Тустуубут сайдарын туһугар саҥа, сонун хардыылар

Муус устар ый 3-4 күннэригэр Томпо улууһун Хаандыга бөһүөлэгэр көҥүл тустууга республика үс төгүллээх чемпиона, ССРС спордун маастара Илларион Федорович Иванов бирииһигэр 2008-2012 сыллаах төрүөх уолаттарга бастакы республикатааҕы турнир буолан ааста.

Турниры тэрийээччилэр ис сүрэхтэриттэн ылсан тэрийэр үлэни ыыппыттарын спорт комплекс дьиэтигэр киирээт тута итэҕэйэҕин. Ол курдук, эйэҕэс үлэһиттэр күрэх кыттыыллаахтарын, тустууну көрө кэлбит дьону үөрэ-көтө көрсөллөр, үөһээ истиэнэҕэ Илларион Федорович турнирга ананан оҥоһуллубут мэтириэтэ, интерактивнай экран ыйанан тураллар. Зал ортотугар икки тустуу көбүөрэ, таблолар, ыҥырыылаах ыалдьыттарга анал олорор сир үрдүк подиумҥа тардыллыбыттар. Манна даҕатан эттэххэ, Томпо дьоно тустууну сэҥээрэллэрин, таптыылларын өссө төгүл итэҕэттилэр. Дэлэҕэ даҕаны бүттүүн Саха сирэ киэн туттар уолун, аан дойду икки төгүллээх чөмпүйүөнүн, спорт үтүөлээх маастарын Виктор Лебедэби, аан дойду кылаастаах маастары Михаил Протопоповы, Россия боруонса призерун Дмитрий Аксеновы уонна да атын спорт маастардарын иитэн-үөрэтэн таһаардахтара.

Бу турниры тэрийиигэ уот сахпыт уонна сүрүн спонсорынан буолбут Томпотооҕу 135 нүөмэрдээх суолу көрөр-истэр тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Александр Иннокентьевич Свинобоев буолар. Турнир Томпо улууһун, Хаандыга бөһүөлэгин администрацияларын быһаччы тэрийиилэринэн ыытылынна. Түгэнинэн туһанан улуус главатын Яков Иннокентьевич Степановы, глава бастакы солбуйааччытын Степан Александрович Кривошапкины, улуус спорка салалтатын начальнигын Максим Анатольевич Павловы, Хаандыга бөһүөлэгин баһылыгын Петр Викторович Новгородовы өрөспүүбүлүкэҕэ көҥүл тустуу сайдыытыгар бэйэлэрин кылааттарын быһаччы киллэрэллэрин иһин ис сүрэхпиттэн махталбын тиэрдэбин.

Бу манна бэлиэтиэхпин баҕарабын, Александр Иннокентьевиһы, Степан Александровиһы бэйэлэрин бириэмэлэригэр көҥүл тустуунан элбэх көлөһүннэрин тоҕон ситиһиилээхтик, утумнаахтык дьарыктана сылдьыбыттарын. Петр Викторович кикбокса курдук спорт ыарахан көрүҥэр Европа чөмпүйүөнэ буоларын. Көрөргүт курдук, бу үс салайааччы спорт ыарахан көрүҥнэринэн дьулуурдаахтык дьарыктананнар олоххо ситиһиилээхтик сырыттахтара диэххэ сөп. Турнир биир тэрийээччитинэн уонна ыытааччытынан Томпо бэйэтин ыччата өрөспүүбүлүкэҕэ биир биллэр спортивнай суруналыыс, «Саха» араадьыйа салайааччыта, көҥүл тустуу федерациятын пресс сэкэритээрэ Николай Бястинов буолла.

Кини көҕүлээһининэн уонна быһаччы кыттыытынан ыытыллыбыт турнир финала аан дойду тустууга финалларын санатта, көрөөччүлэри сэргэхситтэ. Төһө да үлэ күннэригэр ыытылыннар, турнирга Бүлүүттэн, Мэҥэ Хаҥаластан, Амматтан, Чурапчыттан, Тааттаттан, Томпоттон, Дьоккуускайтан 140-тан тахса кыттааччылаах, элбэх көрөөччүлээх, ыһыылаах-хаһыылаах, дьоһуннаах тыл этиилээх олус интэриэһинэй аһыллыылаах буолла.

Илларион Федорович биир бириэмэҕэ туста, бииргэ эрчиллэ сылдьыбыт табаарыстара өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан кэлэн кытыннылар, үөрдүлэр-көттүлэр, көбүөргэ ыытыллыбыт хапсыһыылары кэтээн көрдүлэр. Маны таһынан Илларион Федорович бастакы тренерэ, спорт бэтэрээнэ, көҥүл тустууга спорт маастара билигин даҕаны Томпо улууһун оҕо спортивнай оскуолатын дириэктэринэн үлэлии сылдьар Михаил Дмитриевич Аммосов бочуоттаах ыалдьыт быһыытынан ыҥырыллан сырытта,кэс тылын эттэ, үөрэппит, уһуйбут уолуттан сыаналаах бэлэх тутан үөрдэ-көттө. Манна даҕатан эттэххэ, бу оскуола иитиллээччилэрэ үс кыһыл, икки үрүҥ, түөрт боруонса мэтээллэри ыланнар үлэ сөптөөхтүк ыытылларын дакаастаатылар.

Бу турнир биир сүрүн уратытынан күрэхтэһии бастакы күнүгэр оҕолорго уонна кинилэр тренердэригэр семинар ыытыллыбыта буолла уонна бу өрөспүүбүлүкэҕэ бастакытын ыытыллар сонун күрэх буолла диэтэхпинэ алҕаһаабатым буолуо. Онон Томполору саҥа бачыымнарынан эҕэрдэлиибин!

Семинар сүрүн тематын аата “Биомеханические направления развития вольной борьбы” диэн. Илларион Федорович аҕа табаарыһын Петр Иванович Кривошапкины уонна биир бириэмэҕэ бииргэ эрчиллэ сылдьыбыт эмиэ тустууга Сэбиэскэй Сойуус спордун маастара Василий Васильевич Жирковы кытары бу хайысхаҕа дьарыктаммыттара балачча бириэмэ буолбут эбит. Ол түмүгэр кинилэр кыттыһан бу боппуруоска методичка оҥотторон таһаарбыттар. Манна бэлиэтээн эттэххэ, 80-с сылларга Петр Иванович эдэр специалист – спортивнай быраас быһыытынан Дмитрий Петрович Коркинныын бииргэ үлэлээбиттэр. Онтон Василий Васильевич Чурапчы спорт оскуолатыгар Дмитрий Петрович бүтэһик выпускнига эбит. Биллэрин курдук, Биомеханика тустууга хайысхатын аан бастаан ааспыт үйэ 60-с сылларыгар Д.П. Коркин арыйбыт уонна бу боппуруоһунан Сэбиэскэй Сойуус сборнай хамаандатын тренердэригэр дакылаат оҥорбут.

Василий Васильевич Жирков кэпсииринэн, 80-с сылларга Дмитрий Петрович кинини ыҥыран ылан биомеханикаҕа сыһыаннаах схемалары, диаграммалары көрдөрбүтүн ахтар уонна ол кэмҥэ  бу боппуруоһунан улуу тренер күүскэ дьарыктана сылдьыбыта буолуо диэн сабаҕалыыр. Бу хайысханы олоххо киллэрээччинэн эмиэ улуу тренер биир үөрэнээччитэ Михаил Захаров эбит. Хомойуох иһин Михаил олохтон эрдэ туораабыт, онон бүгүн кинилэр Коркин саҕалаабыт үлэтин салҕааччылар буолаллар.

Онон дьэ олус дириҥ ис хоһоонноох, тустуу эйгэтигэр сонун да диэххэ сөп семинар буолан ааста. Семинары ити үөһээ ахтыллыбыт үс киһи иилээн-саҕалаан ыыттылар. Петр Иванович интерактивнай экран көмөтүнэн семинар теоретическай чааһын ыытта, онтон иккис түһүмэххэ үһүөн көбүөргэ практическай үөрэх ыыттылар. Кинилэргэ Дьокуускай куоракка баар Михаил Захаров аатынан  тустуу оскуолатын үөрэнэччитэ Петя Романов, Дьокуускай куорат бэһис нүөмэрдээх оҕо спортивнай оскуолатын тустууга тренерэ Дьулус Николаевич Сивцев көмөлөстүлэр. Семинар кыттыылаахтара сүрдээҕин сэҥээрэн көрдүлэр, элбэх боппуруостары биэрэн толору эппиэттэри ыллылар уонна бу хайысха кэскиллээҕин маннык семинардар өрөспүүбүлүкэ тустуутун ситиһиигэ сирдииллэрин бэлиэтээтилэр. Манна Бүлүү хамаандатын (тренер Харлампьев Артем Николаевич) ахтан ааһар тоҕоостоох буолуо. Артем Николаевич биомеханика хайысхатын сэҥээрэн Илларион Федоровичтыын ыкса үлэлэспитин түмүгэр, хамаандата бу турнирга ботуччу ситиһиилээх барда, ол курдук уон оҕону аҕалбыта – сэттэтэ финалист, иккитэ үһүс миэстэни ыллылар.

Мин тустууну сэҥээрээччи быһыытынан эттэхпинэ, кэнники бириэмэҕэ саха тустуута сайдыбакка биир сиргэ тэпсэҥнии турар диэтэхпинэ сыыспатым буолуо. Ааспыт үйэ биир сүдү тренерэ Дмитрий Петрович Коркин кэлэр көлүөнэҕэ хаалларан барбыт кэс тыла, нэһилиэстибэтэ баҕар бу кини саҕалаан баран, хомойуох иһин тиһэҕэр тиэрдибэтэх тустуу биир хайысхатыгар Биомеханикаҕа буолаарай?

Саха тустуутун инники сайдар саҕахтарын бу хайысхаттан буламмыт, өссө төгүл саха ньургун боотурдара Олимп чыпчаалыгар тахсан туралларын көрөр дьоллоноойобутуй? Онон саха норуота кутун туттарбыт спордун биир көрүҥэ тустуубут сайдарын туһугар элбэх саҥа сонун дьаһаллар, хардыылар оҥоһуллаллара бүгүҥҥү күн көрдөбүлэ буолла. Спорт министиэристибэтэ, тустуу федерацията бу семинары тэрийэн ыыппыт, боппуруоһунан илэ дьарыктана сылдьар дьону болҕомтоҕо ылан, кинилэргэ утары барыахтаах, чуолаан сааһыран эрэр Петр Иванович Кривошапкины ханнык эрэ структураҕа сыһыаран үлэлэтиэхтээх, баай уопутун, билиитин-көрүүтүн эдэр тренердэргэ тарҕатарыгар көмөлөһүөхтээх дии саныыбын.

Бу турнир, семинар хаамыыларын спорду сэҥээрээччилэр бэккэ билэр уонна норуот кэрэхсэбилин ылан эрэр блогер Серафим Терентьев операторын кытары баран уһулла уонна номнуо ютуб каналыгар (IRON Блог) таһаарда. Ону булаҥҥыт көрүҥ диэн ыҥырабын. Онтон ким бу саҥа хайысханы сэҥээрбит, Петр Иванович Кривошапкины кытары быһа сибээскэ тахсан билсиҥ-көрсүҥ, билиигитин хаҥатыныҥ диэн ыҥырабын (Петр Иванович төлөпүөнэ – 89644207466).

Боппуок Баһылай.   

Муус устар ыйа 2023 сыл.  Хаандыга бөһүөлэгэ.