ үөрэнэ, студенныы кэлбит оҕолор сайдаллар. Бэйэбитигэр Е.М. Слепцов баһылыгынан үлэлиир кэмигэр федеральнай программанан спорткомплекс тутуллан, билигин үлэлии турар. Онно барыта баар, тустуу саалата, тренажернай, игровой саалалар. Оҕолор сүрдээҕин спордунан дьарыктаналлар. Ити спорткомплекс саҥа тутулуннаҕа дии, онон оҕолорун ситиһиитэ бу уон сыл иһинэн биллиэ дии саныыбын. Урут, усулуобуйа олох суох кэмигэр биһигиттэн Рассадиннар, Бекреневтар, Шадриннар уо.д.а. күүстээх спортсменнар тахсыбыттара. Онтон билигин усулуобуйа үчүгэй. Сотору көрүөхпүт. Урут уруккуттан, сэбиэскэй саҕаттан физкултуураҕа уонна спорка күүскэ үлэлэһэллэр, энтузиастар элбэхтэр. Онон миэстэҕэ үлэ бара турар. Талааннаах оҕолор син биир төлө көтөн тахсан иһэллэр.

Сэһэргэстэ Петр ПАВЛОВ.

“Дьулурҕан” досьета: Николай Захарович Чукров, сааһа 45-һэ. Көҥүл тустууга Россия, хапсаҕайга Саха сирин спортарын маастара. «Азия оҕолоро» оонньуу чемпиона (1996), уолаттарга Россия муҥутуур кыайыылааҕа (1997), көҥүл тустууга Саха сирин 6 төгүллээх чемпиона, Азия чемпионатыгар 4-с миэстэлээх, хапсаҕайга П.Е. Алексеев аатынан СР чемпионатын уонна Манчаары спартакиадатын хас да төгүллээх чемпиона итиэннэ муҥутуур кыайыылааҕа.

Р.М. Дмитриев аатынан Олимпийскай эрэл училищетын, М.К. Аммосов аатынан Саха государственнай университетын выпускнига, РФ президенин иһинэн государственнай сулууспа академиятын үөрэнэн бүтэрбитэ.

Билигин Орто Халыма куорат баһылыга. Кэргэннээх, икки оҕолоох.