Роман Дмитриев Олимпиадаҕа тустуулара

Преображенский С.А.: “Сколько характеров, столько тактик, но вершин в спорте достигают люди острого ума. Никакие физические преимущества не принесут успеха, если ими руководит примитивный ум”.

Бастакы Олимпиада: Мюнхен-72

Олимпиада буолуон иннинэ, Саха сирин уола Роман Дмитриев саамай улахан уонна кытаанах бэрибиэркэни Аан дойду көҥүл тустууга күрэхтэһиитигэр 1969 сыллаахха Аргентина куоратыгар Мар-дель-Плата ааспыта. Бу манна Роман сүрүн утарсааччыларын аан маҥнай көбүөргэ көрсүбүтэ уонна олус бэркэ барыларын кытта табыллан тустубута. Ол курдук, АХШ тустуук уолун Дейл Кестелы лаппаахыга ууран ыраас кыайыыны ситиспитэ, баһыйа тутан лаппа элбэх 20:8 ахсаанынан японец Акихико Умеданы хоппута, ол кэнниттэн олус күүстээх монгол Базаргача Джамсараны 8:1 ахсаанынан кыайбыта. Арай аатыра сылдьар, кыайтарыы диэни билэ илик, олус талааннаах уонна илиитигэр-атаҕар олус күүстээх иранец тустуугар Ибрахим Джавадига эрэ хотторон, бу Аан дойду күрэхтэһиитигэр иккис миэстэ буолбута. Бу үчүгэй ситиһии этэ.

Аан дойду көҥүл тустууга күрэхтэһиитигэр 1970 с. (Роман – 3 м) уонна 1971 с. (5 м) бу инники ааттаммыт уолаттар эрбии биитин курдук тэҥҥэ тустубуттара, бэйэ-бэйэлэрин кыайталаабыттара. Арай, иранец Ибрагим Джавади эрэ кыайтарыы диэни билбэтэҕэ уонна Аан дойду үс төгүллээх кыайыылааҕа буолбута.

Инньэ гынан, чэпчэки 48 кг ыйааһыҥҥа Аан дойду күрэхтэһиилэрин кэнниттэн, Олимпиадаҕа сүрүн күүстээх тустууктар кимнээх буолуохтаахтара биллэн тахсыбыта: кыайтарыыны билэ илик иранец Ибрахим Джавади, олус сымса уонна түргэн хамсаныылаах японец Акихико Умеда уонна биһиги уолбут Роман Дмитриев. Бу уолаттарга кэнники сылга ситиһиилээхтик тустубут уол болгарин Огнян Николов тахсан кэлбитэ. Дьэ, бу түөрт уолаттар Олимпиадаҕа бэйэ-бэйэлэрин кытта киирсэллэрэ уонна ким ханнык миэстэни ылара бэйэлэриттэн эрэ тутулуктааҕа биллэн тахсыбыта.

Бу кэнниттэн уолбут Роман сыыйа уопутуран, этэ-сиинэ ситэ буһан, күүһүгэр күүс эбиллэн, тустуута сытыырхайан, көбүөргэ көмүскэнэрэ тупсан, Олимпиада буолар 1972 сылыгар Сэбиэскэй Сойуус чемпионатыгар утарсааччыларын барыларын кыайталаан, эрэллээхтик бу кыра ыйааһыҥҥа бастакы нүөмэр буоларын мөккүөрэ суох дакаастаабыта.

Бу иннинээҕи Олимпиада кэнниттэн ССРС сүүмэрдэммит хамаандатыгар элбэх уларыйыылар киирбиттэрэ. Сүрүн тириэнэринэн Болеслав Михайлович Рыбалко ананан үлэтин саҕалаабыта.

Олимпиадаҕа бэлэмнэнии олус үчүгэй тэрээһиннээхтик барбыта. Эрчиллэргэ уонна сынньанарга бары усулуобуйа барыта баар сиригэр Белоруссияҕа Минскэй куоракка “Стайки” диэн ханна да суох үчүгэй усулуобуйалаах спортивнай базаҕа буолбута.

Манна даҕатан эттэххэ, бүтэһиктээх сүүмэрдэммит хамаанданы талан оҥорор саҕана, тириэнэрдэр икки ардыларыгар куруук буоларын курдук элбэх мөккүөр тахсааччы. Арай бу сырыыга саамай кыра ыйааһыҥҥа уонна улахан ыйааһыҥҥа кими ыыталлара эрдэттэн мөккүөрэ суох биллэр этэ, ол – Роман Дмитриев уонна Александр Медведь этилэр. Онтон атын ыйааһыннарга тириэнэрдэр сүбэ мунньахтара куоластааһынынан быһаарбыттара.

Бу маннык күүстээх эрчиллии кэнниттэн уонна тириэнэрдэр быһаарыыларынан, Олимпиадаҕа барарга ССРС сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирбиттэрэ: 48 кг – Роман Дмитриев (Москва), 52 кг – Арсен Алахвердиев (Махачкала), 57 кг – Иван Кулешов (Киев), 62 кг – Загалав Абдулбеков (Махачкала), 68 кг – Руслан Ашуралиев (Махачкала), 74 кг – Юрий Гусов (Киев), 82 кг – Леван Тедиашвили (Тбилиси), 90 кг – Геннадий Страхов (Москва), 100 кг – Иван Ярыгин (Красноярскай), 100 кг үөһэ – Александр Медведь (Минскэй).

Бу маннык талыллыбыт күүстээх састаабынан 1972 сыллаахха ССРС сүүмэрдэммит хамаандата Мюнхен куоракка (Германия) Олимпиадаҕа туста тиийбитэ.

Атырдьах ыйын 27 чыыһылатыгар сарсыарда 10 чаастан көҥүл тустууга күрэхтэһии саҕаламмыта. Күрэхтэһиини саамай кыра 48 кг ыйааһыннара саҕалаабыттара. Манна даҕатан эттэххэ, бу ыйааһын Олимпиадаҕа бастакы киирээһинэ этэ. Бу ыйааһыҥҥа ким бастыахтааҕа эрдэттэн сабаҕаланар этэ диэтэххэ бука сыыспаппыт буолуо. Баччааҥҥа диэри кыайтарыы диэни билэ илик, Аан дойду үс төгүллээх кыайыылааҕа иранец Ибрахим Джавади уонна биһиги уолбут Роман Дмитриев. Манна буккууру таһаарыахтарын сөптөөхтөрө, сылбырхай олус түргэн хамсаныылардаах японец Акихико Умеда уонна кэннэки кэмҥэ табыллан туста сылдьар Болгария уола Огнян Николов. Уолбут Роман бу иннинэ Аан дойду күрэхтэһиитигэр бу японец Умеда диэн уолга иккитэ сирэй көрсөн очукуонан хотторон турар. Болгар уолу Николовы кыайталаабыта.

Бу кыра 48 кг ыйааһыҥҥа барыта 14 бөҕөс баар этэ.

Элбэх ыйааһыны түһэрэр тустууктарга куруук бастакы эргиир олус ыарахан буолааччы. Иранец уҥуоҕунан барыларыттан улахан, илиитэ-атаҕа быдан уһун, кини элбэх ыйааһыны үүрэр уонна түһэрэр этэ. Бу да сырыыга элбэҕи үүрбүтэ сирэйигэр-хараҕар да баар этэ.

Бастакы эргииргэ иранец Ибрахим Джавади АХШ тустуугун Сергио Гонзалеһы кытта туста тахсыбыта. Бу иннинэ Америка уола ханна да улаханнык туста илигэ, онон кини тустуутун ким да ситэ билбэт этэ. Буоларын курдук, бастакы атаакаларга иранец холкутук очукуолары ылан, тустууну лаппа баһыйан испитэ. Бары кинини холкутук кыайыа, табылыннаҕына түргэнник лаппаахыга ууран ыраас кыайыыны ситиһиэ диэн бүк эрэнэн турбуттара. Онтукалара баара, американец уол сылайар диэни билбэккэ, кимэн киириитин өссө күүһүрдэн иһэр, атахха түһүөлээн, хас да очукуо ылар, Джавади ыксаан ылбыт очукуоларын харыстаан көмүскэниигэ эрэ барар. Кини лаппа илистибитэ биллэр, ону көрөн, американец харса суох атаакалыырын өссө эбэн биэрэр. Ол сылдьан иранеһы партерга түһэрэр. Очукуолара тэбис-тэҥ буолар. Иранец ыксыыр, тэҥнэһии очукуоларын харыстаан көмүскэниигэ эрэ барар. Бириэмэ бүппүтүн биллэрэн гонг тыаһыыр. Джавади тэҥнэһии буолбутуттан уоскуйбут курдук буолар. Олимпиадаҕа бастакы сенсация! Бу иннинэ ханна да биллибэтэх американец уол, бу ыйааһыҥҥа Олимпиадаҕа холкутук бастыа диэбит киһилэрин, иранец Джавадины кыл-мүччү кыайа сыһар.

Бу кэмҥэ атын уолаттар, Роман Дмитриев, японец Акихико Умеда, болгарин Огнян Николов бастакы эргиирдэрин ситиһиилээхтик тустан кыайыынан саҕалыыллар. Биһиги уолбут Роман Индия тустуугун Акбар Марути лаппааҕыга ууран ыраастык кыайар. Японец Умеда очукуонан Румыния күүстээх Ион Арапу диэн уолу кыайар. Болгар Николов күүстээх турок Зефер Байгин диэн уолу кытта тэҥҥэһии буолар.

Иккис эргиир. Бу сырыыга Джавади монгол тустуугун Джамсраны ыраастык кыайан лаппааҕыга уурар. Күүһэ уонна сэниэтэ төттөрү кэлбит курдук буолар. Салгыы тустууга Джавади турок тустуугун лаппа баһыйа тутан эрэллээхтик кыайар. Бу кэмҥэ Роман японец Умеданы очукуонан бэркэ кыайар. Онтон болгар Николов икки ыраас кыайыыны ситиһэр. Роман финалга тахсыы тустуутугар болгар Николовы лаппа баһыйа тутан 10:3 ахсаанынан кыайар. Иранец Джавади японец Умеданы кытта тустуутугар күүһүн уонна сэниэтин лаппа эһэн нэһиилэ очукуонан кыайар. Салгыы Роман иранец Джавадины кытта туста тахсар. Иранец бу да сырыыга биһиги уолбутун кыайар, ол да буоллар Романы кытта туста сылдьан мөлтөхтүк уонна көҕө суох тустарын иһин, Джавади сэрэтии ылар, ол аата, күүһэ олох эстэн эрэр эбит. Ол да иһин буолуо, аныгыскы тустуутугар Джавади олох сэниэтэ суох буолан, болгар Николов кинини очукуонан холкутук кыайар. Джавади туох баар кыаҕынан киирсэ сатыыр да хотторор. Кини бириэмэтэ кырдьык бу ыйааһыҥҥа ааспыт эбит.

Инньэ гынан уопсай түмүккэ, Роман Дмитриев – кыһыл көмүс мэтээл, болгар Николов – үрүҥ көмүс мэтээл, иранец Джавади – боруонса эрэ мэтээлгэ тиксэр.

Романтан ыйыппыттар, бу Мюнхен Олимпиадатыгар кимниин тустаргар саамай ыарахан этэй – диэн?

Роман:

-Японец Умедалыын тустарбар – диэбит.

-Хайдах, эн кинини кыайбытын дии – диэбиттэр.

-Бастакынан, бу иннинэ мин киниэхэ Аан дойду күрэхтэһиилэригэр иккитэ хотторон турабын. Иккиһинэн, мин Джавадины утары туста тахсарбар хайаан да хотторуута суох буолуохтаах этим. Мин бу сырыыга японеһы хайаан да кыайыахтаах этим – диэбит.

Дьэ, ол иһин, Роман бэйэтин тириэнэринээн С.А. Преображенскайдыын бу маннык мүччүргэннээх уонна быһаарыылаах түгэҥҥэ анаан эрдэттэн японеһы кытта анаан-минээн тустарга сөптөөх тактика бэлэмнээбиттэр эбит. Ол тактика хайдах этэй диэтэххэ?

Дьэ, ол маннык эбит: японец Умеда ханнык эрэ түгэннэргэ хамсаныыта уонна приём оҥоруута ардыгар Романтан быдан түргэнэ биллэр дьыала эбит. Көбүөргэ иккиэн хамсаныылара тэҥ буолан баран, быһаарыылаах түгэннэргэ Умеда хамсаныыта быдан түргэн буолан тахсар эбит, кини былчыҥнара быһаарыылаах приём оҥорор кэмнэригэр куруук урутаан үлэлиир эбиттэр. Инньэ гынан, Роман инники кинини кытта тустууларыгар үксүн эккирэтиигэ эрэ сылдьан тустубут уонна хотторбут эбит.

Ол иһин бу сырыыга биһиги дьоммут урутаан үлэлииргэ санаммыттар, эрдэлээн уонна соһутан харса суох очукуо ылыахха наада диэн буолбут. Тоҕо диэтэххэ, Умеда бэйэтэ урутаан очукуо ыллаҕына, онтукатын олох төттөрү биэрбэт уонна холкутук хонтуруоллаан тустааччы эбит. Онон бу сырыыга кини хонтуруолун сүтэрэр баҕаттан, биһиги урутаан очукуо ылан тустуохтаах этибит. Кини эккирэтиигэ бардаҕына, хонтуруолун сүтэрэн, элбэх сыыһалары оҥоруон сөп этэ. Ол иһин биһиги очукуонан урутаан кини тустуутун ыһарга санаммыппыт. Мин итинник былаанынан “рискуйдаан” тустууга бэлэмнэнэн кинини кытта туста көбүөргэ тахсыбытым.

Киирээт даҕаны иккитэ субуруччу “кочерга” приёмунан быраҕан ахсааны 4:0 оҥорбутум. Киһибин өйдөнөр түгэн биэрбэккэ атахха киирэн партерга охторон өссө биир очукуо ылбытым. Ахсаан 5:0 буолар. Сынньалаҥ буолла, японец абатыттан олоппоһугар олох ибигирии олорор этэ. Иккис түһүмэххэ кини атаакатын тулуйуохтаахпын, онтон үһүс быһаарыылаах түһүмэххэ туох баар күүспүн кыахпын барытын толору көбүөргэ биэриэхтээхпин – диэн былаан төбөбөр баар этэ.

Иккис түһүмэх. Дьэ, японец кырдьык күүстээх тустуук буоларын көрдөрбүтэ, киирээт даҕаны холорук курдук үлэлээн, үс мүнүүтэ иһигэр уон икки очукуону субуруччу ылбыта, ахсааммыт 5:12 буолбута. Ол да буоллар, биһиги уолбут Роман уолуйбатаҕа, тэҥҥэ бырахсан, бэйэтин сэттэ очукуотун ылан, ахсааны тэҥнээбитэ – 12:12!!!

Үһүс түһүмэх. Туох баар күүспүн барытын толору биэриэхтээхпин…

Кырдьык, Роман киирээт да абытайдаах түргэн тустуутун киллэрэн, утарылааһыччытын эккирэтэ сылдьан олох эһэн кэбиспитэ, Умеда партерга түһэр, мостик түһэн ылар, японец эмиэ охтор, турар да кыаҕа суох буолар. Заал иһэ уу-чуумпу, судьялар бары атахтарыгар турбуттар. Умеда көмүскэнэ сатаабыта да, туох да табыллыбатаҕа, тустуу бүтүө биир мүнүүтэ хаалбытыгар, японец олох ыһыллан хаалбыта. Гонг!!! Табло ахсаана 18:15 – Роман туһугар!

Дьэ, итинник тактиканы сөпкө туһанан олох бэртээхэй кыайыы буолбута. Умеда күбүөртэн байааттаҥныы-байааттаҥныы нэһиилэ тахсан барбыта. Роман холкутук хааман көбүөртэн тахсан истэҕинэ, доҕоро Иван Ярыгин сүүрэн кэлэн көтөҕөн ылан сынньанар хоско илдьибитэ.

-Бу күүстээх тустуу кэнниттэн аныгыскы сырыыга уолун Роман болгар Николовы кытта хайдах тустарый? – диэн тириэнэриттэн С.А. Преображенскайтан ыйыппыттар.

-Хайдах эмит тустуоҕа – диэбит тириэнэрэ.

Дмитриев – Николов, бу чахчыта полуфинал этэ. Иккиэн салгыы иранец Джавадины кытта эрэ тусталлара хаалбыта.

-Николов миигин кытта тэҥнэһии оҥорор гына тустуон сөп этэ. Тоҕо диэтэххэ, бу иннинэ кини икки ыраас кыайыылаах этэ, онтон мин биир эрэ ыраас кыайыылаах этим – диир Роман.

Ол да буоллар, бу сырыыга биһиги уолбут Роман болгар Николовы тоҕус очукуо разницалаах лаппа баһыйан кыайар.

Бүтэһик хапсыһыы. Дмитриев – Джавади. Джавади бу сырыыга Роман тустууларын көрбүт буолан, бэлэмнэнэн оҥостон киирбит, хара бастакыттан олох ыбылы тута сылдьан тустар, харыс да сири уолбутуттан тэйбэт, куруук ыга сылдьан тустар. Эрбии биитин курдук тэбис тэҥ тустуу буолар. Таблоҕа ахсаан 6:6. Бу ахсаан Роман туһугар этэ, тоҕо диэтэххэ киниэхэ инники тэҥнэһиитэ суох этэ, онтон Джавади – биир тэҥнэһиилээх этэ. Тустуу бүтэрэ аҕыйах сөкүүндэ хаалар. Роман кимэн киирэр бэйэтин тустуутун уларыппакка, бүтэһик атаакатынан атахха киирэр, Джавади ону эрэ күүтэн сылдьыбыт курдук, утары бэйэтэ сөбүлээн оҥорор “обратка” приёмунан икки очукуо эбии ылар. Таблоҕа ахсаан 6:8 иранец туһугар буолар. Бириэмэ бүтэр, гонг тыаһыыр. Кыһыылаах хотторуу!

Ол да буоллар, Роман бу тустуутунан иранеһы олох сэниэтин эһэн кэбиспит этэ.

Быһаарыылаах тустууга иранец Джавади болгар Николовы кытта кыайан тэҥнэһии да ылбакка, 4:6 ахсаанынан хотторбута. Тэҥнэспитэ буоллар, иранец – чемпион буолуохтаах этэ. Онтон болгар Николов ыраас кыайыыны ситиспитэ буоллар, кини чемпион буолуон сөп этэ. Иранец ыраастык хотторбото биллэр этэ.

Онон кыһыл көмүс мэтээл биһиги уолбутугар Романна кэлбитэ.

Бу Олимпиадаҕа Роман барыта түөртэ тустубута.

 

Атырдьах ыйын 31 чыыһылата 1972 сыл – бу күн Саха сирин норуотун уола Роман Дмитриев аан бастакынан кыһыл көмүс олимпийскай мэтээли түөһүгэр кылбаччы кэппит күнэ буолар.

Дэлэҕэ да Роман этиэ дуо: “Мин олохпор саамай үчүгэй уонна дьоллоох күнүм – атырдьах ыйын 31 чыыһылата 1972 сыл, бу күн миэхэ олимпиада кыһыл көмүс мэтээлин кэтэппиттэрэ…”.

Дьэ, бу кырдьык, Саха сиригэр элбэх үөрүүнү аҕалбыт мэтээл уонна кыһыл көмүс буукубанан суруллубут улахан кыайыы буолар.

Роман Дмитриев ыраах сытар Эдьигээн кыракый дэриэбинэтиттэн төрүттээх уол, Чурапчыга Улуу тириэнэргэ Дмитрий Петрович Коркиҥҥа кэлэн, тустууга алмаас курдук кырыыланан чочуллан тахсан, салгыы Москва куоракка ЦСКА тиийэн бүтэһиктээхтик уһаарыллан, улахан тустуук буолан, Олимп үрдүк чыпчаалын дабайан, олимпийскай чемпион буолбута, бу бүтүн Саха сирин улахан ситиһиитэ уонна өр сылларга умнуллубат өрөгөйө.

Роман бу кыайыыта ССРС уонна Саха сирин успуордугар үйэ саас тухары сотуллубат кыһыл суругунан суруллубута.

Бу олимпиадаҕа кыайыы сахалар ааттарын улаханнык ааттаппыта. Омук дойдулара Саха сирэ диэн дойду ханна баарын билэр уонна сыаналыыр буолбуттара.

Иккис Олимпиада: Монреаль-76

1973 сыллаахха ССРС көҥүл тустууга хамаандатыгар сүрүн тириэнэринэн эдэр киһи Юрий Аванесович Шахмурадов анаммыта. Бу кэмҥэ Союз сүүмэрдэнэр хамаандатыгар элбэх уларыйыылар киирбиттэрэ, элбэх саҥа эдэр бөҕөстөр кэлбиттэрэ. Урукку сүүмэрдэммит хамаандаттан Роман Дмитриев, Руслан Ашуралиев, Леван Тедиашвили уонна Иван Ярыгин эрэ хаалбыттара.

Аны 1975 сыллаахха Роман бэйэтин тириэнэрэ С.А. Преображенскай улахан дуоһунаска, ССРС Спорка комитетыгар Госстренерынан ананар. Инньэ гынан, салгыы Романы ыраахтан сылдьан эрчийэр бириэмэтэ да, кыаҕа да суох буолар. Онон сибээстээн Роман атын тириэнэргэ – Томас Самойлович Барба диэн Москва куорат сүрүн тириэнэригэр көһөргө күһэллэр. Бу олус кытаанах майгылаах, сытыы тыллаах уонна улахан опыттаах тириэнэр этэ. Икки опыттаах, биирэ биллиилээх тустуук, олимпийскай чемпион, Аан дойду чемпиона, биирдэстэрэ аатырбыт тустууктары иитэн таһаарбыт биллэр тириэнэр. Хайдах уопсай тыл булсан салгыы үлэлииллэрэ ити кэмҥэ өссө да биллибэт этэ.

Томас Барба: “Роман курдук муударай тустуук, тустууга барытын ситиспит тустуук миэхэ эрчиллэ кэлбититтэн, мин олус диэн астыммытым” – диир.

Ол да буоллар, өссө ким да бу кыра ыйааһыҥҥа икки Олимпиаданы кыайа илик этэ. Роман холонон көрөргө бэлэм этэ.

Роман: “Эн тугу этэргин барытын толоруом” – диир.

Итинник аһаҕас кэпсэтии кэнниттэн, икки муударай дьон уопсай тыл булсаннар үлэлэрин саҕалыыллар.

Атын дойду күүстээх тустууктара Роман тустуутун бары өттүттэн хасыһан туран үөрэппиттэрэ биллэр дьыала этэ. Онон бу сырыыга Роман тустуутун хайаан да уларыттаҕына эрэ табыллыахтааҕа эмиэ биллэр этэ.

Тириэнэрэ Барба этэр: “Эн тустуугун бары үчүгэйдик үөрэтэн билэллэр, онон хайаан да көбүөргэ тустар манераҕын уонна истиилгин уларыттахха табыллар. Түргэн хамсаныы уонна сынньана-сынньана илдьи тыытан тустуу наада. Али Алиев элбэх тустуугу эрэйдээбит, умнуллан эрэр приёмун “скрещивание” биһиги тупсаран уонна чочуйан биэриэхпит. Бу приёму биһиги саҥалыы оҥорон санатыахпытын наада”.

Сыл аҥара күүстээх эрчиллии уонна итинник үлэ кэнниттэн, Роман аатырбыт норуоттар икки ардыларынааҕы Тбилиси турнирыгар утарылаһааччыларын барыларын холкутук кыайталаан чемпион буолар. Ити кэнниттэн ССРС чемпионатыгар эмиэ холкутук бастыыр.

Онон бу кыра 48 кг ыйааһыҥҥа ким Олимпиадаҕа Монреальга туста барыахтааҕа чахчы биллэн тахсыбыта. Ону таһынан ССРС сүүмэрдэммит хамаандатыгар бу Олимпиадаҕа барыыга өссө икки саха уолаттара, Александр Иванов (52 кг) уонна Павел Пинигин (68 кг) киирбиттэрэ олус улахан ситиһии уонна үөрүүлээх сонун этэ.

Буолаары турар 1976 сыллааҕы Олимпиадаҕа ССРС сүүмэрдэммит хамаандата маннык састааптаах буолбута: Роман Дмитриев, Александр Иванов, Владимир Юмин, Сергей Тимофеев, Павел Пинигин, Руслан Ашуралиев, Виктор Новожилов, Леван Тедиашвили, Иван Ярыгин, Сослан Андиев.

Бу буолаары турар Олимпиаданы Саха сирэ барыта бүтүннүүн чуумпуран туран кэтэспитэ. Уолаттарбыт тустууларын күүппүппүт, кинилэргэ ситиһиилэри баҕарбыппыт.

Бу иккис Олимпиадатыгар Роман Дмитриев олус бэркэ арыллан туран тустубута. Ол курдук, бастакы эргииргэ АХШ тустуук уолун Б.Росадоны ыраастык кыайар. Иккис эргииргэ Венгрия тустуугун М.Гуилла диэн уолу эмиэ ыраастык кыайар. Үһүс эргииргэ турок К.Оздемиры эмиэ ыраастык кыайар. Төрдүс эргииргэ Болгария тустуугун Хасан Исаевы очукуонан кыайар. Бэһис эргииргэ Монголия уолун Х.Гамбойу ыраастык кыайар.

Бүтэһик тустуу хаалар – финал. Роман Дмитриев уонна японец Акиро Кудо туста тахсаллар. Бу да сырыыга уолбут Роман бэйэтин кимэн киирэр тустуутунан тустан, 2:1 ахсаанынан кыайан иһэр. Тустуу кэмигэр японец атахха киирбитин, Роман атаҕын үчүгэйдик көмүскэнэн, японеһы икки төгүл “обраткаҕа” эргитэ тардар уонна салгыы тохтообокко үлэлээн, японец үрдүгэр тахсар, өндөтөн ылан икки атаҕынан кыбытан “ножницалыыр” уонна харса суох японец сүнньүн эрийэн, хаҥас илиитигэр күүскэ үлэлээн, “марья” диэн приёмҥа лаппа ылан, күүскэ сүнньүн эрийэн “туше” ууран хам баттыы сатыыр, японец лаппааҕытынан көбүөргэ сытар курдук буолар да, судья свисток биэрбэт.

Тустууктар итинник балаһыанньаҕа балачча өр сыталлар, судья тугу эрэ күүтэр курдук, ол кэмҥэ японец ити түгэнтэн куотан быыһанар… Бириэмэ бүтэрэ 1 мүнүүтэ 20 сөкүүндэ эрэ хаалар. Роман кыайан иһэр буолан, тустуутун хонтуруоллуу сылдьар, сэрэнэр, атын туспа хамсаныылары оҥоро сатаабат. Хотторон иһэр японец атакалыырын кэтээн көрө сылдьар. Японец атаакалыан иннинэ, судья соһуччу урутаан иккиэннэригэр сэрэтии биэрэ охсор уонна судьялар көбүөртэн иккиэннэрин устан кэбиһэллэр. Роман соһуйан хаалар. Бары да соһуйаллар. Ким да кэлэн аахсыбат.

Дьэ, кыһыы диэтэҕин! Көбүөргэ өтөрүнэн буолбатах соһуччу түбэлтэ буолар.

Ол да буоллар, уолбут Роман чемпион буоларыгар өссө да биир шанс баар этэ. Ол маннык этэ. Роман бэйэтэ этэринэн, кини утарсааччылара, болгар Исаев уонна японец Кудо бүтэһик тустууларыгар, хайалара эмит очукуонан кыайдаҕына, түмүккэ бары очукуолары аахсыы түмүгэр, Роман ыстарааптыыр очукуотунан син-биир бастаан тахсыахтаах этэ.

Ону баара, бу да сырыыга судьялар эрдэттэн ылбыт накаастарын кэспэтэхтэрэ, японеһы көҕө суох тустар диэн иккистээн (!) көбүөртэн устан кэбиһэллэр. Дьэ, буолар да эбит!

Көбүөртэн уһуллуу – 4 ыстарааптыыр очукуону биэрэр.

Болгар тустууга Хасан Исаев – биир очукуонан кыайыылаах уонна биир эрэ очукуонан хотторуулаах (Роман Дмитриевка), атыттары ыраас кыайталаабыта. Барыта 3 ыстарааптыыр очукуолаах буолар. Онтон Роман барыта 5 ыстарааптыыр очукуолаах буолан тахсар.

Инньэ гынан түмүккэ, болгарин Хасан Исаев – бастакы, Роман Дмитриев – иккис, үһүс – японец Акиро Кудо буолар.

Роман бу Олимпиадаҕа биир да хотторуута суох утарылааһааччыларын барыларын холкутук кыайа сылдьан, судьялар балыырдарыгар уонна айбардааһыннарыгар киирэн, олус хомолтолоохтук иккис миэстэҕэ тиксэр.

Бу чахчы атаҕастабыл кэриэтэ этэ!

Бу тустууну уонна балыыры илэ хараҕынан көрө олорбут олимпийскай чемпион Леван Тедиашвили: “Бэйэм спортивнай олохпор араас элбэҕи көрөн кэлбитим. Ол гынан баран, бу маннык куһаҕан сууттааһыны көбүөргэ ханна да көрө илик этим. Романтан кыһыл көмүс мэтээли көрдөрөн туран былдьаан ылбыттара” – диэн абаран туран кэпсээбитэ.

Дьэ, бу кырдьык олус абалаах уонна кыһыылаах түгэн этэ.

Роман бу Олимпиадаҕа кырдьык быдан аһыллан туран сытыытык, өйдөөхтүк уонна күүстээхтик тустубута. Бу Олимпиадаҕа Роман барыта алтата тустубута.

Роман бэйэтэ этэринэн: “Монреаль Олимпиадатыгар мин бэйэм тустуубуттан быдан астыммытым, бу иннинэ Мюнхен көбүөрүгэр тустубуппунааҕар быдан кыахтаахтык тустубутум” диэн.

Бу түгэҥҥэ, Олимпиада кыһыл көмүс мэтээлин уопсай түмүккэ үллэстиигэ, арҕаа дойдулар кирдээх политикалара улахан оруолу оонньообута мөккүөрэ суох баар дьыала этэ.

Монреаль көбүөрүгэр ССРС көҥүл тустууга сүүмэрдэммит хамаандата – 5 кыһыл көмүс, 3 үрүҥ көмүс мэтээллэри ылары ситиспитэ. Бу үчүгэй ситиһии этэ.

Бу Олимпиадаҕа Саха сирин уолаттара үһүөн бэркэ тустаннар, Саха сиригэр хаһан да буолбатах өрөгөй түгэнин аҕалбыттара: Роман Дмитриев – үрүҥ көмүс, Александр Иванов – үрүҥ көмүс, Павел Пинигин – кыһыл көмүс мэтээллэри ылбыттара.

Онтон Роман 27 сааһыгар – икки Олимпиадаҕа ситиһиилээхтик кыттан, “кыһыл” көмүс уонна “үрүҥ” көмүс мэтээллэр кавалердара буолбута.

Бу Саха сиригэр хаһан да буолбатах үрдүк уонна чаҕылхай таһымнаах улахан ситиһии буолар.

Үһүс Олимпиадаҕа холонуу: Москва-80

Мин, бу биһиги уолбут Роман Дмитриев икки Олимпиадаҕа хайдахтаах курдук күүскэ бэлэмнэнэн икки төгүл кыттыыны ылбытын сиһилии суруйа олорон, санаатым ээ, кини өссө төгүл үһүс Олимпиадатыгар кыайан кыттыа этэ дуо уонна хайдах кини бу Олимпиадаҕа тустуо этэй дии санаатым. Онно толору эппиэт кыайан булбаккабын, туох баарынан суруйарга сананным. Манна толору эппиэт суох. Ол да буоллар, бэйэм санаабын бу сурук нөҥүө үллэстэргэ сананным.

Онон ааҕааччым, эн бэйэн сыаналаан уонна ырытан көрөҥҥүн сыанабыл оҥороргор туһаайан туох баарынан суруйабын.

Ол курдук, Олимпиада-76 кэнниттэн Роман Дмитриев тустуулара бу бааллар:

• 1977 сыл.

-Анкара куоракка Норуоттар икки ардыларынааҕы турнир чемпиона.

-ССРС чемпионатыгар 52 кг тустар уонна 3-с миэстэ буолар.

• 1978 сыл.

-Кубок мира – чемпион.

• 1979 сыл.

-Роман ССРС чемпионатыгар 48 кг ыйааһыҥҥа төннөн тустар уонна 2-с миэстэ буолар. Сергей Корнилаев бастыыр уонна Аан дойду күрэхтэһиитигэр тиийэн 1-кы миэстэни ылар.

ССРС Спартакиадатыгар 48 кг ыйааһыҥҥа Москва хамаандатыттан кими туруорарга боппуруос буолар. Тириэнэрдэр бэрибиэркэлиир тустуу (прикидка) оҥороллор. Манна Роман – Корнилаевы кыайар.

-Роман Спартакиадаҕа тиийэн тустан бастыыр.

Ол да буоллар, тириэнэрдэр Сергей Корнилаевы Аан дойду күрэхтэһиитигэр ыыталлар. Корнилаев онно тиийэн эмиэ бастыыр.

Бу кэмҥэ Роман 30 сааһа буолар.

Тириэнэрэ Томас Барба: “Тохтуурга сөп буолла, Роман Михайлович” – диир.

Роман күлэр уонна этэр: “Эн эмиэ инньэ диигин дуо? Кырдьык тохтуохха сөп буолуо. Ол гынан баран, бу олимпийскай циклы түмүктүөххэ, ол кэнниттэн биирдэ быһаарыныы ылыныахха сөп буолуо” – диир.

Роман Сойуус сүүмэрдэнэр хамаандатыгар киириэн олус баҕарар этэ. Ол иһин кыһанан туран өссө күүскэ дьарыктанар. Олимпиада иннинээҕи сыл кини ССРС Спартакиадатыгар бастыыр, ССРС чемпионатыгар эмиэ бастакы миэстэ буолар.

Бу кэмҥэ Роман ыйааһына 55 кг буолар, ыйааһынын олус ыараханнык түһэртэлиир буолар. Сааһырыы да ылан эрдэҕэ.

. 1980 сыл.

-ССРС чемпионата – чемпион. Быһаарыылаах киирсиигэ сүрүн утарсааччытын Сергей Корнилаевы биир очукуонан баһыйа кыайар.

ССРС сүүмэрдиир хамаандатыгар чэпчэки – 48 кг ыйааһыҥҥа ким киириэхтээҕин быһаарар тириэнэрскэй мунньах олус уһуннук буолар…

Түмүгэр, ССРС сүүмэрдиир хамаандатыгар эдэр, 25 саастаах Сергей Корнилаевы талаллар.

Олимпиада, Москва-80. Спорка политика орооһон, арҕаа капиталистическай дойдулар бойкот оҥороннор, бу олимпиадаҕа күүстээх хамаандалар кытта кэлбэтэхтэрэ. Ол иһин тустууга чэпчэки ыйааһыҥҥа састаап мөлтөх соҕус этэ. 48 кг, Москва-80 Клаудио Поллио (Италия) – чемпион, Чан Со Хон (КНДР) – иккис, Сергей Корнилаев (ССРС) – үһүс миэстэ буолаллар.

Боппуруос: арай, Роман Дмитриев бу Олимпиадаҕа тустубута буоллар хайыа этэй? – диэн киһи барыта ыйытар.

Бу боппуруос бу баччааҥҥа диэри аһаҕас турар…

Дмитриев Роман Михайлович

(07.03.1949 – 11.02.2010)

Роман Дмитриев 1949 сыллаахха кулун тутар 7 күнүгэр ыраах хоту дойду Эдьигээн сиригэр кыракый Бэстээх диэн дэриэбинэҕэ төрөөбүтэ.

1961 сылтан тустуунан дьарыгын саҕалаабыта. Бастакы тириэнэрэ Николай Петрович Габышев.

1966 сыллаахха Чурапчы оҕо спортинай оскуолатын иитиллээччитэ буолбута. Манна Дмитрий Петрович Коркиҥҥа эрчиллибитэ.

Оскуоланы бүтэрбитин кэннэ армияҕа барарын саҕана, тириэнэрэ Д.П. Коркин тус бэйэтэ этиитинэн уонна Сергей Андреевич Преображенскайы кытта кэпсэтиитинэн, Роман Москваҕа, Сэбиэскэй Армия Киин спортивнай кулуубугар (ЦСКА) сулууспалыы тиийбитэ, тустуутунан салгыы дьарыктаммыта.

Москваҕа Физическэй культура уонна спорт Киин Государственнай институтун үөрэнэн бүтэрбитэ.

ССРС чемпиона – 1969, 1971, 1972, 1973, 1976, 1980 сс., 1978, 1979 сс. – үрүҥ көмүс призёра, 1977 с. – боруонса призёра.

ССРС норуоттарын V, VII Спартакиадаларын 1971, 1979 сс. чемпионнара, VI Спартакиада 1975 с. – үрүҥ көмүс призёра.

Европа 1969 с. – чемпиона, 1981 с. – боруонса призёра.

Аан дойду 1973 с. – чемпиона, 1969 с. – үрүҥ көмүс призёра, 1970, 1974 сс. – боруонса призёра.

Аан дойду Кубогын – 1973, 1974, 1976, 1978 сс. хаһаайына.

Мюнхен 1972 с. – ХХ Олимпиада чемпиона, кыһыл көмүс мэтээл хаһаайына.

Монреаль 1976 с. – ХХI Олимпиада үрүҥ көмүс призёра.

Роман Дмитриев – Сэбиэскэй Сойууска уонна Россияҕа кыра 48 кг ыйааһыҥҥа суос соҕотох олимпийскай чемпион буолар.

1982 сыллаахха олунньу ый 24 күнүгэр улахан спортан атаарыллан, тириэнэр үлэтигэр анаммыта.

ССРС сүүмэрдэммит хамаандатыгар сүрүн тириэнэринэн ананан үлээлээбитэ (кыра ыйааһыннарга).

1984-1990 сс. Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатыгар сүрүн тириэнэринэн ананан кэлэн үлэлээбитэ.

1993 с. бүтэһик тустуутун “Бэтэрээн сулустар” күрэхтэһиилэригэр Чурапчыга тустубута уонна 53 кг бастаабыта.

1996-2002 сс. Россия эдэрдэргэ сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тириэнэрэ.

2002-2003 сс. СӨ Ыччат физическэй культура уонна спорт миниистэрин бастакы солбуйааччыта.

2008-2010 сс. Ил Түмэн депутата.

2010 с. олунньу 11 күнүгэр Москваҕа олорон эмискэ ыалдьан бу олохтон соһумардык туораабыта…

Роман Дмитриев көмүс уҥуоҕа Дьокуускайга Маган кладбищетыгар хараллыбыта.

2018 с. UWW – Аан дойду холбоһуктаах спортивнай заалларыгар кини аата иҥэриллибитэ.

ССРС спордун үтүөлээх маастара, ССРС, РФ үтүөлээх тренерэ, ССРС “Бочуот Знага” уордьанын, “Үлэҕэ туйгунун иһин” мэтээлин, СӨ “Хотугу сулус” уордьанын кавалердара, Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ ХХ үйэҕэ спорка лауреата, СӨ ХХ спорка Үс чулуу киһититтэн биирдэстэрэ, СӨ Д.П. Коркин аатынан Государственнай бириэмийэтин лауреата, Дьокуускай куорат, Эдьигээн, Чурапчы, Бүлүү улуустарын бочуоттаах гражданина.

Дьокуускайга Олимпийскай эрэллэри бэлэмниир аналлаах училищеҕа уонна төрөөбүт сиригэр Эдьигээн улууһун Бэстээх орто оскуолатыгар Р.М. Дмитриев аата иҥэриллибитэ.

Удачнайдааҕы ГОК 12-с нүөмэрдээх фабрикатыгар хостоммут 77,04 карат ыйааһыннаах алмааска кини аата иҥэриллибитэ.

“Якутия” Авиа хампаанньа саҥа оҥоһуллубут сөмөлүөтүгэр кини аата бэриллибитэ.

Дьокуускайга спортивнай бэлэмнэнии “Өрөгөй” спорт комплексын иннигэр үс олимпиецпыт – Р.М. Дмитриев, П.П. Пинигин, А.Н. Иванов холбоһуктаах пааматынньыктара туруоруллубута.

Н.Н. Тарскай аатынан “Туймаада” стадионын иннигэр Р.М. Дмитриев бэйэтин пааматынньыга туруруоруллубута.

2011 сылтан Роман Дмитриев сырдык аатыгар эдэрдэргэ Бүтүн Россиятааҕы уонна Норуоттар икки ардыларынааҕы турнир Саха сиригэр сылын аайы ыытылла турар.

Роман Михайлович Дмитриев оҕолоро:

Уола Дмитриев Александр Романович, 1977 с.т., Москваҕа олорор, кэргэннээх, үс оҕолоох (икки уол, биир кыыс), ООО НТЦ “РОСА” (IT технология) компанияҕа үлэлиир, отдел салайааччыта.

Кыыһа Дмитриева Анна Романовна, 1978 с.т., Москваҕа олорор, журналист идэлээх.

Кыыһа Дмитриева (Крылова) Марина Романовна, 1989 с.т., Дьокуускай куоракка олорор, кэргэннээх, биир оҕолоох, экономист, АО “Венчурная компания “Якутия” үлэлиир.

Уола Дмитриев Роман Романович, 1993 с.т., Москваҕа олорор, кэргэннээх, юрист, АО НПК “Криптонит” компанияҕа үлэлиир.

Дмитрий ЕГОРОВ – Амид.