Дьырылы алгыһынан дьолуотук…

// “Дьулурҕан” архыыбыттан

Соторутааҕыта, алтынньы 14 күнүгэр биһиги ытыктыыр киһибит, көҥүл тустууга ССРС спордун маастара, Саха АССР үтүөлээх тренерэ Николай Иванович Сафонов – Дьырылы төрөөбүтэ 90 сыла туолла. Биһиги кинини хаһан даҕаны умнубаппыт, Николай Иванович сырдык уобараһын сүрэхпитигэр чугастык сыһыаран илдьэ сылдьабыт.

Николай Иванович Сафонов “Дьулурҕан” хаһыат биир бэриниилээх ааҕааччыта уонна көмөлөһөөччүтэ этэ. Кини аҕа саастаах тустууктарбыт тустарынан хаһыаттарга, кинигэлэргэ сыламтата суох сырдаппыта. Улуу тренер Д.П. Коркины кытта бииргэ алтыһан үлэлээбит үөрүйэхтээх киһи тустууктарга уонна тренердэргэ анаан сүбэ аҥардаах суруйуулара хаһан баҕарар туһалаахтар, ааҕааччылар биһирэбиллэрин ылаллар диэххэ сөп.

Николай Иванович өрүү сүбэлии-амалыы сылдьар амарах сүрэхтээҕэ. Саха сирин биллиилээх бөҕөстөрө Леонид Спиридоновка, Владислав Андреевка, Айаал Лазаревка, уо.д.а. тренер быһыытынан сирэй көрсөн албастары баһылааһыҥҥа, эҥкилэ суох оҥорорго туһалаах сүбэлэри, ыйыыны-кэрдиини биэрэрин таһынан, эбиитин суругунан сүбэтин-аматын, алгыһын анаан, кинилэргэ наар ситиһиини, кыайыыны-хотууну эрэ баҕара сылдьыбыт ытык кырдьаҕаспыт буолар.

Бу түгэнинэн туһанан, Н.И. Сафоновы ахтан-санаан ааһыаҕыҥ.

…Бэчээт дьиэтигэр үлэлиир эрдэххэ, өссө көрүдүөргэ, торуоскатын тыаһа ыраахтан иһиллэн, Николай Иванович иһэрэ эрдэттэн биллээччи. Оччоҕо биһиги: “Ээ, оҕонньор иһэр”, – диэн сэргэхсийэ, күө-дьаа буола түһээччибит.

Ыалдьыппыт киирэн эҕэрдэлэһээт, аҕалбыт кэмбиэрдээх суругун туттаран кэбиһээччи. Дьэ, уонна тустуу сонуннарын туоһулаһан өр кэпсэтээччибит. Ньукулай кулгааҕынан мөлтөхтүк истэр буолан, улаханнык саҥарааччыбын. Ону ардыгар: “Тоҕо хаһыытыыгын?”, – диэн буойааччы. Кулгааҕар кэтэ сылдьар аппараата чуһууран ылааччы. Ыкса билсэн бардахха, наһаа көрдөөх, үөннээх тыллаах-өстөөх да диэххэ сөп. Чэ, ол туһунан сорох түгэни кэнники быктарыам…

Кэлин, атаҕынан мөлтөөн, редакцияҕа кэлбэт буолбута. Ол оннугар дөрүҥ-дөрүҥ телефоннуур. Почтанан ыыппыт суруга ардыгар, куорат иһигэр да буоллар, ый кэриҥэ айаннаан кэлээччи. Оҕонньор наар онтукайын сураһара. Буолумуна, суруга хаһан хаһыакка тахсарын кэтэһээхтиир буоллаҕа. Бэйэтэ тустуук, тренер киһи быһыытынан, кини суруйбут санаалара, сүбэтэ-амата хаһан баҕарар оруннаахтар, олохтоохтор, ылыннарыылаахтар.

Биһиги тапсан кэпсэтэрбит. Дьиҥэ Николай Иванович мин аҕам тэҥэ киһи. Наар, тустуу күрэхтэһиитин түмүгүн сураһар буолара, биир дойдулаахтарбыт хайдах тустубуттарын ыйытара.

Иллэрээ сыл Аммаҕа Саха сирин норуоттарын VII спортивнай оонньуулара ыытыллыбыта. Оруобуна ол кэмҥэ Сочига улахан дьоҥҥо Россия көҥүл тустууга чемпионата буолбута. Онно биһигиттэн Михаил Иванов 57 киилэҕэ боруонса мэтээли ылары ситиспитэ. Ол кэмҥэ мин, түөрт сылга биирдэ тэриллэр оонньууларга – Аммаҕа барбытым. Итиэннэ тэрилтэм сорудаҕынан онно барыахтааҕым да этэ.

Ону Николай Иванович: “Тоҕо Сочига, тустууга барбатыҥ? Амма оонньуутун эйигинэ да суох суруйар, сырдатар киһи элбэх буолуохтаах. Оттон тустууну?”, – диэн кэлин сэмэлээн турардаах.

Кырдьык, мин тустууга барыахпын баҕарбытым да, ол кэмҥэ республика барыта Амматааҕы оонньуунан олорбута уонна тэрилтэм салалтата даҕаны, өскөтүн ыйыппытым да буоллар, син биир Сочига ыытыа суоҕа этэ…

202-c микро-оройуоҥҥа дьиэтигэр хаста да сылдьыбытым. Оҕонньор сатаан кэлбэт буолан, хаһыакка анаан суруйбут суругун биэрээри, эбэтэр саҥа тахсыбыт хаһыаты ылан ааҕа охсоору дьиэтигэр ыҥырара. Тиийдэхпинэ, аан таһыгар кэтэһэн турар буолааччы уонна хайаан даҕаны ыҥыран киллэрэн, аһатан, эбиэттэтэн ыытааччы. Дьэ, ол олорон кэпсэтиибит, сэрэйбиккит курдук, наар тустуу эрэ туһунан буолара.

Салгыы, аны тото-хана аһаан баран, хоһугар киирэн эмиэ тустуубутун ырытарбыт. Онно Ньукулай, кэпсээнин уутугар-хаарыгар киирдэҕинэ, олоппоһуттан ойон туран, тустардыы оҥостон албас хайдах табатык оҥоһулларын көрдөрөөччү. Холобур, атахха киирэн баран, сиһин көннөрөн, төбөтүн хантатан, алларааттан үөһэ хантас гынан өрө көтөҕөн таһаарыыны көрдөрөөччү. Көр, оннук, тустууга бэриниилээх уонна тапталлаах этэ.

Кэпсээнин ухханыгар киирэн, ардыгар, били тойуктуу олорорун санаан дуу, хараҕын быһа симэн ыла-ыла кэпсиирэ. Ол быыһыгар ыгыста-ыгыста күлэн мүчүҥнээн ылара харахпар бу баар курдук. Уонна түргэн баҕайытык уоскуйа охсон, уоһун чорбоппутунан кэпсээнин салҕааччы. Саха тустууктарыгар дууһатынан ыалдьара, барыларыгар сүбэ-ама буолан көмөлөһөргө бэлэмин этээччи. Манна даҕатан эттэххэ, бастыҥ тустууктар, тренердэр телефоннарын ылан, бэйэтинэн эрийэн билсэрэ. Саамай чугас доҕоро, саха бастакы көлүөнэ тустууктарыттан биирдэстэрэ, Москва куорат чемпиона, спорт маастара Владимир Прокопьевич Корякин этэ. Владимир Прокопьевич соторутааҕыта 90 сааһыгар бу олохтон туораата.

Кэргэнэ Раиса Елизаровна ыалдьыты сүрдээх эйэҕэстик көрсөрө, биһиги кэпсэтиибитигэр орооспокко, тэйэн биэрэрэ. Николай Ивановиһы кэриэстээн, кинини кытта сибээспин билигин да быспаппын.

Н.И. Сафонов тренер быһыытынан улахан таһымнааҕа. Миэхэ үлэбэр кэллэҕинэ, саха аныгы тустууктарын туста сылдьар хаартыскаларын компьютерга көрдөртөрөрө уонна сыыһаларын-халтыларын тута быһааран, түмүк оҥорооччу. Ол курдук, улахан болҕомтону бөҕөс ханнык, хайдах стойканы туттан киирсэригэр уурара, аны тустууга тирэхтээх буолар инниттэн, атаҕы хайдах үктэнэри эмиэ болҕомтолоохтук көрөрө…

Кэлин, кэргэнин телефонугар ватсаабынан тустуу сонуннарын тэҥэ, видеолары көрдөһөн ыыттарара уонна дьэ ырытара, итиэннэ хаһыакка суруйара. Утуйар хоһо – үлэлиир кабинет курдуга. Нэһиилэ орон уонна остуол турар кыра хоһо этэ. Остуолугар компьютердааҕа, онно хоһооннорун талара быһыылаах. Долбуурга наҕараадалара уонна кинигэлэрэ кыстанан тураллара. Уопсайынан, биллиилээх, улахан ытыктабыллаах киһи диэтэххэ – наһаа сэмэй олохтооҕо.

-Дьиэм иннинээҕи оҕо оонньуур былаһааккатыгар ыҥыран, бэйэм санааларбын хас да тустуукка, тренергэ тиэрдибитим, – диэн астынан кэпсиирэ.

Чэ, Николай Иванович Сафонов туһунан ахтыым ыһыллаҕас санаалара итинниктэр. Кинини кытта алтыспыппынан киэн туттабын уонна ыраас үтүө өйдөбүллэрим хаһан даҕаны сүтэн, симэлийэн хаалыахтара суоҕа дии саныыбын. “Түөрэхтэһии” диэн кинигэтэ, хаартыскалар куруук ытык киһини, аҕа саастаах доҕору саната туруохтара.

Аны билигин кинини кытта алтыспыт атын дьон санааларын истиэххэ.

Саха Республикатын физическэй култуураҕа уонна спорка миниистирин эбээһинэһин толорооччу, көҥүл тустууга норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара Леонид Спиридонов:

–Николай Иванович биһиэхэ, тустууктарга биир холобур туттар ытык киһибит буоллаҕа. Норуот ырыаһыта, тойуксут, тустуу тренерэ, элбэх кинигэ ааптара. Урут, мин тустар эрдэхпинэ Тустуу саалатыгар тренерим Будимир Григорьевич Яковлевы кытта кэлэн, бэйэтин хамсаныыларын, албастарын сүбэлээн-амалаан, көрдөрөн барааччы. Онно кини сүбэтин-аматын аан бастаан истибитим. Бэйэтин кинигэтигэр эҥин суруйбута, хоһоонунан хоһуйан. Кэлин телефонунан да кэпсэтэн сүбэлиир буолара.

Оттон аны ЦСП дириэктэрэ буолбуппун кэннэ, кэлэн тустууктарга күүс-көмө буолуом этэ диэбитэ, ону биһиги спортсменнары кытта көрсүһүүнү тэрийбиппит. Онно, Саха сирин тустууга хамаандатын кылаабынай тренерэ Александр Савельевич Оконешниковка, бииргэ үлэлэһэллэригэр сыһыарбытым. Николай Иванович тылынан-өһүнэн эрэ буолбакка, кумааҕыга суруйан бэйэтин бэлиэтээһиннэрин, баҕа санааларын биэрбитэ. Ону мин тренердэргэ тиэрдибитим. Бэйэтэ ис санаатыттан саха тустуута сайдарыгар наһаа баҕарар этэ. 

Көҥүл тустууга норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара, ыарахан ыйааһыҥҥа Азия чемпиона, Аан дойду Кубогын призера Айаал Лазарев:

–Николай Ивановиһы билэбин, кинини кытта хаста да көрсө сылдьыбытым, дьиэтигэр да, тустуу саалатыгар даҕаны. Бэйэтин сүбэтин-аматын, толкуйун суруйан хаста да биэрэ сылдьыбыта. Сүрдээх сайдыылаах, киэҥ толкуйдаах. Спортсмен да быһыытынан, хотторуу хомолтотун, кыайыы өрөгөйүн үөрүүтүн барытын өйдүүр киһи быһыытынан билинэбин, сыаналыыбын.

Кини этиитэ, көрүүтэ мэнээх буолбатах этэ, барыта олохтоох, оруннаах, өйөнөр өттүктээх диэбит курдук төрүт олох таба көрөн, сыаналаан, бөҕөс индивидуальнай да өртүнэн техникатын көрөн, толкуйдаан, сүбэтэ-амата, хайҕабыла, сэмэлээһинэ барыта оруннаах. Саастаах киһи диэтэххэ, бэйэтин көрүүтүнэн-истиитинэн, кинини – сайдыылаах киһинэн өйдүүбүн.

х х х

Н.И. Сафонов “Дьулурҕаҥҥа” суруйууларын хайаан даҕаны хоһоонунан алгыстаан түмүктээччи. Ол сиэринэн тойуксут, алгысчыт, норуот ырыаһыта Николай Сафонов – Дьырылы биһиги хаһыаппытыгар анаан маннык строкалары анаабытынан ахтыыбын түмүктүүбүн:

Дьулуурдаахтар хаһыаттарын

“Дьулурҕаны” суруттарыҥ,

Тустуу, сырсыы ааттаахтарын

Тустарынан ааҕыталааҥ!

Петр ПАВЛОВ. 

2021 с.