Ситимнээх үлэ туоһута

Учуутал уонна наставник бииргэлэр

Быйылгы, 2023 сыл – Арассыыйа үрдүнэн «Уһуйааччы уонна наставник сыла», СӨ үрдүнэн Үлэ сыла, чэгиэн чэбдик олоҕу тутуһааччыларга, чөл туругу сэргээччилэргэ, физическай култуураны сайыннарааччыларга бэлиэ сыл, ол курдук СӨ физическай култуура төрүттэммитэ 100 сыла буолар. Аны биһиэхэ, Хатастааҕы №7 спортивнай оскуола төрүттэммитэ 20 сылын бэлиэтэниэхтээх.

Дьэ, бу үөһээ этиллибиттэргэ дьиҥ чахчы барытыгар сыһыаннаах Хатастааҕы №7 спортивнай оскуола дириэктэр Гоголев Евгений Егорович үөрэнээччитиниин Баишев Анатолий Михайловичтыын, Анатолий Михайлович үөрэнээччитиниин Евсеев Григорий Филипповичтыын бииргэ үлэлии-хамсыы, үүнэ-сайда сылдьаллар.

Бу сыллар тухары оскуоланы аҥардас мас тардыһыытынан дьарыктанан сүүсчэкэ оҕо бүтэрдэ. Манна үөрэнэ сылдьан норуоттар икки ардыларынааҕы “Азия оҕолоро” спортивнай оонньууларга  2000 сылтан саҕалаан 2016 сылга диэри мас тардыһыытыгар чемпионнар, үрүҥ көмүс, боруонса призердар иитиллэн таҕыстылар. Манна утумнаахтык дьарыктанан аат-суол ылбыт уолаттар саҥардыы дьарыктанан эрэр кыра уолаттары кытта тэҥҥэ биир тыыҥҥа киирэннэр, хамаанда туһугар о.э. дойдуларын туһугар диэн киирсэллэр. Саха омук барахсан аан дойду атын омуктарыттан уратыбыт диэн, айылҕа уратытын, тургутуутун тулуурбутунан, дьулуурбутунан, сатабылбытынан, өркөн өйбүтүнэн сааһыланан-наарданан олорорбут буолар. Сатабылбыт олохпут хардыытын батыһа, олохпут тутулун тутуһа эргиччи буолар.

Онно ордук чуолаан, тоҥтон толлубат, тымныыттан чаҕыйбыт, куйаастан куттаммат, итииттэн илистибэт, айылҕа тургутууларыттан саллыбат буоларга быыппастар былчыҥнаах, өркөн өйдөөх дьон уос номоҕор сылдьаллара. Күүстээхтэр түмсэр, өйдөөхтөр сомоҕолоһор күөн көрсүһэр тэрээһиннэрэ ыһыах буолара. Дьэ, онно буоллаҕа, кынаттаах кылыыһыттар, сиртэн тэйэ көтөр сүүрүктэр өрөгөй түгэннэрэ. Ол күннэргэ, кэмнэргэ буолар тыҥааһыннаах, мүлчүргэннээх түгэннэрэ, үгэскэ киирбит быһыы-майгы үйэлэри уҥуордаан билиҥҥи кэмҥэ саҥа тыыннанан сылдьар мас тардыһыыта сонун көрүүлэнэн, спорт көрүҥэ буолан тахсарыгар аныгы олох сиэринэн сурукка-бичиккэ киллэриллэн ирдэниллэр быраабылалаах, тутуһуллар сокуоннаах. Спорт хайа да көрүҥүн биир киһини сөхтөрөр дьиктитэ, күөн көрсөөччүгүн кытта этиҥ-сииниҥ бараныар диэри иэмэхтэһэн киирсэн баран, күрэхтэһии бүттэ да, истиҥ доҕор, аллар атас буолаҕын.

Анатолий Михайлович Баишев Хатастааҕы №7 спортивнай оскуоланы аан маҥнай тэрийии саҕаттан баар. Н.Е. уонна П.Н. Самсоновтар ааттарынан ХОО бүтэрээт даҕаны, ханна да халбаҥнаабакка, СГУ ИФКиС киирэн 2004 сыллаахха ситиһиилээхтик бүтэрэн, сонно тута бу оскуолаҕа киириэҕиттэн харыс да сири халбаҥнаабакка биир боруогу атыллаан бу күҥҥэ убаастанар, тарбахха баттанар бастыҥ исписэлиис. Сүрдээх кичээҥи, сааһылыыр-наардыыр үлэни кыайа тутар буолан, ситимнээх үлэни үйэтитиигэ олус үчүгэй матырыйааллары мунньар.

Ол курдук, үлэлиирин тухары барбыт Хатастааҕы №7 спортивнай оскуола бирииһигэр, кубогар мас тардыһыыга күрэхтэһии ыытыллыаҕыттан, күн бүгүҥҥүгэ диэри боротокуоллара, суруктара-бичиктэрэ барыта уурулла сыталлар. Аны куруутун иҥэһэ үрдүгэр сылдьар буолан, күрэхтэһиигэ кэлэр оҕолору үгүс бырыһыаннарын олус диэн бэркэ билэр. Онон кэпсииригэр-ипсииригэр даҕаны барыта сиһилии: хаһан, ханна хайдах киирсибитин, төһө сайдыбытын, үүммүтүн ытыс иһигэр илдьэ сылдьар сир түннүгэ киһи. Сааһылыыр-наардыыр, кэтээн көрөрү сатыыр, ураты түгэннэри, албастары бэлиэтии көрөр уонна иитиллээччилэригэр эмиэ ити этиллибит хаачыстыбаны иитэр-үөрэтэр ураты дьоҕурдаах этэргэ дылы астык киһи кини буолар. Анатолийдыын сэһэргэһиим маннык буолла.

– Анатолий, оскуола аһыллыбыта номнуо 20 буола охсубут. Биир өттүттэн санаатахха, дөбөҥүн дии саныыгын, онтон биир өттүттэн санаатахха, төһөлөөх көлөһүҥҥүтүн тоҕон туран, көрсүллүбүт араас моһоллору (оскуолабыт дьиэтэ баһаарга былдьаныыта, аан дойдуну атыйахтыы ытыйбыт  дьаҥ-дьаһах о.д.а) туораан туран туппут илиигитин араарбакка тэриллиэххититтэн ылбыт үрдүк таһымҥытын ыһыктыбакка кэллигит. Бу туохтан, кимтэн тутулуктааҕый?

– Бастатан туран, спортивнай оскуола дьоҕус эрээри эйэлээх, олус үлэһит кэлэктиибэ биллэр биричиинэнэн бу кэккэ сылларга сүрдээх ыарахан усулуобуйаҕа үлэлии-хамсыы сылдьарын тоһоҕолоон бэлиэтиэм этэ. Ол гынан баран, бэйэ-бэйэҕэ өйөбүл-өйдөбүл быһыытынан Хатаспыт музыкальнай оскуолатын (дириэктэр Лемешева Х.Н) кытта биир дьиэҕэ-уокка бааллар. Ити эппит моһоллоруҥ биһиги кэлэктииппит үлэтигэр-хамнаһыгар ордук игровой көрүҥнэргэ охсуулаах буолла – футбол (Нерюнгри куорат филиала баара), волейбол. Мас тардыһыыта, көҥүл тустуу кыах баарынан тэтиммитин ыһыктыбакка кэллибит.

– Үөрэппит учууталгын кытта бииргэ үлэлиир хайдаҕый, туох уратылардааҕый?

– Үөрэппит учууталы кытта үлэлиир үчүгэйтэн ураты туох да суох дии саныыбын. Дьэ, ааспытын кэннэ санаан көрдөххө однокурсниктарым үөрэҕи бүтэрэрбитигэр ханна баран үлэ булалларын билбэттэр да бааллара, эбэтэр билэр да буоллахтарына, онно тиийэн ким кытта алтыһан хайдах саҕалыыллара эмиэ боппуруос курдуга. Онтон мин чааспар эттэххэ үөрэнэрим тухары алтыспыт оҕолорум (иитиллээччилэрим), бэркэ билэр, убаастыыр учууталым – салайааччым этэ уонна саамай кылаабынайа үлэлии киирэрбэр чопчу сыаллаах-соруктаах, былааннаах этим. Биллэн туран, остуол ньуурун курдук көнө, чэпчэки буолбатах этэ ол эрээри, оннук туох эмит мунчаарыы, боппуруос баар буоллаҕына бары сүбэнэн оҥорор этибит, оҥоробут уонна инникитигэр оннук буолуо диэн эрэнэбин. Учууталбар, наставникпар, салайааччыбар Гоголев Евгений Егоровичка махталым муҥура суох.

Манна даҕатан эттэххэ, Анатолий Михайлович учууталын, наставнигын уопутун ылынан күн бүгүн бэйэтин үөрэнээччитин Евсеев Григорий Филипповиһы оскуола саҕаттан иитэн-үөрэтэн, тэбис тэҥҥэ сайдан-үүнэн бииргэ үлэлии сылдьар. Григорийы кытта кэпсэтиим маннык буолла.

– Григорий, үлэм чэрчитинэн куруутун нэһилиэнньэ араас араҥатын кытта алтыспыт буоламмын чөл-чэгиэн олоххо тардыһыылаахтары куруутун бэлиэтии көрөбүн, кинилэри сырдата, дьоҥҥо кэпсии-сэһэргии сылдьааччыбын. Онно эйигин оскуола үөрэнэр эрдэххиттэн бэлиэтии көрөммүн сайыҥҥы каникулга даҕаны сынньаммакка куруутун дьарыктанаргын ааһан үөлээннээхтэргин, уулуссаҥ оҕолорун мунньан дьарыктыыргын билэр этим уонна испэр үөрэ саныырым. Саха киһитин сиэринэн ону ыһа-тоҕо кэпсээбэккэ сэмээр үөрэр этибит.

– Бэлиэтии көрөн болҕомтоҕо ылан сэһэргэһэргин, кэпсэтэргин өйдүүбүн (мичээрдиир). Күрэхтэһиигэ маҥнайгы мэтээлбин ылбыт күммүн олох бэҕэһээҥҥи курдук өйдүүбүн. Буолаары буолан кыһыл көмүс этэ. Оччолорго хамаанда ахсаана 15-18, сороҕор 20 да тиийэр түгэннэрэ бааллара. Ол 2004 сыллаахха олох киэһэ хойут бүтэн баран, өссө залбытын барытын хомуйан, помоспутун көтүрэн, бэйэбит залбытыгар киллэрэн түүн үөһүн диэки бүтэн үөрүүбүттэн сүрэҕим битиргэччи тэбэ-тэбэ дьоммун үөрдээри теплицалар быыстарынан сүүрэн иһэрбин бу курдук өйдүүбүн. Баран иһэн сотору-сотору кууркам иһигэр кэтэ сылдьар мэтээлбин тутан көрөбүн, аны түһэн хаалыа диэн (мичээрдиир). Тиийбитим дьонум бары уһуктаҕастар! Үөрүү-көтүү бөҕө буоллулар.

Онтон ыла олоҕум арахсыпат аргыһа, сыалым-соругум чөл-чэгиэн олох. Онтон ити эн кэпсиир түгэннэрин сайын каникул кэмигэр буолааччы. Бастакы тренажердарбытын араас тимирдэри (тыраахтар, массыына киэннэрин) хомуйан бэйэбит хомуйан оҥорбуппут. “1 Баҕарахха” саастыы, эгил-тэгил уолаттар элбэх этибит. Хата, оннук мустарбыт мас тардыһыытыгар эрэ буолбакка, араас атын күрэхтэргэ, тэрээһиннэргэ бэркэ көмөлөһөрө. Хатаска уонунан сыл ыытыллар “Байанай” күрэҕэр үс иһиттэн түспэккэ иһэрбитигэр даҕаны төһүү күүс буолбута. Түөлбэбит салайааччытыгар Николай Семеновичка айылҕаны кытта алтыһыыга араас албастары үөрэппитигэр махталбыт улахан.

– Эн бу оскуолаҕа көлүөнэ ситимэ буолан кэлэн үлэлии сылдьар исписэлиискин. Бу туһунан тугу этиэҥ этэй?

– Ээ, бэрт бөҕө буоллаҕа. Мин төрөөбүт-үөскээбит Хатаспыттан биир да хардыы атын сиргэ барбакка кэргэннэнэн, оҕолонон дьиэ-уот туттан олорорбор учууталбар, наставникпар Анатолий Михайловичка махталым улахан. Биһиги сүрүн үлэбит таһынан нэһилиэк уопсастыбаннай олоҕор эмиэ көхтөөхпүт. Онно улахан төһүү күүс, өй-санаа угааччы Анатолий Михайлович буолар. Кини этэринэн-өйдөтөрүнэн “билигин буолбатах буоллаҕына хаһан”, эбэтэр “эйиэхэ наадыйалларын тухары олох үөһүгэр сылдьыахтааххын” диэн девизтээхпит, онон “Хатас хамсааһына” да диэн түмсүүгэ, мас тардыһааччылар да түмсүүлэригэр баарбыт уонна иитиллээччилэрбитин дьиҥ саха уолаттара сатаабаттара диэн суох диэн өйдөбүлүнэн айылҕаҕа да сырытыннарабыт, муус-мас бэлэмнээһигэр үөрэтэбит о.д.а.

х х х

Дьэ ити курдук кэрэ бэлиэ кэмнэрдээх, өрөгөй күннэрдээх 2023 сыл Хатас нэһилиэгэр өйгө-санааҕа хаалар тэрээһиннэрдээх, үлэлээх-хамнастаах буоларыгар саарбахтааһын суох. Биир саамай күүтэр түгэммит тутулла турар Спорт дыбарыаһа үлэҕи киирэн, бу тэрилтэ үлэлиир усулуобуйата тупсан көрдөрүүтэ, хаачыстыбата өссө үрдүө этэ, нэһилиэнньэ маассабай спорка кыттыыта, чөл олох акылаата өссө чиҥиэ этэ баҕа санаабыт баһаам улахан.

Наталья РУФОВА.

Хатас.