Иван Аянитов олоҕун түгэннэрэ

Быйыл саас Иван Аянитов олоҕун сырдатар сыалтан, кини олорон ааспыт олоҕо хайаан да историяҕа хаалыахтаах, эдэр көлүөнэ ыччакка тиэрдиллиэхтээх диэн санааҕа ылларан, кини аймахтарыттан уонна кыралаан да буоллар, кинини билэр дьонтон элбэҕи ыйыталастым, туоһуластым. Ол быыһыгар син элбэх дьону кытта көрсөн, кини туһунан кэпсэтэ сырыттым.

Ол түмүгэр, Иван Афанасьевич оҕо сааһын ыарахан кэмнэрин, Чурапчы көһүүтүн кэмигэр ийэлээх аҕатын кытта хоту Эдьигээн сиригэр тиийэ сылдьыбытын, хотуттан этэҥҥэ эргиллэн кэлэн, Чурапчынан-Тааттанан сылдьан үөрэммитин, эдэр сааһыттан кыһалҕаны билэн улааппыт уол оҕо туһунан сиһилии билэ, ырыта сатаатым.

Ваня кыра эрдэҕиттэн араас конкурстарга уонна тустуук быһыытынан күрэхтэһэн ылбыт балай эмэ элбэх саһаран хаалбыт грамоталарын уонна дипломнарын буламмын, олус диэн дуоһуйдум, астынным даҕаны. Кырдьык да, бу саһарбыт уонна кыралаан да буоллар имитиллибит кумааҕылар элбэҕи кэпсииллэр. Мин иннибэр барыта итинник 40-ча наҕараада кумааҕылар саһаран сыталлар.

Ол курдук, кини 1957 сыллаахха кулун тутар 16 күнүгэр кыра кылааска Тааттаҕа үөрэнэ сылдьан аан бастаан “Сааскы сарсыарданан” диэн хоһоону ааҕан ылбыт хайҕанар наҕараада бастакы кумааҕыта баар. Дьэ, ити күнтэн ыла 1957 сылтан саҕалаан бүтэһик наҕараада кумааҕыта 1981 сыллаахха диэри Уйбаан Аянитов ылбыт наҕараада суруктара, кини олоҕун сырдатан сиһилии кэпсииллэр. Бу кумааҕылартан көрдөххө, Уйбаан Аянитов тустуук уонна тренер эрэ буолбакка, өссө көбүөргэ чаҕылхай судьуйата уонна араас үрдүкү таһымнаах күрэхтэһиилэри бэйэтинэн тэрийэн ыыппыт эбит.

Кеша Аянитов аҕата Егор (1908-1977) уонна Иван Аянитов аҕата Афанасий (1902-1992) бииргэ төрөөбүт бырааттыылар. Бу уолаттар аҕалара Охоноон Дыыгынаан (1862-1931) диэн Чурапчы Арыылааҕын киһитэ буолар. Охоноон барыта түөрт уол оҕолоох эбит: Афанасий, Алексей, Егор, Трофим.

Билигин кэлэн бу уолаттар олохторун үөрэтэн көрдөххө, үс бастакы уолаттар төлкөлөрө олус майгыннаһар. Ол курдук, кинилэр үһүөн сэрии иннинэ дойдуларыгар ыал буоланнар оҕолоохтор эбит. Сэрии кэмигэр Чурапчы оройуонун аймалҕаннаах көһүүтүн кэмигэр, Афанасий уонна Алексей ыраах көһүүгэ сылдьыбыттар, үлэлээбиттэр.

Уйбаан аҕата Афанасий (Охоноон) уһун үйэлээх олоҕу олорбут, 90 сааһын туолан баран, 1992 сыллаахха күһүн бу дойдуттан барбыт. Сэрии иннинэ Чурапчыга бастакы кэргэниттэн 3 оҕолоох эбит: икки кыыс, биир уол (Иван). Сэрии саҕана Чурапчы алдьархайдаах көһөрүүтүгэр түбэһэн, Охоноон кэргэнин уонна оҕолорун илдьэ, хоту Эдьигээҥҥэ тиийбиттэр. Манна тиийээт да кэргэнэ уонна кыыһа бу күн сириттэн бараахтаабыттар. Уйбаан кэлин балтыларыгар уонна бырааттарыгар кэпсииринэн, ийэм өлбүтүн өйдүүбүн, кууһа сытан ытаабытым диэн кэпсиир эбит.

Эдьигээнтэн аҕатынаан этэҥҥэ эргиллэн кэлэн, тоҕо эрэ Таатта сиригэр тиийэн олохсуйбуттар. Аҕата 1947 с. Тааттаҕа иккистээн ыал буолан, Баайаҕаттан төрүттээх Белолюбская Мотрёна Евсеевнаны кэргэн ылбыт. Маҥнайгы сылларга Уолбанан, Хара Алданынан олоро сылдьан баран, 50-с сыллар ортолоругар Алдан нэһилиэгэр Уус-Тааттаҕа кэлэн дьиэ-уот туттаннар олохсуйбуттар. Дьиэлэрин бөһүөлэктэн син тэйиччи, Таатта үрэх Алдан өрүскэ түһэр сиригэр биэрэк үрдүгэр туттан олорбуттар. Бултуурга, балыктыырга олус табыгастаах сиргэ дьиэлэрэ турар этэ дииллэр, Уус-Таатта дьоно.

Бу дьиэҕэ олорон Аянитовтар барыта аҕыс оҕоломмуттар: Агафья (1948), Мотрёна (1950), Афанасий (1952), Трофим (1955), Николай (1957), Алексей (1959), Виктор (1962), Светлана (1965).

Онтон Уйбаан 1941 с. Чурапчы сиригэр Арыылаах нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аймахтара кэпсииллэринэн уонна суруйалларынан, аҕата Тааттаҕа кэлэн олохсуйар уонна иккис олоҕун оҥостор кэмигэр, Ваня кыра кылааска Таатта Уолбатыгар уонна Хара-Алдаҥҥа, бэһис кылааска 1953 c. Уус-Тааттаҕа үөрэммит. Онтон салгыы Ытык-Күөл оскуолатыгар үөрэҕин салҕаабыт. Бу манна үөрэнэ сылдьан оскуола фестивалыгар хоһоон ааҕан кыттыбыт түгэнэ баар. Ону туоһулуур мин иннибэр, Ваня Аянитов 1957 сыллаахха кулун тутар 16 күнүгэр аан бастаан ылбыт, саһаран хаалбыт грамотата буолар. Таттинский районный оргкомитет по проведению II тура фестиваля молодёжи награждает Похвальной грамотой т. Аянитова Ивана за активное участие и за художественное чтение “Сааскы сарсыарданан” от 16.03.1957 г. с. Ытык-Кель.

Онтон орто кылаастарга Ваня Чурапчыга кэлэн үөрэҕин салҕаабыт. Манна үөрэнэ сылдьан 1958 сыллаахха аан бастаан тустуук буолар баҕаттан, Д.П. Коркиҥҥа кэлэн бэйэтэ көрдөһөн тустуунан эрчиллибит. Уол тустуунан баара-суоҕа биир сыл эрчиллээт, 1959 с. республикаҕа оҕолорго чэпчэки ыйааһыҥҥа чемпиона буолан, тустууга бастакы кыайыытын ситиһэр. Имеется диплом 1 степени за первое место в лично-командном первенстве Якутской АССР среди юношей по вольной борьбе в наилегчайшем весе от 26.09.1959 г. за подписью Николая Тарского.

Аны бу кэмҥэ 1960 сыллаахха тустуу күрэхтэһиитигэр Уйбаан олох эдэр сааһыгар сылдьан судьуйа быһыытынан үлэлээн ылбыт грамота кумааҕыта эмиэ баар. Совет союза спортивных обществ и организаций Якутской АССР награждает настоящей грамотой т. Аянитова И.А. за чёткое судейство соревнований по вольной на III Спартакиаде Якутской АССР от 28.06.1960 г. за подписью Р.Бурнашева.

Уйбаан оскуола кэнниттэн биир сыл Чурапчы оройуонун спорка кэмитиэтигэр инструкторынан үлэлээн баран, сытыы-хотуу, үөрэҕи ылымтыа буолан, баҕатын хоту Москва куоракка тиийэн, Ленин орденнаах физическэй культура киин государственнай институтугар 1962 с. үөрэххэ киирэр уонна бу ааттаммыт үрдүк үөрэх салаатын сахалартан бастакынан “кыһыл” дипломунан бүтэрэр.

Иван Аянитов Москваҕа үөрэнэ сылдьан тустуутунан күүскэ эрчиллэн, спорт маастарын нуорматын 1963 сыллааха толорбут. Үөрэнэ сылдьан элбэх күрэхтэһиигэ кыттыбыт, Москва куорат чемпиона буолбут. Бу манна үөрэнэ сылдьан, Сахатын сиригэр кэлэн, Якутскай куоракка 1964 c. ыытыллыбыт РСФСР чемпионатыгар кыттыбыт. 1965 cыллаахха Иван Аянитовка – ССРС спордун маастарын үрдүк аата иҥэриллибит.

Москваҕа үөрэнэ сылдьан Иван саха студеннара түмсэр кэмнэригэр, куорат кыыһын Светлана Дьячковскаяны кытта билсибит уонна 1966 с. ыал буолан студенческай сыбаайба оҥорбуттар. Кэргэнэ Светлана Семеновна 1942 төрөөбүт сыллаах Дьокуускай куорат кыыһа, Москваҕа тиийэн медицинскэй институкка үөрэнэ сылдьар этэ. Кини төрөппүттэрэ иккиэн учуутал идэлээх дьон эбиттэр. Аҕата Семён Романович Дьячковскай, ийэтэ Ольга Степановна. Света бэйэтэ орто оскуола кэнниттэн 2 сыл куорат тэрилтэтигэр производстваҕа үлэлээн баран, Москваҕа тиийэн, медицинскэй институкка үөрэххэ туттарсан киирбит уонна ситиһиилээхтик үөрэнэн быраас идэтин баһылаан, Сахатын сиригэр 1967 с. кэлбит уонна сынньалаҥҥа барыар диэри өр кэмҥэ ЯНИИТ диэн тэрилтэҕэ ситиһиилээхтик үлэлээбит.

Ол саҕана Москваҕа үөрэнэ сылдьар Саха сирин элбэх оҕолоро ити сыбаайбаҕа сылдьыбыт эбиттэр. Бу сыбаайбаны биһиги эмиэ бэркэ диэн билэр киһибит, тустууга элбэх сыратын биэрбит Николай Сафонов тэрийэн ыыппыт. Бу бэртээхэй түгэни туоһулуур хаартыска баар. Уйбаан ол сыбаайбатын хаартыскатын кэннигэр суруйбут туоһу суруга баар. Светаны куорат кыыһа буолан, олус кыраһыабай, көнө үрдүк уҥуохтаах, уһун суһуохтаах, наар күлэ-үөрэ сылдьар кыыс этэ диэн, ити кэмнээҕи табаарыстара бу баччааҥҥа диэри кэпсииллэр.

Иван үөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрэн төрөөбүт дойдутугар кэлээтин кытта, кинини Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатын эрчийэргэ тренеринэн анаабыттар. Бу эдэр киһиэхэ сүдү улахан дуоһунас итэҕэтиллибитэ элбэҕи биһиэхэ кэпсиир. Кини соҕуруу үөрэммит билиитин-көрүүтүн барытын бу тустуутугар анаабыта уонна туһаммыта. Ол курдук, эрчийбит хамаандата сайын Ленинград куоракка тиийэн, РСФСР норуоттарын Спартакиадатыгар ситиһиилээхтик кыттан, Россия 45 хамаандатыттан, үһүс миэстэни ылан кэлбитэ улахан ситиһии буолбута. Бу күрэхтэһиигэ Алкивиад Иванов – бастакы, Петр Алексеев – үһүс миэстэ буолбуттара. Үлэтин саҥа саҕалаан эрэр эдэр тренергэ бу улахан ситиһии этэ, инники үлэтигэр күстээх тирэх буолбута.

Иваннаах Светлана иккиэн үлэһит буоланнар, манна куоракка дьиэ ыланнар, Ойуунускай 18 нүөмэрдээх уулуссатыгар икки хостоох мас дьиэлэригэр быр-бааччы ыал буолан олорбуттар. Иккиэн да сайаҕас дьон буолан, бу дьиэҕэ олус элбэх киһи сылдьара, доҕотторо-табаарыстара куруук хонон-өрөөн аһааллара диэн олус элбэх киһи билигин да кэпсээн оҥостон кэпсииллэр. Олус элбэх тустуук уолаттар сылдьаллара: Роман Дмитриев, Анатолий Габышев, Николай Захаров, Николай Алексеев, Алкивиад Иванов, Пётр Алексеев, Вечяслав Карпов, Иннокентий Халдеев, Семен Морфунов…

Бу суруйуубар биир интэриэһинэй түгэни ахтан ылыахпын баҕарабын. Ол кудук, 1971 сыллаахха Бэрдьигэстээххэ Кеша Аянитов эдьиийигэр Шураҕа олорор кэмигэр, убайа Иван Афанасьевич Аянитов тиийэ сылдьыбыт. Ити кэмҥэ Бэрдьигэстээххэ Иван Афанасьевич Горнай оройуонун тустууга күрэхтэһиитин тэрийэ бара сылдьыбыт. Ону туоһулуур кумааҕы сурук баар (грамота Горного района, от 5 декабря 1971 г.).

Бу күрэхтэһиигэ Уйбаан Аянитов, тустуук уолбут Роман Дмитриев тустаах тренерин Сергей Андреевич Преображенскайы (Москва) арыаллаан илдьэ сылдьыбыт. Кеша эдьиийэ Александра Егоровна уонна кини уола Максим билигин кэпсииллэринэн, Уйбаан Сергей Преображенскайы кинилэр дьиэлэригэр ыалдьыттаппыт. Эдьиийдэрэ Шура этэринэн, Сергей Андреевич мааны баҕайытык таҥна сылдьара уонна дэлби тоҥмут этэ (ахсынньы ый буоллаҕа) диэн кэпсиир. Бука Иван Аянитов Москваҕа үөрэнэ уонна туста сылдьан, биллиилээх тренер С.А. Преображенскайы кытта үчүгэйдик ыкса билсибит киһитэ буолан, итинник арыаллаан бэйэтин аймахтарыгар илдьэ сырыттаҕа буолуо.

Уопсайынан, ити кэмнээҕи тустуук уолаттар этэллэринэн, Иван Афанасьевич Аянитов Саха сиригэр бастакы олимпийскай мэтээл кэлэригэр көмөлөспүт өҥөтө чахчы элбэх этэ. Ол курдук, кини Роман Дмитриевы кытта олох чугастык билсэн табаарыстаһан сылдьыбыт, киниэхэ көмөлөспүт өҥөтө элбэх этэ дииллэр. Роман манна Сахатын сиригэр кэллэҕинэ куруук Уйбаан дьиэтигэр тиийэн хоноро-сынньанара эбитэ үһү. Уолаттар бары да Светаны хаһаайка мааныта этэ диэн кэпсииллэр. Хомойуох иһин, кинилэр кыайан оҕоломмотохтор. Баҕар ол түмүгэ буолуо, 70-сыллар бүтүүтэ арахсыбыттар.

Уйбаан 80-с сылларга эмиэ иккистээн ыал буолбут, Эдьигээн кыыһын кэргэн ылан олорбут уонна Эдьигээҥҥэ ДЮСШ тренеринэн үлэлээбит. 1985 сыллаахха ыарахан ыарыыга ылларан куорат балыыһатыгар сытан бараахтаабыт. Уйбаан көмүс уҥуоҕа иккис дойдутугар, Уус-Тааттаҕа баар.

Дьэ, кырдьык, саха эр киһитигэр кини төһө да кылгас олоҕу олордор, олус тэтимнээх уонна чаҕылхай олоҕу олорон ааспыт.

Иван Афанасьевич тустууга да, салайар үлэтигэр да ситиһиитэ элбэх эбит. Ону туоһулууллар кини аатыгар бэриллибит араас элбэх үрдүкү таһымнаах хайҕал уонна наҕараада суруктар. Онон биһиги Иван Афанасьевич Аянитов сырдык олоҕун уонна үлэлээбит кэмнэрин инникитин даҕаны үчүгэйдик билиэхпитин уонна сырдатыахпытын наада.

Дмитрий ЕГОРОВ, Д.П. Коркин үөрэнээччитэ, Чурапчытааҕы спортивнай интернат-оскуола выпускнига.