“Тымныы оройо” төрдүс экстремальнай марафоҥҥа

Ааспыт сыл сэтинньититтэн сүүрүүнү сөбүлээччилэр кэтэспит «Тымныы оройо» (Полюс холода) диэн аатынан биллэр экстремальнай сүүрүүбүт Ытык Өймөкөөн сиригэр-уотугар ыытылынна уонна быйыл Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтиир физкултуурунай-спортивнай хамсааһын историятыгар биир чаҕылхай страница быһыытынан киирдэ.

Мин ааспыт ыйга «Дьулурҕан» сыһыарыыга киллэрбит ыстатыйам хаһыат сирэйин көрбөтөҕө, электроннай версиятын ити эппит сыһыарыым сайтыгар таһаарбыттара. Онон Интернеты көрөр, билсэр дьон аахпыт буолуохтарын сөп. Кыттыан баҕалаахтартан сайаапкалары хомуйуу Саҥа дьыл иннинэ түмүктэммитэ, онон балайда сүүрүк Өймөкөөн курдук ыраах айаҥҥа босхо айанныыртан маппыта. Омук дойдуларыттан суохтар, киин уобаластартан 3 марафонец кэлбит: Удмуртияттан, Владимирскай, Тверьской уобаластартан.

Айан аргыстаах буоллаҕына...

Олунньу 9 күнүгэр сарсыарда эрдэ, 5 чаас ааһыыта Дьокуускай куорат тумарык туманын силэйэн, үрүсээк, улахан спортивнай суумка тутуурдаах дьоннор Кыайыы болуоссатын диэки субустулар. Өтөр буолбата утуу-субуу автобустар, УАЗ микроавтобустар, ол быыһыгар омук массыыналара кэлэн Тымныы оройугар барсыахтаах дьоннорун олордон Даркылаах диэки айаннаатылар. Ыраах, сындалҕаннаах уһун айан саҕаланнаҕа. Мин УАЗ санитарка массыынаҕа бэтэрээн сүүрүктэри: Варвара Макарованы, Мария Неустроеваны, Ирина Софронованы кытта айанныыр буоллум, кинилэртэн ураты 3 билбэт эдэрчи дьоннорум бааллар. «Айан уһун, билсиэхпит» диэн санаатым уонна иллэҥ миэстэ баарыгар олорунан кэбистим.

«Дьулурҕан» сайтыгар барбыт ыстатыйабар мин бу сүүрүү бастакы кыттааччыларын туһунан бэрт кылгастык быктаран ааспыттааҕым, ким кинилэртэн быйыл кыттар баҕалааҕын туһунан. Бүгүн ону хатылыам, тоҕо диэтэххэ бу дьоннор-бастакылар, суол тэлээччилэр буолаллар. Араас сылтаҕынан олортон үгүстэрэ барсыбат буолла.

Барсарга баҕаларын биллэрэн айаҥҥа туруммуттар истэригэр Таатта быһыйдара Валентина Доргуева, Никифор Слепцов, Чурапчы ньургун уола, кыһыннары ойбонтон тахсыбат Мэкэтээн Мындыр Куйаар Таппааһай уола (уруккута Егор Пермяков), Амма талыы-талба кыыһа Александра Ноева, спортивнай кураторбыт, учуутал, педагог Егор Абрамов, оччоттон баччааҥҥа диэри иилээн-саҕалаан илдьэ сылдьар салайааччыбыт, сытыы-хотуу Саргылаана Александровна Неустроева уонна мин баарбыт. Киһиргии таарыйа эттэххэ, бу Саргылаана эмиэ Мэҥэ-Хаҥалас Дьабыылыттан төрүттээх, онно күн сирин көрбүт киһи.  Аҕата биһиги, дьабыыллар тарбахха баттанар киэн туттар механизаторбыт, саҥаны айааччы, онтун сатаан туһаҕа таһаарааччы, олоххо киллэрээччи Александр Афанасьевич Баишев этэ. Кини аҕыйах сыллааҕыта ыарахан ыарыыттан олохтон туораабыта.

Ыраах айан моһуоктара

Элбэх массыына, хайдах да бииргэ, тэҥҥэ айанныыра кыаллыбата, сатаммата Хотун Төҥүлүнү ааһарбыт кэннэ биллибитинэн барда. Ким эрэ бытааннык айанныырын сөбүлүүр, сорохтор сулбуччу соҕус, тохтообокко айанныылларын ордороллор, онон бэрт сотору холуоннабыт ыһыллан, тарҕанан хаалла. Чурапчыга, Ытык Күөлгэ автобустарбытын балайда өр кэтэстибит. Кинилэр Өймөкөөҥҥө барсыахтаах спортсменнары хомуйа сылдьыбыттар. Хаандыгаҕа тиийэрбитигэр хайы-үйэ боруҥуй буолла. Маннааҕы кафеларга киирэн үтүрүспэккэ Теплай Ключ диэки айаннаатыбыт. Тиийбиппит, кафеҕа барыта эмиэ биһиги дьоммут. Хайыахпытый, уочараттаан итии чэй, сылытыллыбыт кэтилиэт, поджарка диэн астарын ылан аһаабыта буолан баран, айаммытын салҕаатыбыт. Саамай кэрэ көстүүлээх Соҕуруу Верхоянскай сис хайа халлааҥҥа харбаспыт очуостарын хараҥаран хаалан көрбөтүбүт.

Сылайан, онуоха эбии куртахпар сылаас ас киирэн, нухарыйбыппын, онон «Желтай», «Чернай», «Заячья петля» диэн уруккута аатырбыт, элбэх суоппары муҥнаабыт, ытаппыт да буолуохтаах, кыбычыын сирдэри хайдах ааспыппытын билбэккэ да хаалбыппын. Массыынабыт эмискэ тохтуу биэрбитигэр уһугуннум. Аргыстарым да утуйа испиттэр быһыылаах. Иннибитигэр испит 643 нүөмэрдээх УАЗ аттыгар дьоннор үөмэхтэһэллэр, тыыннара бурҕачыйар. Суоппар кэлэн алдьаммыттарын, оҥосто сылдьалларын, көлүөһэ уларыталларыгар фаранан тыктаран биэрэрбитигэр көрдөспүт. Дьоннор тыыннара бурҕаҥныырыттан көрдөххө, халлааммыт тымныйбыта биллэр. Балайда өр бадьыыстаһан оҥордулар, салгыы айаннаатыбыт.

Көбүмэҕэ сапараапкаланныбыт уонна кими да кэтэспэккэ улахан суолтан туораан Томтор диэки түһүннүбүт. Баара суоҕа 15 көс хаалла. Агайакаан үрэҕин ааһан баран массыынабыт эмискэ хорус гынна. Туормас шлангата быһа ыстаммыт. Уолаттар балайда өр булумахтанан уларыттылар, хачайдаатылар, онон эмиэ айаммытын салҕаатыбыт. Сотору Куйдуһун, Томтор сүүһүнэн уот лаампалара тырымнаһа, күлүмүрдүү түстүлэр. Кэллибит. Уулуссаҕа турар улахан термометр -56 кыраадыһы көрдөрөр. Өймөкөөн бытархан тымныыта массыыналарбытын барытын кытаанахтык тургутан көрдө.

Бүгүн – сынньалаҥ күнэ. Күнүс арыый сылыйда. Аара кэлэн иһэн «Заячья петля» «Восточнай» метеостанция ыккардыгар автобустар моһуогураннар айанньыттар дорожниктар вагончиктарыгар хонорго күһэллибиттэрин иһиттибит. Ыраах сиргэ, бытархан тымныылаах Өймөкөөҥҥө, Тымныы оройугар айан чэпчэкитэ суоҕун быйыл илэ-чахчы биллэрдэ, мүлчүргэннээх түгэннэрдээх буолла. Тэрийээччилэрбит: Саха Республикатын Физическай култуураҕа уонна спортка министерствота, «Өймөкөөн улууһа» муниципальнай тэриллии, «Тымныы оройо» коммерческайа суох тэрилтэ-үөскээбит чэпчэкитэ суох боппуруостары суһаллык быһааран испиттэрэ, спортсменнар, судьуйалар, медиктар, ыҥырыылаах ыалдьыттар бээтинсэҕэ, ол аата 10 чыыһылаҕа, Томтору булбуттара, эрдэттэн үлэспит түһэр сирдэринэн тарҕаспыттара.

Субуотаҕа сарсыардаттан былытыран халлааммыт арыый сылыйбыкка дылы буолбута, термометрдар -51 кыраадыһы көрдөрбүттэрэ, тыал биллэр биллибэт, онон сүүрэргэ куһаҕана суох күн буолбута диэххэ сөп. Аара моһуогурбут автобустары көрүнэр, оҥостор буоланнар 1 эрэ автобус сүүрбүтэ, онон күрэхтэһии чэрчитэ арыый да уларытыллан ыытылынна.

Марафон – «Тымныы оройо» экстремальнай сүүрүү сүрүн көрүҥэ

Урут бастаан саамай уһун дистанцияҕа – классическай марафоҥҥа кыттааччылары Өймөкөөн бөһүөлэгэр, стартыыр сирдэригэр илдьэн, сахалыы сиэри-туому толору тутуһан, алгыс этэн атаардылар. Марафонецтар: 11 эр бэртэрэ, 5 кыраҕа кыһаллыбат, кытаанах санаалаах кыргыттар уһун айаҥҥа туруммуттарын кэннэ сир ортотуттан аны полумарафонецтар стартыыр уочараттара кэлэр. Кинилэр отуттан лаппа элбэхтэр, онтон 9 – кэрэ аҥаардарбыт. Кинилэри түһэрэн баран автобуспут бэрт ыксалынан аны биир көскө сүүрээччилэри илдьэ барда. Саамай бүтэһигинэн кылгаска, ол эбэтэр 5 биэрэстэҕэ, сүүрээччилэр түһэр биэтэкпитигэр тиийэн ньамалаһа турдахпытына биир көскө сүүрээччилэр бастыҥнара кэлэн ааста, киниттэн балайда хаалан иккис сүүрүк иһэрин көрөн хааллыбыт, нэһиилэ туораан биэрдибит. Кэмниэ кэнэҕэс биһигини түһэрдилэр.

Мин сүрүн кыһалҕам «үтүрүһүүгэ киирэн охтубатах киһи» диэн этэ. Онтум сатанна – охтубатым, сөптөөх тэтиммин булан, иннибэр сылдьар уонча быһыйы аргыый ситэн, куотан инникилэргэ киирдим. Суолбут килэккэй да, ортотунан, икки кытыытынан сүүрэргэ үчүгэй. Бэҕэһээ мин маныаха дылы «разведкаҕа» кэлэ сылдьыбыт буоламмын ханан, хайдах айанныахтаахпын билэбин. Эрчиллиим куһаҕана суох, онон иннибэр барбыт 2 быһыйы эккирэттим да, дьонум чугаһаппатар. Миигин эккирэтээччилэр хаалан бардылар. Кыра сиккиэр тыаллааҕа хотуттан буолан мэһэйдээбэт, баҕар, өссө көмөлөһөрө буолуо. Били инники иһээччилэрим кыргыттар буолалларын балайда чугаһаан баран биллим уонна ситэргэ сананан тэтиммин эбэн биэрдим. Кылабыыһаны туораан баран биирин, арыый кыра уҥуохтааҕын ситтим, онтон уһуна чугаһаппат, өссө эбэр курдук, ситтэриэ суох. Ол бириэмэҕэ миигин биир эдэр киһи ситэн ааста. «Биир көскө сүүрэр киһи быһыылаах» – диэн санаатым.

Инники кыыс эргэ баанньыгы эргийэрбитигэр алта уонча метр куотан испитэ, онтон, киһи сымыйанан эппитин курдук, түмүктүүр көнөҕө киирээт элэс гынан хаалбыта. Кэлин билбитим, бу Сардаана Федорова диэн диэн отучча саастаах быһый эбит. Мин дистанциябын түмүктээн баран «заминкалана» улахан суол устун километр аҥара курдук сиэлэн баран кэлэн спортсаала диэки төннөрбөр, 5 км сүүрүү кыттыылаахтара кэлитэлээн эрэллэрэ. Онон табаарыстарбын эҕэрдэлии-эҕэрдэлии дьиэбэр сүүрдүм. Кураанах таҥаспын кэтээт эмиэ финишка марафон кыттыылаахтарын көрсөр сыаллаах ойдум. Кэлэ иликтэрин истэн үөрдүм. Дьэ, ким бастыырый бүгүн, бу иннинэ иккитэ бастаабыт Василий Лукин дуу, ааспыт күһүн 10 көскө Арассыыйаҕа 4-с миэстэҕэ тахсан спорт маастарын нуорматын толорбут Александр Моедо дуу?

Мин бэйэм сылыктааһыннарбын «Забота-Арчы» сыһыарыытыгар «Дьулурҕаҥҥа» биэрбиппин эрэдээктэр электроннай сайтыгар ыыппыт этэ. Онно маннык суруллубут эбит: «…Василий (Лукин) науканан үлүһүйэн эрчиллиитин, кыайыыга баҕатын адьаһын тохтоппотох, кыччаппатах буолуохтаах. Кини уопута, кыайыыга дьулуура бу да сырыыга көмөлөһүө дии саныыбын… Онтон аат ааттаан, суол суоллаан, анаан-минээн Кырдьаҕас Өймөкөөн хаарынан бүрүллэн, иһийэн сытар буор-таас кутуулаах суолугар бастаатарбын диэн оҥостор ааспыт сайыҥҥы Бороҕоҥҥо ыытыллыбыт Оонньууларга марафон кыайыылааҕа, Арассыыйа 10 көскө 4-с миэстэлээҕэ, спорт маастарын нуорматын толорбут Өлүөхүмэ хотойо Өлөксөөндүр Моедо…бу сүүрүүгэ сүрүн бириискэ (100000 солк.) тигистэрбин диэн баҕарара баа буолуо дуо? Ити уолаттартан ураты кытаанах, булгуруйбат модун санаалаах Юрий Михайлов (былырыыҥҥы иккис призер), Михаил, Ариан Апросимовтар курдук сындалыйбат сындааһыннаах уһунньут быһыйдар баалларын умнан кэбиһэр сатаммат, кинилэртэн хайалара эмит «ытан кэбистэҕинэ» соһуйбаккын». Дьэ, итигирдик суруллубут эбит.

Мин түмүк биэтэккэ тиийэн фиништээччилэр суохтарынан туһанан сып-сылаас балааккаҕа киирэн итии чэйинэн утахпын ханнардым, аччыктаабыппын аһардым. Сотору биэрэстэ аҥардаах көнөҕө сүүрүк иһэрэ көһүннэ, кэтэһэн турааччылар хамсана, күйгүөрэ түстүлэр. Өр буолбата, 2 мүнүүтэ холобурдааҕынан Өлөксөөндүр Моедо кырыанан бүрүллүбүт сирэйигэр үөрүү мичээрдээх элэстэнэн кэллэ. Сылайбыт, сындалыйбыт көрүҥэ суох. Судьуйалар төбөлөрүн быһа илгистэллэр – хронометристка 3 чаас 02 мүнүүтэни бэлиэтээн баттаабыт. Дьэ, олус түргэн, күлүмэх сүүрүү буолбут, 51 кыраадыстаах тымныыга! Мин Өлөксөөндүрү кууһан ылан эҕэрдэлээтим. Киһим үөрэр эрэ. Тириэнньэрэ Василий Афанасьевич – кылаабынай судьуйа оруолугар сылдьар буолан эмоциятын биллэрбэтэ. Кэлин биллэрдэҕэ, атын дьон көрбөтүгэр.

Аны иккис призербутун кэтэһэбит. Василий чемпион аатын биэрбит буоллаҕына иккис миэстэтин туран биэрбэтэ чуолкай. Ити бириэмэҕэ дьахталлар полумарафону түмүктүүр эбиттэр. Мин эргэ баанньык аттыгар туран сылайбыт-элэйбит эр санаалаах полумарафонка дьахталлары көрсөн санааларын көтөҕө сатыыбын. Эстэн иһэр киһиэхэ кыра да наада, ону бэйэм, марафону син уончата сүүрбүт киһи быһыытынан, бэрткэ билэбин. Холобур, бу сырыыга Лена Ядрихинская олус илистибит көрүҥнээҕэ да, бүтэһик биэрэстэтин аҥаарын олох атыннык, чэпчэки баҕайытык сүүрэн элэстэннэ, өссө олох финишка Терентий Кубаровы ситэн куотан таҕыста. Ити түгэни Лена үчүгэйдик өйдөөбүт быһыылааҕа, миэхэ ватсап нөҥүө махтаммытыттан көрдөххө. Василий Лукин былырыыҥҥытыттан быдан түргэнник, 3:12 мүн. 47сөк. кэлбит да, үрүҥ көмүс мэтээлгэ тигистэ.

Аны үһүс ким кэлиэй диэн ыйытык турда. Юрий Михайлов дуу, Михаил Апросимов дуу? Кырдьыгынан эттэхпинэ, мин Михаил кыайыаҕа диэн эрэнэр этим, онтум туолан олус астынным. Михаиллыын ааспыт сыл балаҕан ыйын бүтүүтэ Сочи куоракка Арассыыйа бэтэрээннэргэ чемпионатыгар балайда ситиһиилээхтик кыттан кэлбиппит. Бу кыра уҥуохтаах, дьарамай, иҥиир-ситии киһини олус сөбүлээбитим. Киһи эрэнэр, кытаанах хараактырдаах «саха ньоҕойо» эбит. Быйыл Чебоксарыга баран 5, 10 км кыттара буоллар былырыыҥҥы «үрүҥ көмүһүн» кыһыл көмүс солотуулаах мэтээлгэ уларытыан сөп. Бүгүҥҥү көрдөрүүтэ – 3:30 мүн. 47 сөк. Онтон Юрий Бүлүү курдук ыраах сиртэн айаннаан кэлээт салгыы өссө 900 км сууккаттан ордук айаннаан илистибит, сынньаммакка чөлүгэр кыайан түспэтэх буолуон сөп. Ол да гыннар көрдөрүүтэ олус үчүгэй – 3:32 мүн. 29 сөк. Итинэн мин адаптация спортсменнарга наадатын этээри гынабын. Ыалдьыттарбыт Еликов Александр Валерьевич 4:10 мүн. 30 сөк., Шакин Василий Егорович 5:59 мүн. 55 сөк. дистанцияларын түмүктээтилэр. Куһаҕана суох көрдөрүүлэр.

Манна мин инньэ ааспыт үйэ 90-с сылларыттан билсэр киһим, Усуйаана Силээннээҕиттэн төрүттээх авиатор Михаил Михайлович туһунан аҕыйах тылы эттэхпинэ-тыыннахпына табыллар. Эдэркээн Миша оччолорго Депутатскай эскадрильятыгар үлэлиирэ, вертолеттары көрөрө-истэрэ, куттала суох көтөллөрүн хааччыйара. Билигин ханна үлэлиирин ыйыппакка хаалбыппын. Бу марафон кэнниттэн тута сөрөөн Михаил Владивостокка «Ледовой марафоҥҥа» кытта көппүтэ. 18 чыыһылаҕа сүүрбүт буолуохтаахтар. Түмүгүн суруйуохпут. Манна кини 5:11 мүн. 00 сөк. кэлбитэ. 60-нун лаппа ааспыт киһиэхэ ити-үчүгэй көрдөрүү.

Полумарафон туһунан кылгастык эттэххэ

Кыттааччыта 26, онтон 9-һа- кэрэ аҥаардарбыт. Манна, биллэн турар, эр дьоҥҥо эдэрдэр-18-39 саастаахтар «күннээтилэр». Нерюнгриттэн бастакынан кэлэн кыттыбыт, Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр, орто дистанцияларга ситиһиилээхтик кыттар Роман Щетников бүгүн Хаҥалас быһыйыгар Леонид Зыковка эрэ сабырыйтарда, бириэмэтэ 1:28 мүн. 53 сөк. Зыковтан хаалыыта – 1 мүн. 34 сөк. Үһүскэ Егор Захаров таҕыста – 1;35 мүн. 20 сөк. Олус түргэн бириэмэни Нам быһыйа 60 саастаах Афанасий Васильев көрдөрдө – 1:40 мүн. оруобуна. Чөркөөхтөн кэлэн кыттыбыт сууккалаах сүүрүүгэ Арассыыйа спордун маастарыгар хандьыдаат Никифор Слепцов быйыл табыллан сүүрдэ, 1:48 мүн. 06 сөк. кэллэ. Кини бу сүүрүүнү саҕалааччылартан, сайыннара, тута сылдьааччылартан биирдэстэрэ буолар.

«Тымныы оройо» экстремальнай марафонскай сүүрүү историятыгар бигэтик киирбит спортсмен, өссө да өр сылларга хамаандабыт эрэллээх чилиэнинэн буоларыгар эрэлбит улахан. Онтон Роман Щетников холобурун батыһан эһиилги күрэххэ Нерюнгри, Алдан талааннаах ыччаттара кэлэн кыттыахтара, сүрүн бириискэ дураһыйыахтара диэн сабаҕалыахха сөп курдук. Биһиги тымныыбытыттан улаханнык куттаммат дьоннор. Роман ону манна дьэҥкэтик көрдөрдө.

Дьахталларга Арассыыйа бэтэрээн быһыйдарын 2022 сыллааҕы 2 төгүллээх кыайыылааҕа Полина Слободчикова күрэстэһээччилэрин: Ольга Осипованы, Марина Терентьеваны ырааҕынан куотан 1:42 мүн. 47 сөк. кэллэ. Бириэмэтэ олус үчүгэй. Мантан саас кини уһун сиргэ сүүрүүгэ бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьыаҕа, кыайан-хотон биир дойдулаахтарын элбэхтик үөрдүөҕэ диэн эрэнэбин. Сайын от ыйын бүтүүтэ Чебоксары куоракка ыытыллар Арассыыйа бэтэрээннэрин 31-с чемпионатыгар кыттыахтаах хамаандабыт биир саамай эрэллээх быһыйа. Полинаны кытта балайда эрийсибит сүүрүгүнэн Ольга Осипованы ааттыахха сөп.

Бу кыргыттартан хайалара лиидэр буоларын ыам ыйыгар дылы билиэхпит турдаҕа. Ольга көрдөрүүтэ – 1:48 мүн 40 сөк. Анна, Лена Ядрихинскаялар Өймөкөөн Томтор ыккардыгар үһүс төгүлүн сүүрдүлэр. Бу тымныыттан чаҕыйбат, тоҥортон толлубат буолбут балайда саастаах дьон бу да сырыыга «буорахтара кураанаҕын» көрдөрдүлэр. 60-69 саастаахтар бөлөхтөрүгэр сүүрбүт Лена 2:27 мүн 30 сөк. кэллэ. Бу бөлөх бастыҥ быһыйынан полумарафоҥҥа уопсай төрдүс миэстэлээх Неустроева Натальяны ааттыахха сөп. 1:55 мүн 47 сөк. кэлэн эдэрдии эрчимнээҕин биллэрдэ. Эдэрдэр бу дистанцияҕа кыттыбатахтара өйдөммөт.

Биир көскө сүүрүү бастыҥа Василий Филиппов

Эр дьон 1 көскө сырсыбыттарыгар уопсай маассаттан уһулуччу чорбойор быһый баара көһүннэ. Ол Василий Филиппов диэн 1996 сыллаах төрүөх, Дьокуускай куораттан. Бу эдэр киһи биһиги 5 км стартаары турдахпытына дьонун ырааҕынан куотан кэлэн ааспыт быһый эбит. Олус сэниэлээхтик ааспыта. Көрдөрүүтэ да ол курдук буолбут – 38 мүн. 09,7 сөк. Бу 51 кыраадыс тымныыга түргэн сүүрүү! Күрэстэһээччилэрин 1,5-2 километрынан куоппут! Иккис тахсыбыт Айаан Никифоров 44 мүн. 17,8 сөк көрдөрбүт. Куһаҕана суох бириэмэни Нам «Стайер» кулуубун салайааччыта 65 саастаах Иннокентий Федоров көрдөрбүт – 51 мүн. 23,15 сөк. Ыраах Мирнэй куораттан иккис сылын кэлэн кыттар экстремал сүүрүк 73 саастаах Василий Горбунов быйыл дистанциятын түмүктээтэ, 1:32 мүн. 07 сөк. Дьахталларга эдэрдэр бастаабыттара соһуппат. Капиталина Харайданова (18-39 саастаахтар) 1:00 мүн. 37 сөк. кэлэн бастаата. 40-49 саастаахтар бөлөхтөрүгэр сүүрбүт өрөспүүбүлүкэ биллиилээх быһыйа Екатерина Драгунова (Чурапчы) 1:12 мүн. 13 сөк. кэлэн бөлөҕөр Любовь Муслиеваҕа (1:02 мүн. 48 сөк.) хотторбута кыракый сенсация курдук буолла.

Катя быйыл 50-н туолан арыый аҕа саастаахтарга көһөр. Кини көһө илигинэ 50-59 саастаахтарга Надежда Ковлекова, 60-69 саастаахтарга Валентина Доргуева кыайыахтарын кыайдылар. Онтон 70-тэн аҕа саастаах сүүрүкпүт Анастасия Колесова (Таатта) соҕотох сүүрэн пъедестал саамай үрдүкү кэрдииһигэр тахсан турда. «Маладьыаскын» диибит бу сааһырбытын билиммэт, эрчимнээх, хорсун киһиэхэ.

Кылгаска кыргыттар элбэхтэр

Миигин полумарафоҥҥа суруйтарбыт киһини «киллэрбэппит, аара охтон хаалыаҥ сүрэҕиҥ тохтоон» диэн матыыптаабыттарыгар, «Саатар 1 көскө киллэриҥ» диэн көрдөһөөччү буоллум. Ону салайааччылар ылымматылар, онон бу саамай кылгас, «аргыс» дистанцияҕа сүүрэр буолан үөрдүм. 9 (тоҕус) 18-39 саастаах кэрэ аҥаардарбыт сырсыбыттарыгар Сардаана Федорова диэн мин билбэт оҕом күлүмэх сүүрүүнү көрдөрөн, маннык «экстремальнай тымныы» күн, 25 мүн. 31 сөк. кэллэ, кими да иннигэр түһэрбэтэ. Маннык дьоҕурдаах, баҕалаах кыргыттары тириэнньэрдэрбит бэлиэҕэ ылбыт буолуохтарын сөп. Онтон Ирина Смогайлова диэн 24 саастаах эдэр быһый Сардаанаттан балтараа мүнүүтэнэн хаалан кыһыйбыт буолуохтаах.

Сааһынан иккис бөлөххө сүүрбүт дьахталлартан ордуктара Луиза Кычкина буолла – 28 мүн. 38 сөк. Сааһырбытын, пааспарга суруллубутун ончу билиммэт эбит биллиилээх быһый Ульяна Михайловна Слепцова (Уус Алдан). Кини бастаабыт кыргыттартан хаалыыта олох кыра – 28 мүн. 58 сөк. түмүктээтэ.

Саамай аҕа саастаахтарга 75 сааһыгар сылдьар, элбэх европейскай сүүрүүлэр кыайыылаахтара, призердара Мария Неустроева бастаата, пъедестал иккис кэрдииһигэр эмиэ аатырбыт уһунньут сүүрүк Варвара Макарова. Эр дьоннор быйыл тоҕо эрэ аҕыйахтар: Владислав Тимофеев – 34 мүн. 43 сөк. Кэлбит (18-39саастаах, соҕотох), Клавдий Афанасьев – 42 мүн. 18сөк. (40-49, соҕотох), Суола Ньургун Боотур Ньургун уола – 36 мүн. 35 сөк. (60-69, соҕотох). Сахалыы ааттаммыт саха киһитэ Суола Ньургун дьарыктаннаҕына сүүрүүһүк.

70-тэн үөһэ саастаахтар, миигин уонна «бочуоттаах ыалдьыт» Артур Корякины аахтахха бэһиэбит. Турукпут, эрчиллиибит араас буолан көрдөрүүбүт эмиэ араастаһар: мин 26 мүн. 55 сөк. кэлбит буоллахпына, Ион Васильев 34 мүн. 39 сөк. кэллэ. Дьэ, итинник быйылгы, 4-с «Тымныы оройо» диэн күрэхтэһиибит этэҥҥэ түмүктэннэ.

«Тымныы оройо» экстремальнай марафон онлайн вариана

Аара автобус моһуогуран кыайан оҥоһуллубакка салгыы барара кытаатан төннөр буолбутугар 7 спортсмен, фотожурналист Дьокуускайга төттөрү айаннаабыт. Маладьыастарыҥ баара бары биир киһи курдук марафон ыытыллар күнүгэр стартка тахсыбыттар уонна Өймөкөөҥҥө сүүрүөхтээх дистанцияларын толору сүүрбүттэр. Манна сүүрбүттэртэн Өймөкөөҥҥө тиийбиттэрэ буоллар, хас да киһи бириистээх миэстэҕэ киириэхтэрин сөбө.

Мин санаабар, Ульяна Барашкова, Коркина Мария, Эверстова Мария 1 көскө, Николай Крылов полумарафоҥҥа бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьыахтара хааллаҕа. «Охсуһуу бүппүтүн кэннэ сутуруктарынан далбаатамматтар» диэн өс хоһооно баарын биһиги умнумуоххайыҥ. Бу кытаанах санаалаах сүүрүктэргэ марафон тэрийээччилэрэ суолга үөскээбит ыарахан балаһыанньаны сөпкө өйдөөбүттэрин, санааларын түһэрбэтэхтэрин иһин махталларын тиэртилэр уонна кыттааччыларга анаммыт стартовай пакеттарын, финишер мэтээлин туттардылар.

Бастыҥнары наҕараадалааһын. Соһуччу бэлэх

Киэһэ кулуупка, аныгылыы эттэххэ, култуурунай кииҥҥэ, кыайыылаахтарга, призердарга наҕараадалары туттарыы, үҥкүү-битии, ырыа доҕуһуоллаах церемонията балайда өр ыытылынна. Марафон кыайыылаахтарыгар Александр Моедоҕа, Изабелла Борисоваҕа биирдиилэригэр 100000 солкуобай суумалаах сүрүн бириистэр, БАСК фирма сыаналаах сертификаттара үөрүү-көтүү, ытыс таһыныыта доҕуһуоллаах туттарылыннылар.

Бириискэ киирбиттэр эмиэ харчынан, сертификаттарынан бириэмийэлэргэ тигистилэр. Көмүс көлөһүннэрэ тилиннэҕэ. Марафон аҥаарыгар кыайбыттар: Леонид Зыков, Полина Слободчикова 50000 солк. бириистэри, БАСК фирма сыаналаах сертификаттарын тутан үөрдүлэр. Манна Саҥа дьыл иннинэ ватсаапка ыытыллыбыт «онлайн» куонкурус кыайыылааҕын, үөрэхтээһин, спорт бэтэрээнин, «Полюс холода» кулууп бастакы тэрийээччилэриттэн биирдэстэрин Егор Константинович Абрамовы чиэстээтилэр, харчынан бириэмийэни туттардылар.

Онтон миэхэ соһуччу бэлэҕи бу Томторго эргэ тахсан, ыал буолан олохсуйан олорор Мэҥэ Дьабыылыттан төрүттээх биир дойдулааҕым Оксана Иннокентьевна Дягилева оҥордо. Мин харахтаан көрбөтөх оҕом буоллаҕа. Оксана төрөппүттэрин: кылааһынньыкпын Иннокентий Иннокентьевич Лонгиновы, Күн Күбэй ийэтин, Дьабыыллар ханнык да бырааска биэрбэт эмчиттэрэ Анна Петровнаны, билэр бөҕө буоллаҕым дии. Мааны кыыстара манна, уһун, бытархан тымныылаах Индигир өрүс хочотун эр хоһуунун таптаан, оҕолонон, этэҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьарын истэр-билэр олус кэрэхсэбиллээх, киэн туттууну, дуоһуйууну биэрэр. Аныгыс кэлиибэр хайаан да бу эдэр ыалга ыалдьыттаан барыыһыбын диэн бигэ санаалаах дойдубар төнүннүм.

Күрэхтэһии генеральнай үбүлээччитэ БАСК фирма салайааччыта Владимир Федорович Богданов үлэһиттэрин, кэһиитин илдьэ кэлэн көрөн, астынан барда. Тымныыны тулуйар соннорун аҕалан биһиги спортсменнарбытыгар, тренердэргэ кэтэрдэн, тургутан көрөллөрүгэр диэн хааллардылар. Тымныыбыт кинилэри кыратык дьулаппыт буолуон сөп да, салгыы бииргэ үлэлиир баҕалаахтарын эппиттэр. Тверь, Владимир куораттартан, Удмуртия Можга диэн куоратыттан кэлбит сүүрүктэртэн ордуктара Александр Еликов (Тверь) буолла. Кини дистанциятын 4 чаас 10 мүн. 30сөк. түмүктээтэ.

Бассаап диэн сыһыарыы үөдүйэн ким баҕарар туохха наадыйарын, тугу санаабытын, туохха ис буолбатаҕын Интернет ооҕуй оҕус илимин курдук аан дойдуну хам ылбыт ситимигэр таһааран иһэр кыахтаммыта үчүгэй курдук да, омсолоох өттө элбэх быһыылаах. Ону хото «туһанар», тугу барытын баһааҕырда сатыыр, ханнык да үлэҕэ, дьаһалга сыыһатын-алҕаһын булан тэйэр дьоннор бааллара олус хомолтолоох.

Тыһыынча биэрэстэни арыый кыайбат ыраах сиргэ, бытархан тымныыга, сүүһүнэн киһини тиэйэн илдьэр-аҕалар, хонор-аһыыр дьиэлэрин булларар, күрэхтэһиннэрэр уонна сөптөөхтүк чиэстиир манан аҕай дьыала буолбатах, мээнэ киһи ылсыбат да дьарыга. Ону барытын бэйэтин чараас санныгар уурунан, кыра мэһэйдэртэн иҥнибэккэ, модун санаатынан, имигэс өйүнэн араас дьону кытта биир, уопсай тылы булан тэрийбит «Полюс холода» коммерческайа суох тэрилтэ толорооччу дириэктэрэ, бу күннэргэ олоҕун орто омурҕанын бэлиэтээбит Саргылаана Александровна Неустроеваҕа олус элбэх киһи, ордук чуолаан кыһыҥҥы сүүрүүнэн, хаамыынан дьарыктанааччылар, Томтор, Өймөкөөн бөһүөлэктэрин олохтоохторо, ыалдьыттара махталларын уонна бу күрэхтэһии-экстремальнай марафон тохтоон хаалбакка, салгыы сайдан иһэригэр баҕаларын, эрэллэрин эттилэр.

Сыыһаны-халтыны арай тугу да гыммат, ханна да үлэлээбэт киһи оҥорбото буолуо. «Тымныы оройо» экстремальнай марафон салгыы сайдар суолларын, хайдах буолуохтааҕын туһунан кэккэ санаалар, толкуйдар тэрийээччилэр төбөлөрүгэр бааллар, сыыйа олоххо киирэн иһиэхтэрэ диэн этэн туран бэлиэтээһиннэрбин түмүктүүбүн.

Ыстапаан ЛЫТКИН, “Дьулурҕан” уопсастыбаннай кэрэспэдьиэнэ, үлэ, спорт бэтэрээнэ.