Дьоһуннаах кинигэлэри хайҕыы көрүстүбүт

Олоҕум икки бэлиэ кэрдиис кэмэ Уус Алданы кытта сибээстээҕинэн киэн тутта, астына саныыбын. “Кимтэн кииннээххин, хантан хааннааххын?” – диэн ыйыттахтарына, “Аҥаарым Уус Алдан” диэн өрүү эмиэ күөн туттан хардарабын. Ийэм Любовь Васильевна Өлтөх нэһилиэгин сэттэ оҕолоох Местниковтарын улахан оҕолоро этэ. Учууталлыы сылдьан, Сунтаартан кэлэн үлэлиир биэлсэр Петр Коротовка кэргэн тахсан, Олоҥхо дойдутугар олохсуйбуттара. Инньэ гынан, мин чуумпу Бүлүү кытылыгар күн сирин көрбүтүм.

Онтон сүүрбэ сыл буолан баран, Уус Алдаҥҥа кэлэн, Курбуһах орто интэринээт оскуолатыгар учууталынан, иитээччинэн үлэлээн, олоҕум аҥаарын оҕону иитиигэ анаабыт суолбун саҕалаабытым. Саха сиригэр биллэр спортсменнары – аатырбыт бөҕөс Наум Ермолаевы, хайыһардьыт-биатлонист уолаттары Алексей Пестрякову, Николай Окоемову, Василий Костромины, көҥүл тустуу чаҕылхай уһуйааччылара Николай Рожины, Николай Крылову кытта бииргэ үлэлээбит буоламмын, спорду кытта чугастык алтыһыым онно саҕаламмыта буолуо дии саныыбын.

Онон Уус Алданы мэлдьи сүрэхпэр илдьэ сылдьабын, өбүгэлэрим дойдутун сайдыытын, ситиһиилэрин куруук сэргээн көрөбүн, дьоммун кытта бииргэ үөрэбин.

Бу ааспыт сайын Бороҕоҥҥо буолбут Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын Спортивнай оонньуутугар кэргэмминээн тахсан, күрэхтэһиини барытын астына-дуоһуйа көрдүбүт, хаартыскаҕа түһэрэн үйэтиттибит.

Онно аҥаардас спортивнай күрэхтэһиилэринэн эрэ муҥурдаммакка, бириэмэбитин аттаран, культурнай тэрээһиннэргэ эмиэ сырыттыбыт, көрдүбүт-иһиттибит. Саҥа үлэҕэ киирбит культура киинигэр быыстапкалары сэргээтибит, бэйэбит да кытынныбыт. Тус бэйэм Бороҕон Оҕонньор – Гурий Турантаев туһунан оҕолоро олохтоох бибилэтиэкэни кытта тэрийбит уонна биллэн турар, Уус Алдан спордун сайдыытын туһунан быыстапкаларын улаханнык сэргии, сөҕө-махтайа көрдүм.

Бэйэм спорт историятын үөрэтэр-чинчийэр буолан, Саха сирин спордун Энциклопедиятын бэлэмнээбитим, матырыйаал хомуйбутум 15 сыл буолла. Бу сүрдээх киэҥ далааһыннаах үлэбэр миэхэ биир идэлээхтэрим күүс-көмө буолаллар. Ол курдук, мэлдьи матырыйаалларын, хаартыскаларын үллэстэргэ бэлэм доҕотторбор – биллэр спортивнай суруналыыстарга Петр Павловка, Александр Васильевка-Көрдүгэҥҥэ, былырыын олохтон барбыт Иннокентий Птицыҥҥа, – махталым улахан.

Бу үлэбэр, биллэн турар, интернети, хаһыаттары, кинигэлэри мэлдьи туһанабын. Сөбүлээн мунньар, хомуйар кинигэлэрим ахсааныгар улуустар бэйэлэрин спортарын историятын сырдатар кинигэлэрэ киирэллэр. Ол курдук, Саха сиригэр аан бастакынан Мэҥэ Хаҥалас улууһа Иннокентий Тихонович Васильев автордаах “Спорт Манчаары дойдутугар” (2000) уонна ыаллыы Уус Алдаҥҥа Иван Михайлович Жирков Иннокентий Иннокентий Захаровтыын бэлэмнээбит “Уус Алдан чулуу спортсменнара XX үйэҕэ” (2004) диэн кинигэлэри таһаарбыттара. Онтон “бириистээх үһүс миэстэҕэ” 2006 с. Валерий Фомич Уаровтыын мин бэлэмнээбит “Сунтаар спорда: саҕахтар уонна ситиһиилэр” диэн кинигэм тахсыбыта. Ол кэнниттэн Чурапчыга, Ньурбаҕа, Өлөөҥҥө, Томпоҕо, Аммаҕа, Үөһээ Бүлүүгэ, Горнайга итинник кинигэлэр тахсыталаабыттара.

Ол эрэн, бу сырыыга уус алданнар улаханнык сөхтөрдүлэр. Оонньууну көрсө икки дьоһуннаах кинигэни таһаарбыттарын спорду сөбүлээччилэр, кыраайы үөрэтээччилэр, кинигэни таптааччылар үөрэ, махтана, хайҕыы көрүстүбүт.

Бастакы кинигэни – “Майаҕатта Бэрт Хара удьуордара” диэн ааттаах, эрдэ ахтан аһарбыт Иван Михайлович Жирковпут – спорт уҕараабат энтузиаһа уонна кыраайы үөрэтээччи бэлэмнээбит, автор бэйэтэ бу улахан үлэтэ күн сирин көрөрүгэр тиийбэтэҕэ хомолтолоох. Киһи көннөрү кинигэ диэҕин тыла тахсыбат, бастакы кинигэни олох төрдүттэн кэҥэтэн, сайыннаран, – А4 форматтаах, 384 страницалаах, үрдүк хаачыстыбалаах кумааҕыга бэчээттэммит, кытаанах тастаах, баай ис хоһоонноох, үгүс сонун докумуоннардаах, эгэлгэ элбэх хаартыскалардаах олус бэркэ таҥыллан оҥоһуллубут сыалай энциклопедия. Манна улуус күүстээхтэрин-быһыйдарын былыргыттан бүгүҥҥү күҥҥэ тиийэ хомуйан киллэрбиттэр, онно олохторун олуктара эрэ ыйыллыбакка, ону таһынан киһи быһыытынан толору арыйар, сэһэргиир ыстатыйалар, ахтыылар бааллар. Манна барыта 128 бэтэрээн спортсмен уонна 80 бастыҥ спортсмен, тренер биографиялара, олоххо, спорка ситиһиилэрэ тиһиллибит.

Биир идэлээҕим, доҕорум Петр Семенович Павлов айар үлэтин мин мэлдьи кэрэхсии көрөбүн, өрүү сөҕөбүн-махтайабын. Кини оҕо эрдэҕиттэн ылыммыт хайысхатын тутуһан, дьаныардаахтык үлэлээн, сааһын тухары араас матырыйаал бөҕө хомуйан, билигин туох да омуна суох бүттүүн аан дойду үрдүнэн көҥүл тустууга биир бастыҥ билиилээх спорт суруналыыһынан, эксперинэн биллэр. Уус Алдантан төрүттээх тыа сирин оҕото билигин бүтүн планета үрдүнэн кини түөрт төгүл (!!!) таһаарбыт “Олимпаны баһылаабыттар” диэн уһулуччулаах энциклопедиятын хайҕыыллар, ытыгылыы ылыналлар.

Быйыл сайын Петр Семенович спорт эйгэлээх биир дойдулаахтарын, улуустааҕы библиотека эппиэттээх үлэһитэ Мария Коммунаровна Попова уонна спорт бэтэрээнэ, кыраайы үөрэтээччи Яков Семенович Сивцев буоланнар, эмиэ биир дьоһуннаах үлэни – “Уус Алдан спорда кэм кэрдииһигэр” – диэн бастакы кинигэ курдук быһыылаах-таһаалаах, оннук кэрэхсэбиллээх толоруулаах, 296 страницалаах кинигэни бэлэмнээн таһаарбыттар. Бу үлэ үгүс сыллаах архыыптарга ыытыллыбыт чиничийиилэр түмүктэригэр оҥоһуллубута тута харахха быраҕыллар – улуус спордун историятын чахчылара, Майаҕатта сиэннэрэ утумнаахтык, ситиһиилээхтик дьарыктанар спортарын көрүҥнэрин улууска сайдыытын хаамыыта барыта докумуоннарга олоҕуран, ханнык источниктартан ылыллыбыттара ыйыллан сылдьара ордук сыаналаах.

Кинигэ сэттэ түһүмэхтээх, манна Уус Алдан сиригэр спорт бастакы хардыыларыттан саҕалаан, ону улууска олохтоспут, салайбыт биллиилээх дьоннор, республика улахан спортивнай тэрээһиннэригэр кыттыы, саамай тарҕаммыт, дьон үлүһүйэн дьарыктанар көрүҥнэрин сырдатыы, спорка уһуйар тэрилтэлэр, биирдиилээн чулуу спортсменнар тустарынан кэпсэнэр, бу өр сыллаах хамсааһыны үгүс элбэх хаартыскалар кэрэһэлииллэр.

Өссө төгүл биир дойдулаахтарбын, Сахабыт сирин VIII Спортивнай оонньууларын иккис төгүлүн Бороҕон сиригэр ситиһиилээхтик ыыппыттарынан, спорду таптааччыларга умнуллубат түгэннэри бэлэхтээбиттэринэн, уонна бу икки ханнык баҕарар спорт библиотекатын киэргэтэр бэртээхэй кинигэлэри таһаарбыттарынан эҕэрдэлиибин!

Владислав КОРОТОВ, педагог, суруналыыс, фотограф, кинигэ таһаарааччы.